406,407 (2)

spektywę, którą — korzystając z terminologii z zakresu fotografiki — określić by można jako perspektywę żabią. Spostrzega się wtedy świat w sposób zniekształcony — im inny człowiek znajduje się bliżej, tym bardziej wydaje się dominujący, a przez to i zagrażający. Poruszanie się w takim zniekształconym przez własne emocje świecie nie może być prawidłowe, tzn. pozytywnie odbierane przez otoczenie i dające zadowolenie dziecku. _

Mówiąc o roli rodziców w kształtowaniu samoakceptacji należy wspomnieć o jeszcze jednej sprawie. Zdarza się czasami, że rodzice w trosce o poczucie własnej wartości dziecka dostarczają mu informacji o tym, że niepełnosprawność czyni je niejako automatycznie człowiekiem bardziej wartościowym, o większej wrażliwości, szlachetniejszym, lepszym niż ludzie zdrowi. Tego typu oddziaływanie jest tak samo niekorzystne, jak wytwarzanie w dziecku przekonania, że jest gorsze od innych. Sprzyja bowiem utworzeniu nierealnego obrazu siebie, stanowi przeszkodę w nawiązywaniu prawidłowych kontaktów z ludźmi, powoduje, że dziecko żyje w specyficznym, sztucznym, a przez to niekorzystnym mikroklimacie psychicznym. Jeżeli jednak osoba niepełnosprawna, wbrew wszystkim przeciwnościom losu, własnym, ogromnym wysiłkiem osiągnie to samo (np. wykształcenie), co osoba o pełnej sprawności, może mieć wewnętrzne poczucie swojej wyższości nad własną niepełnosprawnością.

Dziecko, wraz z rozwojem, powinno stopniowo uświadamiać sobie negatywne efekty swego stanu fizycznego. Zawsze jednak tę trudną drogę ku samopoznaniu powinno przebywać przy pomocy osób, które najlepiej je znają i najbardziej kochają — rodziców. Gromadzenie przykrych doświadczeń, przyjmowanie ciosów bez uprzedzenia, a więc bez możliwości obrony, łączy się z tak dużymi kosztami psychicznymi, że warto podjąć trud przygotowania dziecka do tego, że jego droga życiowa przebiegać będzie odmiennie od drogi dzieci zdrowych. Jak można tego dokonać? Możliwości jest wiele, tym więcej, im bliższe więzi łączą dziecko z rodzicami, im większa jest różnorodność sposobów ich komunikowania się, przebywania razem i im więcej w ich życiu okazji do wspólnych przeżyć. Pretekstem do rozmowy może być obejrzany film, przeczytana książka (nawet bajka) czy zdarzenie z życia.

Osoby o większej spontaniczności i ekspresyjności swego zachowania mogą spróbować zorganizować sytuację, która mogłaby zrodzić problemy poruszane tutaj (np. sytuację wejścia do pomieszczenia, w którym znajdują się obce osoby), a następnie dyskutować nad optymalnymi w konkretnej sytuacji zachowaniami.

Niezwykle istotnym stymulatorem rozwoju, który jednocześnie może stać się czynnikiem kształtującym, podtrzymującym i wzmacniającym poczucie własnej wartości, jest aktywność dziecka. Bezczynność jest nie tylko stanem dającym nieprzyjemne odczucie nudy, ale również czynnikiem blokującym rozwój i deprecjonującym własną wartość.

Są momenty w życiu dziecka niepełnosprawnego ruchowo (stan po urazie, pobyt w szpitalu, unieruchomienie, kryzys okresu dorastania), kiedy aktywność odgrywa rolę wręcz terapeutyczną. Pozwala odreagować przykre napięcia, mobilizuje do wysiłku, daje szansę na odbudowę zachwianego poczucia własnej wartości.

Nie do przecenienia są różne formy aktywności artystycznej: malowanie, tkanie gobelinów, prace rzeźbiarskie. Ich znaczenie jest wielorakie. W przypadku dzieci z obniżoną sprawnością rąk mają charakter usprawnienia fizycznego — polepszają funkcję ręki i koordynację wzrokowo--ruchową. Tego typu aktywność poprawia również, samopoczucie dziecka i podwyższa jego wartość we własnych oczach, w atrakcyjny sposób wypełnia wolny czas, często stanowi pomost między dzieckiem a innymi ludźmi dając pretekst do rozmów, okazję do zaprezentowania się z nowej, interesującej strony i szansę zdobycia uznania rówieśników. Przy dużej motywacji do tego typu zajęć osiągnąć można rezultaty naprawdę zdumiewające i budzące podziw innych ludzi. Autorka oglądała na przykład w Instytucie Ortopedii i Rehabilitacji AM w Poznaniu serwetkę wyszytą przez dziewczynkę palcami stóp.

Zdarza się, że aktywność artystyczna staje się terenem najważniejszej, bo będącej źródłem wzmocnień dla poczucia własnej wartości, działalności człowieka niepełnosprawnego. Warto więc dbać o rozwój zainteresowania dziecka sztuką i zachęcać do jej tworzenia, choćby w najprostszej formie (E. Piełowska-Chojnacka 1976; R. Pichalski 1987; H. Read 1986).

Należałoby wspomnieć także o tym, że istnieje Międzynarodowe Stowarzyszenie Bezrękich Malarzy, do którego należą m.in. polscy twórcy. W Polsce najbardziej znaną propagatorką twórczości osób niepełnosprawnych jest Pani Wanda Szuman.

Są instytucje, które patronują tej dziedzinie aktywności nie tylko dorosłych, ale i dzieci. Jako przykład godny naśladowania można tu wymienić pracownię plastyczną dla niepełnosprawnych dzieci, która zorganizowana

407