52 53 (24)

którą w pierwszym etapie badań stosowano na 34% lekcji, a teraz tylko na 13,8% lekcji. Niestety, znacznemu obniżeniu uległ także wskaźnik lekcji realizowanych metodą dyskusji (z 18,9% do 6,3%). Podobnie jak w liceach - stosunkowo często występują na lekcjach ćwiczenia (27% i 22,9%). Zaledwie sporadycznie stosowano takie metody, jak: „burza mózgów” (3,5%), metody ekspresyjne (4,9%), metody impresyjne (1,8%) czy gry dydaktyczne (2,0%), metoda trybunału (0,4%) i metody sytuacyjne (2,0%).

3. Mało pocieszający jest również bilans metod stosowanych na szczeblu elementarnym. Chociaż ćwiczenia są w czołówce metod na przestrzeni ostatnich 15 lat (50%, 44,4%), to jednak pozostałe metody (poza pogadanką) nie zyskały uznania wśród większości pedagogów¹.

Na marginesie tych analiz danych procentowych zauważmy, jak trudno badaczowi pedagogicznemu zaangażowanemu w doskonalenie pracy szkoły zachować postawę bezstronnego obserwatora, „na zimno”, bez emocji i ocen analizującego wyniki badań.

Przykład 2. K. Denek w 1999 r. zorganizował badania na temat wartości preferowanych przez młodzież, studentów i nauczycieli. W toku badań ankietowych zastosowane zostało pytanie o charakterze skali: respondenci mieli spośród 30 wartości, wyłonionych we wcześniejszych badaniach z 64 wartości wymienianych przez młodzież szkół podstawowych, ponadpodstawowych i studentów, wybrać 15 ich zdaniem godnych realizacji i ułożyć je w listę rangową, przydzielając każdej randze odpowiednią liczbę punktów, od 15 (pierwsze miejsce) do 1 (miejsce ostatnie). Suma punktów poszczególnych wartości była daną użyteczną w analizie wyników w ujęciu globalnym i w rozbiciu na kategorie respondentów, między innymi ze względu na typ szkoły. Uzyskano dane od 359 uczniów szkół podstawowych, 589 uczniów liceów ogólnokształcących, 222 uczniów szkół zawodowych, 208 studentów i 494 nauczycieli. Niżej przytaczam fragment analizy wyników badań:

Dla uczniów do piętnastego roku życia najważniejszą wartością jest rodzina [8,53%]. Wysokie noty uzyskały również: Bóg (8,40%), życie (7,94%), zdrowie (7,88%) i miłość (7,23%). Starsi uczniowie w przedziale wiekowym od 16 do 20 lat zdecydowanie jako na najwyższą wartość wskazali miłość (8,40%). Następne miejsca przyznali: Bogu (7,61%), rodzinie (6,44%) oraz zdrowiu (6,29%). Porównując te dwie grupy wiekowe widoczne jest, że dla pierwszej z nich najistotniejsza jest przyjaźń, bohaterstwo, życie, wiedza, wiara oraz kariera. Demokracja w tej grupie wiekowej znalazła się na przedostatnim miejscu (0,30%). Uczniowie w wieku od 16 do 20 lat wyżej ocenili tę wartość - przyznali jej 1,66%. Z kolei u licealistów jedną z najniższych wartości jest bohaterstwo (0,88%) i talent (0,88%), u piętnastolatków w hierarchii znalazły się one wyżej i wyniosły odpowiednio 1,17% i 1,64%. Wyższą moc nadali prawdzie, pracy, wolności i seksowi.

Respondenci w wieku od 21 do 25 lat za najważniejsze wartości uznali zdrowie [9,15%], życie [8,63%], rodzinę i miłość. Wyżej niż poprzednie grupy ocenili mądrość, wiedzę, odpowiedzialność i godność. Najniżej potraktowali bohaterstwo.

Podsumowując, można powiedzieć, że te trzy grupy wiekowe równie wysoko cenią zdrowie, rodzinę, życie, Boga i miłość. W zależności od wieku miejsca tych wartości nieznacznie przemieszczają się. Tworzą jednak „peleton” uznawanych wartości.

Wśród nauczycieli zaobserwowano podobną zbieżność. Dotyczy to szczególnie zdrowia i rodziny, które zajmują naprzemiennie dwa pierwsze miejsca w rankingu. Najstarsze pokolenie nauczycieli wyżej ceni wiedzę, pracę, rodzinę i Ojczyznę. [...] Najmniejsze znaczenie u starszych badanych ma pieniądz, seks i kariera. Władza u żadnej z osób tej społeczności nie znalazła uznania [0,0%]. Młodzi nauczyciele wyższą liczbę punktów przyznali wartościom takim, jak: kariera, miłość, przyjaźń i seks. Najmniej, w porównaniu z ich starszymi kolegami, zwracali uwagę na takie wartości, jak: solidarność i demokracja².

Przytoczone przyldady dostarczają danych poznawczych dających orientację w zjawiskach i procesach pedagogicznych. Badacze z innych nauk społecznych i humanistycznych zwykle ograniczają się do diagnozy i wyjaśnienia poznanych danych, badacze pedagogiczni nie tylko diagnozują i wyjaśniają, lecz także starają się wskazać możliwości wykorzystywania zdobytych w ten sposób informacji do ulepszenia praktyki pedagogicznej. Ten praktyczny aspekt badań pedagogicznych czyni z tej dyscypliny naukę społecznie użyteczną.

Empiryczne badania jakościowe w pedagogice realizowane są według modelu badawczego stosowanego w naukach humanistycznych. Inspiracje metodologiczne czerpane są z nauk filozoficznych, w szczególności hermeneutyki i fenomenologii oraz filozofii dialogu, filozofii poznania, ponadto z etnometodologii (antropologii kulturowej), socjologicznego nurtu interakcjonizmu symbolicznego, psychologii humanistycz-

M. Śnieżyński, Dialog edukacyjny, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej 2001, s. 335.

K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszalek 1999, s. 81 (dane procentowe podane w nawiasach kwadratowych pochodzą od S. P.).