44 (304)

44

Jerzy tertmiński

trywać styl pod kątem jego genezy. Między innymi dlatego, że styl — podobnie jak język — jest zjawiskiem nie tylko kreowanym, lecz także kreującym, aktywnym w stosunku do sytuacji mówienia, tak jak aktywna wobec rzeczywistości jest świadomość człowieka.

Styl jest w pierwszym rzędzie rezultatem zajęcia określonej postawy światopoglądowej i poznawczej, ustalenia intencji wobec odbiorcy, zasad językowej stylizacji. Tradycyjne mówienie o stylu jako rezultacie wyboru można więc odwrócić i stwierdzić, że nie tyle wybór form językowych tworzy styl, co wybór stylu (tj. jego „wartości”) determinuje na mocy norm stylistycznych (tj. w zakresie, w jakim wymagają tego „wartości” stylu) użycie form języka. Jak słusznie wskazywał F. Miko (1970), normy stylistyczne funkcjonują jako filtry regulujące dopływ środków językowych w derywacji tekstu i zdania: nie można reguł dery-wacji tekstu opisać bez wprowadzenia pojęcia ograniczeń selek-cyjnych, zależnych od stylu.

12. Przejdźmy teraz do zagadnienia derywacji stylu. Koncepcja derywacyjnego opisu stylu powstała w związku z kontra-stywnym badaniem języka polskiego folkloru na tle potocznej gwary, dokonywanym w myśl propozycji metodologicznych R. Jakobsona i J. Kuryłowicza (Bartmiński 1973a, s. 39; 1973b; 1976, s. 13; 1978). Następnie została wsparta przykładami z zakresu użycia gwary w literaturze (Bartmiński 1977a, 1977b).

Stwierdzenie regularności różnic między ludowym językiem poetyckim i ludowym językiem potocznym pozwoliło najpierw ustosunkować do siebie oba style językowe nie w kategoriach dewiacji czy deformacji, lecz na takiej zasadzie, jaka wiąże derywat z jednostką bazową. Za bazę uznano styl używany Mierzej, bardziej wielofunkcyjny, podstawowy dla życia społecznego i kultury, a więc język potoczny; za derywat — styl o węższym zastosowaniu, wyspecjalizowany funkcjonalnie, czyli język poetycki.

f , 13. Na poziomie środków formalnych różnice między nimi dały się opisać relacyjnie i dynamicznie jako rezultat zastosowania czterech technik derywacyjnych:

1) wprowadzenia (dodania) nowych elementów językowych nie znanych odmianie potocznej [...Jj