39880 PICT5847

Dobór osób badanych

Następnym etapem badan pedagogicznych jest dobór osób badanych, czyli wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej ich liczby spośród określonej zbiorowości ludzi, którymi badacz jest szczególnie zainteresowany. Zbiorowość tę nazywa się w metodologii populacją lub zbiorowością generalną albo populacją generalną, a osoby wyselekcjonowane próbą lub próbką. Stąd też nazwę „dobór osób badanych” używa się zamiennie z doborem próby.

Dokonywanie doboru osób badanych nie tylko zresztą w badaniach pedagogicznych —jest zwykle rzeczą konieczną, ponieważ przeprowadzane badania prawie nigdy nic obejmują wszystkich osób wchodzących w skład danej populacji ani też wszystkich instytucji do niej zaliczanych Byłoby to niemożliwe / przyczyn czysto technicznych, a także czasowych i finansowych.

Wszelkie badania pozbawione starannego dobom osób badanych są na ogół bez większej wartości metodologicznej. Przede wszystkim nic wiadomo wtedy, czy i w jakim stopniu wypływające z badań wnioski końcowe odnoszą się do faktycznie interesującej badacza populacji. Przypadkowy dobór osób badanych nic daje bowiem pewności, czy rzeczywiście stanowią one właściwie dobrany jej podzbiór, na podstawie którego można wnioskować bez konieczności odwoływania się do wszystkich osób z danej populacji. Pobrana próba ma niejako pełnić podobną funkcję do tej, jaka przysługuje kropli krwi. umożliwiającej określenie składu całej krwi pacjenta (por. R. Fox i inni. 1968, s. 55). Powyższa analogia dotyczy wprawdzie głównie zjawisk fizycznych, niemniej w pewnych granicach podobieństwa odnosi się także do doboru osób w badaniach pedagogicznych. W badaniach tych wyselekcjonowane osoby stanowią oczywiście próbę reprezentatywną w' stosunku do obranej populacji jedynie pod ściśle określonymi względami, a nic łącznie z wszystkimi jej cechami. Tym bardziej więc należy zabiegać o to, by w miarę trafnie dobrać osoby badane, tj. zgodnie z podstawowym celem badań oraz związanymi z nim problemami i hipotezami badawczymi. Ważne jest też, by mieć świadomość stopnia reprezentatywności doboru osób badanych, czyli stopnia jego adekwatności z daną populacją.

Istnieją różne sposoby dobom osób badanych. Najczęściej mówi się o losowym i celowym doborze próby. Losowy jej dobór polega na doborze osób z określonej populacji w' taki sposób, by decydował o tym przypadek, a nic świadomy wybór. Z celowym doborem natomiast mamy do czynienia wtedy, gdy wyselekcjonowania osób badanych z danej populacji dokonuje bezpośrednio sam badacz, a nic — jak w losowym doborze - poprzez losowanie.

Przydatny w badaniach pedagogicznych jest zwłaszcza prosty, systematyczny i warstwowy dobór osób badanych. Prosty dobór jest równoznaczny z dokonaniem najpierw numeracji każdej z osób z określonej populacji na oddzielnej

karteczce. Następnie ponumerowane karteczki poddaje się losowaniu. Odbywa się ono za pomocą losowo wybranych tylu karteczek, tle osób pragnie się poddać badaniom. Można posłużyć się przy tym także tablicami liczb losowych Systematyczny dobór próby polega np. na zakwalifikowaniu z danej klasy szkolnej co trzeciego ucznia zgodnie / zapisem w dzienniku lekcyjnym. Warstwowy dobór próby zaś uwzględnia dobieranie tej samej liczby osób z kilku grup lub podgrup (warstw), np. różniących się pod względem płci, wieku, miejsca zamieszkania, poziomu osiągnięć szkolnych iip. Użyteczny w badaniach pedagogicznych okazuje się również, grupowy i wielostopniowy dobór próby (por. M. Łobocki,

1999. s. 166-168).

Mniej na ogół reprezentatywny - niż losowy dobór próby — jest celowy jej dobór, który stosowany jest niemal nagminnie w badaniach jakościowych i eksperymentalnych (por M. Lobocki. 1999, s. 168-171).

Przeprowadzanie badań

Kolejnym etapem badań pedagogicznych jest samo ich przeprowadzanie. Zależy ono nic tylko od odpowiednio dobranych lub samodzielnie skonstruowanych metod i technik badawczych, lecz także w niemałej mierze od sposobu posługiwania się nimi. w tym zw łaszcza przestrzegania określonych warunków poprawnego ich stosowania. Są nimi — zgodnie /.sugestiami R Dietericha (1972. s. 54 i n.) następujące warunki:

1.    Atmosfera pozbawiona większych napięć psychicznych, pozwalająca badanym zaufać osobie przeprowadzającej badania zarówno w sprawie podanego im przez nią celu, jakim badania te mają służyć, jak i zapewnienia z jej strony o dyskrecji czy anonimowości osobom badanym;

2.    Niezakłócone niczym z zewnątrz okoliczności badań, tj. stworzenie badanym możliwości dobrej koncentracji na powierzonych im zadaniach — chodzi zwłaszcza o to, by uchronić ich przed hałasem, rozmowami, obecnością osób trzecich lub włączonym telewizorem, radiem, komputerem itp:

3.    Dobre samopoczucie i brak zmęczenia u osób badanych, a tym samym przeprowadzanie badań np. podczas pierwszych lekcji w szkole, a na pewno nic bezpośrednio po lekcjach wymagających dużego wysiłku intelektualnego lub fizycznego;

4.    Pozytywna motywacja osób badanych, tj. zapewnienie im całkiem dobrowolnego udziału w badaniach i umocnienie ich w przekonaniu o sensowności tego rodzaju badań;

5.    Zapewnienie osobom badanym odpowiednich warunków pod względem technicznym i materiałowym, czyli zabezpieczenie im prawidłowego oświetlenia, dostarczenie wystarczającej ilości papieru czy długopisów;

41