3 (1859)

Tal). 15.1. Klasyfikacja brzegów morskich (wg lonina i in.)

Typy i rodzaje brzegów	Przykłady brzegów
1. Brzegi ukształtowane przez procesy tektoniczne i subaeralne, mało zmienione przez procesy litoralne
1.1. Pierwotnie rozczłonkowane	rozczłonkowanie przez procesy tektoniczne (kanałowe, uskokowe)
	rozczłonkowane przez procesy erozyjne (limanowe, estuariowe, riasowe)
	rozczłonkowane przez procesy glacjaine (fiordowe, szkierowe)
	rozczłonkowane przez procesy wulkaniczne
1.2. Pierwotnie wyrównane	nawiązujące do struktur fałdowych nawiązujące do przebiegu uskoków
2. Brzegi ukształtowane głównie pod wpływem falowania
2.1. Wyrównywane	abrazyjne zatokowe abrazyjno-akumulacyjne
2.2. Wyrównane	wskutek abrazji wskutek abrazji i akumulacji wskutek akumulacji lagunowej
2.3. Wtórnie rozczłonkowane	abrazyjne abrazyjno-akumulacyjne akumulacyjne
3. Brzegi ukształtowane przez czynniki inne niż falowanie
3.1. Potamogeniczne	delty przybrzeżne równiny aluwialne
3.2. Pływowe	watty
3.3. Biogeniczne	koralowe
	namorzynowe
3.4. Termoabrazyjne	lodowe

Źródło: Musielak S., 1997. Brzegi mórz i oceanów, [w:] Encyklopedia Geograficzna Świata, t. VII, OPRES, Kraków, s. 61.

zwłaszcza budowę zabezpieczeń powstrzymujących erozję. Ocenia się, że obecnie około 85% długości wybrzeża belgijskiego jest zmodyfikowane w ten sposób, w Japo nii około 50%, a w Wielkiej Brytanii prawie 40% (ryc. 15.3). W wielu obszarach przy rost powierzchni lądowej w ostatnich dziesięcioleciach dokonał się nie wskutek dżin łania procesów naturalnych, lecz osuszania płytkich zatok, budowy sztucznych wysp i półwyspów.

Hyc. 15.3. Strefa brzegowa silnie przekształcona przez działalność człowieka, Teł Awiw (fot. E. Migoń)

15.3. Falowanie

15.3.1. Rodzaje falowania

Falowanie jest najłatwiej dostrzegalnym przejawem ruchu wody w zbiorniku. Odbywa się pod wpływem wiatru¹, którego prędkość jest spowalniana przy powierzchni lustra wody wskutek tarcia, co z kolei powoduje lokalne różnice ciśnienia. Ich skutkiem jest powstawanie nierówności lustra wody, czyli fal (ang. waves). W obrębie pojedynczej fali ruch wody odbywa się po kołowej lub zdeformowanej orbicie, a obserwowane zjawisko „przemieszczania się” fali jest odzwierciedleniem przenoszenia momentu pędu. Falowanie może być opisane kilkoma parametrami, z których najważniejsze są (ryc. 15.4):

•    długość fali, czyli odległość pomiędzy sąsiednimi grzbietami;

•    wysokość fali, czyli różnica wysokości między grzbietem a doliną;

•    stromość fali, czyli stosunek wysokości do długości,

•    prędkość fali, czyli tempo przemieszczania się grzbietu, oraz

•    okres fali, czyli czas, w którym cząstka wody biorąca udział w ruchu falowym wykona pełne okrążenie po swojej orbicie.

1

Oprócz falowania wiatrowego w zbiornikach wodnych są wyróżniane inne rodzaje falowania, wywołane niejednorodnością ośrodka (różnicami w gęstości, temperaturze, zasoleniu itp.). Ich rezultatem są Izw. fale wewnętrzne, nie mające istotniejszego znaczenia geomorfologicznego.