44 45 (29)

44 • Antylochos

ciany łowią węże. • Tragedię Antygona napisał Sofokles (ok. 442 p.n.e.). Przełożono ją na język polski kilkakrotnie (K. Morawski w 1952 r., L.H. Morstin w 1956 r._t M. Brożek w 1975 r.; patrz też J. Starnawski, Antygona Sofoklesa, 1983, oraz Sofokles, Antygona, przeł. i uzupełnił J. Ła-nowski, Wrocław 1984, a także Sofokles, Antygona, przeł. R.R. Chodkowski, Warszawa 2004). Jest to wzorcowa tragedia, która wywarła ogromny wpływ na europejski dramat. Patrz także Peleus, siedmiu przeciw Te bom. Antylochos, Antilochos, syn króla Pylos -> Nestora i jego małżonki -» Eurydyki. Najbliższy po -> Patroklesie, słynący ze swej odwagi, ofiarności i zręczności, przyjaciel —»Achillesa. Zginął w obronie ojca (zabity przez etiopskiego króla -» Memnona), dlatego otrzymał przydomek Filopatros (‘kochający’). Popioły jego złożono wraz z popiołami Achillesa i Patroklesa. • Jeden z bohaterów -> Iliady Homera. Śmierć Antylochosa przedstawiona jest na malowidle wazowym z VI w. p.n.e., przechowywanym w University Museum w Filadelfii.

Anxurus, ¹ bóg zaświatów italskiego ludu Wolsków. Opiekun miasta Anxur. Personifikowany z etruskim bóstwem Vejovis. Rzymianie czcili go jako bóstwo Jupiter Anxur. Centrum jego kultu znajdowało się na płd. wschód od Rzymu, wmieście Terracina (Anxur w języku Wolsków).

² Imię A. nosi jeden z wojowników króla Rutulów, Turnusa, zaciętego wroga —> Eneasza. Patrz także Feronia. aojdowie, zawodowi poeci-pieśniarze w starożytnej Grecji. Na dworach bogatych panów śpiewali o bohaterskich czynach bogów i -» herosów, przygrywając sobie na —> kita-rze bądź formindze. Sporo informacji na ich temat przekazują utwory Homera, zwłaszcza —» Odyseja, w której pojawiają się dwie wyraziste postaci a.: -> Femios i —> De-modok. A. byli otaczani czcią - wierzono, że bogom zawdzięczali natchnienie przy tworzeniu swoich pieśni: „Albo Muza Cię uczyła [...], albo Apollon, bo nader pięknie układasz pieśni o doli Achajów” (Odyseja, pieśń VIII, w. 330 nn., przeł. J. Parandowski).

Apate, bogini zwodniczości i jej uosobienie. Córka bogini nocy —»Nyks (urodzona bez ojca). • Po raz pierwszy występuje w -» Teogonii Hezjoda (VIII/VII w. p.n.e.). Kult A. był szczególnie żywy na Krecie, głównie wśród kobiet. Przedstawiano ją m.in. na malowidłach wazowych z V w. p.n.e.

Apaturie (gr. Apaturia), święto ku czci —> Apollona, obchodzone w Atenach w dniach 27-29 Pyanepsionu (przełom

rcymski

Apollo* 45

października i listopada). Podczas tych świąt, w trzecim dniu uroczystości, Ateńczycy wpisywali swoich synów na listę obywateli (dokładniej: członków fratrii - ludzi związanych pokrewieństwem, łączących się w grupy ze względów politycznych lub innych). Składano również bogom ofiary (z owcy i kozy). Wpisani na listę obywateli młodzieńcy recytowali poezję, popisywali się śpiewem.

Apis, według mitologii grecko-rzymskiej było to imię pierwszego króla Egiptu, Epafosa, który przyjął postać byka, kiedy —»Zeus zamienił jego matkę —> lo w piękną białą jałówkę, chcąc ukryć swoją kochankę przed zazdrosną małżonką. W Egipcie czczenie byka było jednym z przejawów bardzo starego kultu zwierząt. Egipski święty byk Hapi uważany był za wcielenie boga Ptaha, stworzyciela bogów i ludzi. Stanowił także symbol płodności. A. jest imieniem świętego byka Egipcjan, używanym wświecie grecko-rzymskim.

Apollo, Febus, syn —» Zeusa I —»tytanki —> Leto (—»Latony). Bliźniaczy brat —> Artemidy. Jeden z dwunastu bogów olimpijskich. Najpierw był opiekunem stad, później dopiero bogiem mądrości, przepowiedni, słońca i światła oraz muzyki. Opiekun dziewięciu -> muz. Urodził się na wyspie -> Delos (na Morzu Egejskim). Gdy urósł, pomścił swoją matkę prześladowaną przez węża z głową smoka —> Pytona. Zmienił też nazwę kraju Pytona - Pytho na -> Delfy. W miejscu, gdzie zwyciężył węża, założył świątynię i wyrocznię. Ponieważ Pyton był także istotą boską, A. musiał oczyścić się ze zbrodni, dlatego udał się do

■-> Tesalii, gdzie służył osiem lat u króla -> Admeta. Według wersji Eurypidesa, przekazanej w Alkestis, A. trafił na służbę do tesalskiego króla Admeta za zabicie -> cyklopów, mistrzów 'Zeusowego pioruna'. To była zemsta za zabicie przez Zeusa syna A. —» Asklepiosa. Później A. wrócił na krótko do Delf, następnie przeniósł się na swoim rydwanie zaprzężonym w białe łabędzie do kraju -> Hy-perborejczyków, gdzie trwała wieczna wiosna. A. byt ulubieńcem Zeusa; jego pojawieniu się na Olimpie towarzyszyła zawsze radość bogów. Grał pięknie na lirze. Oprócz bogów i -»herosów kochali go również ludzie, których chronił od niebezpieczeństwa, leczył, przepowiadał im przyszłość za pośrednictwem wieszczek delfickich —> Py-tii i -> Sybilli, ale też i karał, kiedy zasłużyli. Znane jest jego muzyczne współzawodnictwo z -»sylenem -» Mar-sjaszem, z bogiem -> Panem, z -> Hiacyntem. Tak jak inni bogowie, miał wiele kochanek, co nie znaczy, że zawsze