34 35 (35)

cezji włocławskiej) najpierw w ręce germanofilskiej (bp. Augustyn Sedlag), a później coraz bardziej niemieckiej hierarchii kościelnej. W praktyce doszło do dość daleko posuniętego współdziałania rządu pruskiego z hierarchią kościelną^z wy* jątkiem krótkiego okresu Kiilturkampfu).

Były więc ną ,Kaszubach w połowie XIX w. peŁne podstawy do nieufności względem rządu, szlachty i kleru. Dalelcie jednak były te stosunki od galicyjskiej rabacji. Na złagodzenie napięć społecznych na Pomorzu wpłynął drugi z czynników na-Jezlfcy *do"71źiećłzTny'wielkich prawidłowości, a mianowicie, mw łaszczenie chłopów i nadanie ustroju samorządowego mia-stoniKNie wdając się tutaj w rozmaite, często krzywdzące ludność wiejską, decyzje rządu, wychodzące przeważnie na korzyść wielkiej własności skarbu pruskiego, należy uznać, że reformy te stworzyły mimo wszystko warstwę, która szybko osiągając społeczną dojrzałość stała się z czasem, łącznie z napływającą do miast warstwą ludzi zbędnych na wsi, ostoją odrodzenia narodowego na całym Pomorzu.¹⁷^

Miał więc Ceynowa z jednej strony powody, aby obawiać się zapędów germanizacyjnych rządu pruskiego, z drugiej zaś nie objawiać entuzjazmu dó nawrotu rządów szlacheckich w razie odbudowy państwowości polskiej na Pomorzu. Jasne również jest, że taicie jego nastawienie do szlachty i kleru polskiego w ogóle musiało wzbudzać zastrzeżenia u ludzi wysuwających odbudowę tej państwowości na pierwsze miejsce, tj. przede wszystkim w sferach ziemiańskich, wśród kleru i inteligencji.

Trudniejszy do jednoznacznej oceny, jest u Ceynowy program szukania ocalenia przed germanizacją przez odrodzenie własnej kaszubskiej “narodowości”, co w tamtych czasach znaczyło przecie wszystkim pielęgnację własnej mowy, własnego obyczaju i zwyczaju, przez organizację własnych sił społecznych i gospodarczych (ta część programu została przez niego ledwo zarysowana), nie znaczyło zaś programowego dążenia do oderwania się od szerszej polskiej wspólnoty narodowej. Taka interpretacja tego programu została dopisana przez przeciwników w toku dyskursów i polemik. Program Ceynowy wzbudził zastrzeżenia zarówno w swej wewnętrznej, jak i zewnętrznej linii działania. Nie mogła zwłaszcza znaleźć uznania myśl osłabienia lub nawet zastąpienia dotychczasowych więzów z kulturą polską przez odwołanie się do kultury własnej, tudzież przez szukanie oparcia w ogólnosłowiańskiej wzajemności, w szczególności zaś w protekcji rosyjskiej.

Uznając zasadność tych zastrzeżeń, należy jednak postawić pod adresem tego programu pytanie o wiele ważniejsze, czy ówczesne społeczeństwo kaszubskie dojrzało do jego przyjęcia i do jego realizacji? Do kwestii tej jeszcze wrócimy.

Natomiagt już w tym miejscu należy stwierdzić, że lata czterdzieste XIX w. były okresem budzenia się świadomości narodowej wszystkich ludów słowiańskich i niesłowiańskich w Europie Środkowej. Budzenie się tej świadomości, zjawisko'' pod każdym względem pozytywne, nie oznaczało, że każdy z tych ludów od razu dążył do tworzenia autonomicznej grupy etnicznej, której finalnym etapem miałoby być sformowanie własnego narodu lub co najmniej utrzymania powiązań z matecznikiem narodowym. Ten stan samowiedzy narodowej został osiągnięty, jak to wykazał Józef Chlebowczyk, dopiero u schyłku XIX w. i łączył się z jednej strony z dojrzewaniem świadomości klasowej, z drugiej zaś - z programem samodzielności politycznej. W jakim stopniu procesy te przejawiały się na Kaszubach, jest sprawą godną rozpoznania.

Na obecnym etapie badań można zapewne powiedzieć tyle, że w ruchu odrodzeniowym kaszubskim element świadomości (wspólnoty) grupowej byl bardzo słabo rozwinięty, a program polityczny od samego początku miał oblicze antynie-mieckie; brak było własnego pozytywnego programu niepodległościowego o charakterze autonomicznym.

Istotą programu Ceynowy była więc autonomia kulturalna. Florian Ceynowa, obracając się we Wrocławiu w środowisku Towarzystwa Literacko-Slowiańskiego, przejął się ideami odrodzeniowymi lam panującymi i przeniósł je na rodzimą glebę. Wszystko wskazuje jednak na to, że nawet w tym skromnym zakresie był on w swej ojczyźnie prekursorem. Odpowiednie przeobrażenia w świadomości Kaszubów nastąpiły, jak to jeszcze zobaczymy, o pół wieku później.

35