41

w tej budowli i czy, u kresu lego niesamowitego rozwoju, nie pojawią się całkiem nowi prorocy lub nie nastąpi potężne odrodzenie slarych idei. Albo — jeśli nie nastąpi ani jedno, ant drugie — czy nie dojdzie do mechanicznego, upiększonego rodzajem zarozumiałości, zastygnięcia idei. Wtedy jednak, w odniesieniu do »ostatnich ludzi* tej formacji kulturowej 1 Kultur*ntwiek lung], mogło by się stać prawdziwe powiedzenie •■Ku liowi y bez ducha, sybaryci bez serca — i takie u i i wmówiło sobie, że osiągnęło najwyższy stopień człowieczeństwie*

Zagłębiamy się tu już jednak W Opny w.ul.r . lująre I lellglj ne, którymi nie należy obciąż.u < zv»«to    v« nego ujęciu

problemu. Zadaniem na pi .'vn/Iu-h I• \ I• • I• im ze) pul .» >nl«’ iuu.z kiCowanego tu zaledwie u.u lilii . • I•.« znego i m joitfiliziTUl, tjakże dla treści etyki a |» o I • • ' n o p o I 1 I y < z. n e j. Znaczenia dla io(l/a|u otgiinl/ut)l I lunkt ]l różnych wspólnot, (hm /ynająt od konwi nlykll, li końi rą< na państwie. Następnie jirelia by pi n amill/owm stosunek tego ascetycznego rncjonaliz-11111 do ia< jonallzmii humanistycznego i jego ideałów życiowych na# dn lozwoju empiryzmu filozoficznego i duchowych dóbr jt iillill y

W i es/cie warto by prześledzić jego historyczny

(nawój, od średniowiecznych zaczątków doczesnej ascezy, aż po i./myt ie się w czystym ulylitaryzmie, wraz z poszczególnymi li-renauii oddziaływania ascetycznej religijności. Dopiero na takiej podstawie można by określić znaczenie kulturowe ascetycznego protestantyzmu, w porównaniu z innymi plastycznymi elementami naszej kultury. Tutaj próbowaliśmy tylko zbadać i.iilii takt i rodzaj jego oddziaływania i to w jednym, choć najważniejszym punkcie, jakim była motywacja. Należałoby jeszcze pokazać, w jaki sposób protestancka asceza kształtowała się pod wpływem innych warunków kulturowo-społecznych, jak te wpływy (zwłaszcza ekonomiczne) przeobrażały ją samą. Bowiem jakkolwiek człowiek współczesny, mimo najlepszej woli, nie jest na ogól w stanie uprzytomić sobie całego znaczenia treści religijnych dla sposobu życia, kultury’ i kształtowania się charakteru narodowego takim, jakie ono rzeczywiście było, to jednak nie możemy zastępować jednostronnie »malerialistycznej« interpretacji przyczynowej kultury i historii równie jednostronną interpretacją spirytualistyczną. Obydwie one są możliwe”⁹, ale też obie niewiele wnoszą do prawdy historycznej, jeśli roszczą sobie pretensje definitywnego zamykania badań, zamiast być jedynie wstępem do ich dalszego prowadzenia²⁴⁰.