442 443 (6)

442 Oftt Ul. Pod»l«»j makroekonomii

stosowania przez władze gospodarcze zestawu różnych metod i narzędzi polityki ekonomicznej sprawiających, że dla zagranicznych producentów nieopłacalny był eksport ich towarów na nasz rynek. W 1990 r. zainicjowane zostały zasadnicze przemiany systemu gospodarczego. Wśród nich znalazła się liberalizacja handlu, tj. szeroko pojmowane eliminowanie wielu barier w polskim handlu zagranicznym. Sprawiło to. że produkty audio-fonograficzne eksportowane przez zagranicznych producentów zaczęły szybko wypierać wyroby rodzimego przemysłu o niższej jakości i niewiele niższej cenie. Na kreowaniu handlu stracili polscy producenci tych wyrobów: przedsiębiorstwa i ich pracownicy. Natomiast zyskali polscy konsumenci, którzy za porównywalną cenę nabyli wyroby lepszej jakości, oraz zagraniczni producenci i eksporterzy, którzy zwiększyli zbyt i dochody z eksportu.

Jeśli obejmiemy spojrzeniem także inne gałęzie polskiej gospodarki, w tym w szczególności rolnictwo, to stanie się oczywiste, że otwarcie gospodarki i kreowanie handlu może rodzić napięcia społeczne, jeśli straty ponoszone przez upadających producentów oraz tracących pracę pracowników nic są odpowiednio kompensowane. Producenci usiłujący ratować się przed upadkiem na ogól organizują nacisk na władze, którego celem jest ustanowienie barier ochronnych powstrzymujących import konkurencyjnych towarów i utratę miejsc pracy. Prowadziłoby to jednak do podniesienia poziomu cen i obniżenia satysfakcji konsumentów. W naszym rozumowaniu dochodzimy więc do ważnego pytania o wybór zagranicznej polityki handlowej władz. Za pośrednictwem tej polityki władze mogą regulować dostęp zagranicznych towarów do rynku wewnętrznego, czyniąc go bardziej otwartym (na ogól z korzyścią dla konsumentów) lub bardziej zamkniętym (na ogól z korzyścią dla producentów, a przynajmniej niektórych grup producentów i zatrudnianych przez nich pracobiorców). Poniżej krótko prześledzimy, w jaki sposób ta regulacja może być dokonywana oraz jak w jej ramach straty i korzyści rozkładają się między podmioty rynku.

16.6. Cto - elementarny instrument polityki handlowej

Podstawy teorii kosztów komparatywnych dowodzą korzyści, które gospodarki krajowe mogą czerpać z międzynarodowej wymiany handlowej. Omawiając te podstawy, powiedziano, że korzyści komparatywne powstają przy swobodnej wymianie handlowej - w warunkach wolnego handlu. To znaczy założyliśmy, że władze w żaden sposób nic ingerują, nic wpływają na handel, jego kierunki i warunki. Innymi słowy, nic ma administracyjnych barier w handlu zagranicznym (np. wydanego przez władze zakazu importu lub eksportu pewnych lub wszystkich towarów) oraz nic ma narzuconych przez wiadze ekonomicznych ograniczeń wobec tegoż handlu.

W rzeczywistości władze nakładają rozmaite bariery na handel zagraniczny. Czynią tak ze względów pozaekonomicznych i ekonomicznych. Względy natury pozaekonomicznej wiążą się z kształtem polityki zagranicznej państwa i jego udziałem w stosunkach międzynarodowych w' sferze polityki. Znakomitym przykładem pozaekonomicznych przyczyn ustanowienia barier handlowych był zakaz handlu (tzw. embargo) z Irakiem po inwazji na Kuwejt w 1990 r.. wprowadzony przez wiele państw w celu izolacji gospodarczej Iraku i pozbawienia go korzyści z handlu zagranicznego w celu wymuszenia ustępstw militamo-politycznych.

Nas bardziej interesują motywy ekonomiczne ustanawiania barier handlu. Zanim jednak do nich przejdziemy, zapoznajmy się z klasycznym instrumentem polityki państwa w dziedzinie handlu zagranicznego, tj. dcm. Clo jest opłatą, którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwu przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Zazwyczaj da nakładane są na import towarów, choć niekiedy występują również cła eksportowe. Cła zwykle przyjmują postać procentowej opłaty od ceny jednostki importowanego towaru (rzadziej wyrażane są w postaci kwoty pieniężnej należnej budżetowi od jednostki towaru). Cło jest więc dla importera dodatkowym kosztem ponad cenę płaconą zagranicznemu eksporterowi. Aby ten koszt pokryć, importer musi podnieść cenę sprzedaży importowanego towaru na rynku krajowym o wysokość da. Tym samym do podwyższa cenę importowanego towaru na rynku krajowym.

Mechanizm oddziaływania da na import i rynek krajowy danego towaru przedstawia rysunek 16.1. Załóżmy, że cena światowa c, (tzn. cena. za jaką można kupić dany towar na rynku światowym - obrazuje ją prosta prostopadła do osi rzędnych, przecinająca tę oś w punkcie F) jest niższa od ceny równowagi podaży (krzywa Pj) i popytu (krzywa P_r). Przed wprowadzeniem da podaż krajowa danego towaru wynosiła Q_t. a popyt krajowy Q_:. Przy cenie światowej równej c, resztę popytu zaspokajał import o wielkości Qz~Q\. Wprowadzenie przez władze da na import danego towaru, wyrażonego procentowo w wysokości h, powoduje podwyższenie ceny na rynku krajowym (c*,) do poziomu c,(l +/r).

Jak wiadomo, przy typowej elastyczności cenowej popytu, popyt na ów towar spadnie z Q_: do Q,. Jednocześnie - przy założeniu elastycznej podaży - podaż krajowa wzrośnie z Q_t do Q\. Tym samym wielkość importu spadnie z Qz~Q\ do Q*-Q\. Jest to ważna konkluzja: wskutek nałożenia cła popyt krajowy i import maleją, a podaż krąjowa rośnie.

Kto na tej operacji zyskuje, a kto traci? Niewątpliwie zyskuje rząd. bowiem płatności z tytułu da (nazwijmy je I\) to dochód budżetu państwa. Łatwo wyliczyć, iJc one wynoszą - trzeba przemnożyć liczbę importowanych jednostek towaru przez wielkość cła:

D> - (Q*-Q,) hc,.

Na rysunku dochód budżetu przedstawiony jest jako prostokąt ABCD. Jest to nic innego, jak przesuniędc dochodu będącego w dyspozycji konsumenta z jego rąk do budżetu.