40,41 (11)

-    jest wokalnie nieprzyjemna (ton. dźwięk),

-    dźwięki są zniekształcane,

-    jest /mieniony rytm, akcent,

-    jest nieodpowiednia do wieku, płci. inteligencji.

Ponieważ ks/taltow-amc się mowy jest procesem rozwojowym, oczekiwania nic mogą przekraczać norm rozwojowych. Dotyczy to na przykład poprawności arlykulacyjncj przed 5 r.ż.,chociaż. może ona stać się czynnikiem zaburzającym funkcjonowanie dziecka.

Spotykane w piśmiennictwie różne sposoby i ujęcia podziału zaburzeń mowy zdają się wynikać z faktu, iż objawy zaburzeń były znane i opisywane od dawna, natomiast przyczyny były odkrywane znacznie wolniej.

Trudności w klasyfikacji i diagnozowania zaburzeń mowy u dzieci wynikają też z czynników rozwojowych, które muszą być uwzględniane zarówno w ocenie stanu mowy dziecka, prognozowaniu co do możliwości uczenia się mowy ora/ przy wyborze metody postępowania rehabilitacyjnego. Same też zaburzenia mowy u dzieci, choć często opisywane, nic są dostatecznie wyjaśnione. Dotyczy to takich zaburzeń, jak opóźniony rozwój mowy, dys-fazja (niedoksztalcenic mowy o typie afazji), i różnicowania tych zaburzeń 7 autyzmem, upośledzeniem umysłowym. Nawet tak często spotykane zaburzenia artykulacyjnc nie są dostatecznie wyjaśnione. Tradycyjnie jako przyczynę zaburzeń artykulacyjnych wskazuje się wadliwe odróżnianie dźwięków' mowy, zalmr/enia ruchowe, opóźnienie umysłowe, wadliwe uczenie się mowy, dc.prywacjc sensoryczne. Należy jednak zgodzić się. że choć każda z przyczyn może spowodować zaburzenia artykulacyjnc. to występują one też u dzieci bez wadliwej artykulacji, ua przykład nie jest tak, że zaburzeniu percepcji słuchowej zawsze powodują zaburzenie artykulacji. Wiele osób z wadliwą percepcja słuchową ma prawidłową artykulację. Należy leż zwrócić uwagę na fakt. że to, co w jednym przypadku wydaje się oczywistą przyczyną zaburzeń mowy, nic musi być nią w innym przypadku, np. niektóre dzieci z anomaliami mechanizmów mowy mówią prawidłowo, a inne nie; jedne reagują regresem mowy na fakt urodzenia się rodzeństwa, a inne akceptują tę sytuację bez ubocznych skutków; niektóre dzieci po silnym przeżyciu emocjonalnym czy przestraszeniu się zaczynają się jąkać, u innych te same fakty nie powodują zaburzeń w mówieniu. Zarówno w rozwoju mowy, jak i jej zaburzeniach należy zatem brać pod uwagę cały złożony układ czynników biologicznych i społecznych. Dla psychologa ważne jest nic tyle stwierdzenie przyczyny zaburzeń (co zawsze należy rozpatrywać z dużą ostrożnością), ile wynikających z lego skutków psychologicznych dla

Łl funkcjonowania dziecka. Określenie przyczyn zaburzeń mowy uje leż. fakt, że u dzieci czysto wspOłwystępują one z innymi zabu-MUMUnn rozwoju psychoruchowego (zaburzenia ruchowe, latcralizacja. roz-*••1 »|w>leczno-emocjonalny). Istnieje leż złożoność relacji między tymi Milmii /rm.imi - mogą mieć wspólną przyczynę, charakter wtórny bądź (Mc i wolny.

Trudności w klasyfikacji zaburzeń mowy u dzieci, śpccyfika rozwojowa.

Hut.....ij.|cc się wraz z wiekiem zdolności percepcyjno motorycznc, trudnoś-

u / uchwyceniem czynniku etiologicznego stanowią o złożoności i trudnoś-< Im li w badaniach nad zaburzeniami mowy u dzieci.

II Spionck (1%5) zwraca uwagę, że zaburzenia mowy (a także wymo *> jnko elementu składowego) można rozpatrywać z. dwóch punktów widzenia:

- od strony objawów, biorąc pod uwagę dźwiękową postać, czyli wymowę, i odnosząc ją do przyjętej normy fonetycznej:

od strony przyczyn (etiologii) i mechanizmów (patogenezy), które I nów .ulżą do pewnych zaburzeń w rozwoju mowy.

W pierwszym podejściu dąży się do charakterystyki wymowy danego ibiccka, do szczegółowego Opisu, jak realizuje ono określone głoski czy »/• regi głosek. W drugim do ustalenia, co jest przyczyną tych odstępstw. I utaj też następują dalsze podziały na zaburzenia pochodzenia obwodowego l ośrodkowego,

Zaburzenia obwodowe 10 takie, których przyczyna leży na obwodzie, to znaczy w obrębie analizatora słuchowego lub narządach, kto»e wykonują • uchy generujące mowę i odbierające czucie tych ruchów. Są to nieprawidłowości w budowie aparatu arlykulacyjncgo, na przykład wadliwy zgryz, rozszczep podniebienia.

Zaburzenia mowy pochodzenia ośrodkowego mają swe przyczyny w nieprawidłowej strukturze i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, rj. w ośrodkach mowy w mózgu. Może to dotyczyć ośrodków odbiorczych (r/udowych) lub nadawczych (ruchowych) albo ich wzajemnej współpracy. W len sposOb mogą ulegać zakłóceniu analiza i synteza dźwięków mowy tak w sferze odbioru (percepcji mowy), jak i jej wykonania (aktu mowy). Utrudnione jest też prawidłowe różnicowanie słuchowe dźwięków mowy, a także różnicowanie kincstctycznc wykonywanych ruchów artykulacyjnych.

I. Styczck (1979) podaje następującą klasyfikację zaburzeń mowy z uwzględnieniem przyczyn leżących u ich podłoża. Autorka wyróżnia zaburzenia zewnętrzne, środowiskowe, kiedy nie stwierdza się defektów anato-

41