PICT5846

Zaistnienie sytuacji problemowej

W pierwszym etapie badań pedagogicznych chodzi o fo. aby badacz był przekonany ilo celowości ich przeprowadzenia. Powodowany przy tym być może własną ciekawością wyników końcowych, jakie w następstwie zamierzonych poszukiw ań badawczych mógłby uzyskać. Często nabiera przekonania o celowości badań na podstawie rozpoznania pilnego na nic zapotrzebowania ze względów zwłaszcza pedagogicznych i społecznych. Niekiedy podejmując się określonych badań, pragnie sprawdzić niejako własne możliwości w rozwiązywaniu problemów badawczych. Nierzadko kieruje się tu względami ambicjonalnymi.

Najczęściej jednak skłonny jest on do zajęcia się badaniami w wyniku zaistnienia sytuacji, w której spotyka się z pewną trudnością, jaką chciałby pokonać. Trudność taka występuje na ogół w postaci pytania postawionego przez niego lub kogoś innego, na które chciałby za wszelką ceną znaleźć w miarę wyczerpującą odpowiedź. Pytanie to na tym etapie badań jest pytaniem nader ogólnym i mało precyzyjnym. Zarysowuje zaledwie kontury problemu lub problemów badawczych. które będzie formułował w następnej fazie badań. Niemniej postawione pytanie jest na tyle jasne, by mogło niepokoić badacza i skłaniać go do podjęcia próby znalezienia na nic zadowalającej odpowiedzi. Pytanie to jawi się nierzadko w wyniku czytania różnych opracowań, dotyczących nauczania, uczenia się, wychowania, kształcenia itp.. a także prowadzonej dyskusji na tematy pcdago-giczneoraz obserwacji zachowań dzieci i młodzieży, jak również własnych z nimi doświadczeń w charakterze rodzica, wychowawcy lub nauczyciela.

Sytuację, która umożliwia i ułatwia postawienie wstępnego pytania, nazywa się sytuacją problemową. Jest ona niewątpliwie ważnym etapem badań pedagogicznych. Słusznie poprzedza dalszy ich przebieg. Dzięki niej bowiem badacz przeżywa niepokój spowodowany świadomością własnej niewiedzy i zaczyna interesować się tym, co było dla niego dotychczas mbuUt rosa. W wyniku sytuacji problemowej pragnie też uzupełnić brakującą wiedzę i ma świadomość, iż posiada pewien przynajmniej zakres wiedzy o interesującym go problemie, który umożliwi jego rozwiązanie (por. Z. Cackowski, 1964, s. 74 i n.).

Toteż należy uznać za poważną stratę, jaką mogą ponieść badania pedagogiczne bez zaistnienia sytuacji problemowej. Skazuje się je wówczas na przeprowadzanie ich w sposób mało zaangażowany intelektualnie i emocjonalnie, a tym samym powierzchownie i niedbale lub w sposób formalnie poprawny, lecz mało konstruktywny i twórczy.

Formułowanie problemów badawczych

Drugim etapem badań pedagogicznych, który niejednokrotnie w metodologii badań zarówno pedagogicznych, jak również, psychologicznych i socjologie/.-

tiych omawiany bywa łącznic /. pierwszym etapem, jest formułowanie problemów badawczych i związanych z nimi hipotez roboczych. O tym, co rozumie się przez problemy badawcze i o kryteriach ich poprawności oraz o tym, czym są hipotezy robocze i czego się od nich oczekuje, była już wcześniej mowa (podrozdział 3).

Tutaj pragnę jedynie podkreślić konieczność precyzyjnego ich sformułowania. Od tego zależy w dużej mierze poprawność pozostałych etapów badań, w tym zwłaszcza badań ilościowych. Sformułowane problemy ukierunkowują odpowiednio dalsze poczynania badawcze, dokonywane celem ich rozwiązania. Mało precyzyjnie sformułowane problemy narażają badacza na badania niedostatecznie trafne i rzetelne.

Z dokładnym sformułowaniem problemów badawczych i hipotez roboczych łączą się omówione poprzednio zmienne t wskaźniki w badaniach pedagogicznych. Uświadomienie ich sobie pozwala lepiej zrozumieć zakres uwzględnionych w badaniach problemów badawczych.

W toku formułowania ich łącznic ze związanymi z nimi hipotezami roboczymi sprawą wielkiej wagi jest też podjęcie się pewnej konfrontacji zarówno owych problemów, jak i hipotez z dotychczasowym dorobkiem wiedzy i własnym doświadczeniem badacza na ich lemat. Duże znaczenie przywiązuje się tu do zapoznania się z >vynikami wcześniej przeprowadzonych badań, dotyczących wprost lub pośrednio formułowanych przez badacza problemów i hipotez. Chodzi tu zwłaszcza o tzw. wewnętrzną weryfikację pr/.yjętych hipotez, mającą na celu ukazanie ich słuszności na drodze rozumowych dociekań. Władysław P. Zaczyński (1995, s. 34) nazywa ją szukaniem „zgodności przewidywanych [przez daną hipotezę — pr/.yp. M.L.J skutków (następstw) z już znanymi faktami". Rzeczą nicodzownajcst również, poszukiwanie lub stwarzanie własnych podstaw teoretycznych, uzasadniających realność sformułowanych problemów i hipotez.

Projektowanie narzędzi badawczych

Zazwyczaj dopiero po sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych przystępuje się do projektowania narzędzi badawczych, czyli dobierania lub konstruowania odpowiednich sposobów umożliwiających rozwiązanie tychże problemów czy weryfikowanie przyjętych hipotez. Dzięki temu zapobiega się „naginaniu" problemów badawczych i hipotez roboczych do „arsenału" posiadanych metod i technik badawczych, często mało trafnych i rzetelnych.

Bliższe szczegóły odnoszące się do dobierania i konstruowania odpowiednich narzędzi badawczych omawia się w pozostałych rozdziałach obecnego opracowania. Tutaj warto jedynie przypomnieć o konieczności zapewnienia im niezbędnej trafności, rzetelności i obiektywności, o czym była mowa w związku z. zasygnalizowaniem niektórych cech stosowanych w badaniach pedagogicznych metod i technik badawczych.

39