402,403 (2)

wiązanej sytuacji jest miejsce na spontaniczność, a przez to autentyczne wyrażenie swojej osobowości.

Rodzice nie powinni zapominać również o tym, aby dziecko, któremu udało się pokonać trudności, odpowiednio wynagrodzić, najlepiej okazując mu swą dumę, szacunek, podkreślając zadowolenie odczuwane z osiągniętego przez nie sukcesu.

Ważnym elementem psychicznej odporności jest również kontrola emocjonalna obejmująca z jednej strony opanowanie ekspresji emocjonalnej, a z drugiej kontrolę nad emocją przez obniżanie jej siły.

Ograniczanie ekspresji emocjonalnej, szczególnie tej, którą wyzwala silna emocja ujemna (na przykład złość), jest często podyktowane względami społeczno-kulturowymi. Dotyczy to głównie tych emocji, które towarzyszą interakcjom między ludźmi. Umiejętność wyrażania emocji we właściwej formie, właściwym natężeniu i czasie, jest jednym z ważniejszych problemów rozwoju społecznego dziecka, natomiast niedobór, a zwłaszcza nadmiar ekspresyjności — jednym ze źródeł konfliktów w stosunkach interpersonalnych (J. Reykowski 1968).

Z wiekiem rozwija się umiejętność coraz lepszego regulowania przejawów emocji, panowania nad ich wyrazem. O ile więc u młodszego dziecka łatwo dają się one odczytać, o tyle u młodzieży jest to już znacznie trudniejsze. Związane jest to między innymi z tym, że młodzież nie tylko ukrywa, ale często maskuje swoje stany i przeżycia nie odpowiadającymi im formami zachowania. Różnica między maskowaniem uczuć a ich ukrywaniem polega na tym, że ukrywanie zakłada tylko powstrzymywanie zewnętrznych przejawów emocji, natomiast maskowanie oznacza zastąpienie naturalnego wyrazu jakiegoś uczucia innym, czasami przeciwstawnym do niego treścią (np. uśmiechanie się wtedy, gdy przeżywa się lęk). Z uwagi na to rodzice i inni opiekunowie dziecka nie powinni zbyt pochopnie i jednoznacznie interpretować jego ekspresji jako wyrazu negatywnych czy wręcz wrogich uczuć.

Aby dobrze zidentyfikować przeżywane przez młodego człowieka stany, trzeba go dobrze znać. Tylko wtedy ekspresja będzie mogła pełnić jedną ze swych ważnych funkcji — funkcję kodu ułatwiającego ludziom wymianę informacji na temat przeżywanych przez nich emocji oraz odczuwanych potrzeb.

Drugi sygnalizowany wcześniej aspekt omawianego problemu to umiejętność opanowywania emocji przez obniżanie jej siły. Można tego dokonać przez analizowaną wyżej ekspresję emocjonalną (np. płacz), która pozwala odreagować nagromadzone napięcia. Inny jeszcze sposób to przedefiniowanie sytuacji wywołującej emocje, np. zredukowanie strachu do obawy poprzez skupienie się na myśleniu pozytywnym („Ten zastrzyk uchroni mnie przed chorobą” itp.), znalezienie bezpiecznego celu wyładowania emocji, czy też obniżenie przykrego napięcia poprzez zaangażowanie się w inną sytuację (T. Mar usze wski, E. Ścigała 1998). Inny sposób to uaktywnianie odpowiednich procesów intelektualnych, polegających na autoperswazji czy dokonaniu bilansu „zysków i strat”. Dzieciom w tym procesie powinny oczywiście pomóc osoby dorosłe.

Trzeba jeszcze dodać, że świadoma i adekwatna kontrola emocjonalna wymaga między innymi umiejętności wglądu w samego siebie, rozwiniętej samoorientacji i samoświadomości. Umiejętności te dziecko opanowuje stopniowo i w tym doskonalszym stopniu, im bardziej korzystne są warunki jego rozwoju.

Jednocześnie należy tu dodać, że uświadamianie sobie przeżywanych emocji i kontrola nad nimi są — podobnie jak umiejętność odbierania przekazów emocjonalnych i rozumienie emocji innych ludzi — elementami tzw. inteligencji emocjonalnej, która ma znaczący wpływ na efektywność działań i charakter kontaktów między ludźmi (D. Goleman 1997).

Podsumowaniem tego fragmentu rozważań nad funkcjonowaniem dzieci niesprawnych ruchowo niechaj będzie wypowiedź D. Legrix, osoby z wrodzonymi amputacjami kończyn górnych i dolnych — malarki, działaczki społecznej, pisarki, laureatki nagrody A. Schweitzera, nagrody L. Bryanta i kawalera Francuskiej Legii Honorowej: „[...] życie jest pasjonującą przygodą dla każdego, kto umie żyć, dla mnie może bardziej pasjonującą niż dla osoby normalnej. Pokonywanie trudności sprawia mi wielką radość. Chciałabym, aby wszyscy upośledzeni mogli przejść przez te same doświadczenia i doznawać tych samych radości” (D. Legrix 1976, s. 269).

3.3. POZYTYWNY STOSUNEK DO SIEBIE I ŚWIATA

Rozwój i funkcjonowanie człowieka rozpatrywać można z różnych punktów widzenia i uwzględniać różne aspekty. Jednym z nich jest stosunek do świata i siebie jako jego elementu. Tym właśnie problemom, z uwzględnieniem odmienności dzieci niesprawnych ruchowo, poświęcony będzie niniejszy podrozdział.

403