PICT6254

114 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

mają wyraźne pierwszeństwo przed tymi problemami badawczymi, które stanowią jedynie nowość dla samego badacza, nie zorientowanego należycie w dotychczasowych osiągnięciach pedagogicznych. Pierwsze z nich nazywają się problemami (pytaniami) naukowo-badawczymi, drugie problemami (pytaniami) subiektywnie-badawczymi (Z. Cackowski, 1964, s. 105), Podejmując jakiś nieznany w literaturze problem badawczy, nigdy nie możemy mieć właściwie całkowitej pewności, czy jest on rzeczywiśde problemem naukowo-badawczym, czy tylko subiektywniebadawczym. Naszą niepewność pod tym względem eliminuje wprawdzie znajomość literatury światowej w danym wycinku wiedzy, zawsze jednak może się zdarzyć, że nie dotarliśmy do wszystkich najważniejszych źródeł wiadomości. Dlatego też problemami naukowo-badawczymi należałoby nazwać szczególnie te pytania, które pozostają bez odpowiedzi w dotychczasowym powszechnie znanym i dostępnym dorobku wiedzy pedagogicznej.

Z drugiej strony warto pamiętać, że pedagogika od niedawna dopiero wkroczyła w fazę szerokich i energicznych badań naukowych. Fakt ten sprawia, iż wiele jej terenów badawczych nie zostało należycie potraktowanych z metodologicznego punktu widzenia, a niektóre jej obszary do dnia dzisiejszego „stoją ugorem". Dlatego też niekiedy istnieje konieczność stawiania ponownie tych samych problemów celem naukowego wyjaśnienia ich w świetle wciąż udoskonalającej się metodologii badań pedagogicznych. Tak więc w pedagogice problemy subiektywniebadawcze mogą niekiedy w równej mierze okazać się doniosłe, co problemy naukowo-badawcze. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy rozwiązuje się je za pomocą bardziej trafnych i rzetelnych badań, niż było to możliwe poprzednio.

Problemy dotyczące właściwości zmiennych i relacji między zmiennymi Zarówno problemy naukowo-badawcze, jak i subiektywnie badawcze można rozpatrywać m.in. z uwagi na to, czy dotyczą one samych tylko właściwości interesujących nas faktów i zjawisk, czy też zachodzących między nimi różnych zależności. Pierwsze z nich S. Nowak nazywa pytaniami o zmienne, tj. o „wartości zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które znalazły się w polu naszego zainteresowania", a drugie pytaniami o relacje między zmiennymi, czyli o to, „czy zachodzą pewne relacje łączące zmienne naszego badania bądź przedmioty przy pomocy tych zmiennych określane" (S. Nowak, 1965b, s. 222). Podział ten wydaje się istotny nie tylko ze względu na inny dobór metod i technik badawczych w wypadku każdego z nich, ale z uwagi na stopień różnej ich złożoności oraz ważności tak teoretycznej, jak i praktycznej.

Problemy dotyczące właściwości zmiennych i relacji między zmiennymi nie zawsze występują w ich czystej postaci. Na przykład często się zdarza, że dla pogłębionego opisu i analizy zmiennych wymaga się również uwzględnienia zachodzących zależności pomiędzy różnymi układami właściwości tych zmiennych. Przykładem takiego problemu, którego rozwiązanie domaga się jednocześnie uwzględnienia określonych relacji, może być pytanie o stosunek uczniów do nauki szkolnej. W trakcie odpowiedzi na takie pytanie nasuwa się nierzadko konieczność uwzględnienia relacji, jakie zachodzą między badanym stosunkiem, a np. stylem kierowania klasą szkolną przez nauczyciela, postawą rodziców wobec szkoły, zainteresowaniami i wrażliwością uczniów itp. Zatem także i rozróżnienie problemów badawczych na pytania o zmienne i pytania o relacje między nimi wydaje się stosunkowo względne. Niemniej nie jest obojętne, czy w formułowaniu problemów badawczych skłonni jesteśmy wyrazić je w postaci tych pierwszych czy tych drugich pytań. Pierwszeństwo w badaniach pedagogicznych należałoby - jak sądzę - oddać szczególnie problemom badawczym w formie pytań o relacje pomiędzy określonymi zmiennymi. Problemy takie wydają się ważniejsze poznawczo w porównaniu z pytaniami wyłącznie o właściwości zmiennych.

Problemy w postaci pytań rozstrzygnięcia i dopełnienia

Powszechnym niemal uznaniem cieszy się podział problemów badawczych, formułowanych w formie pytań rozstrzygnięcia i pytań dopełnienia (por. K. Ajdukiewicz, 1969; J. Giedymin, 1964). Jest to podział ze względu na ich strukturę logiczno-gramatyczną.

Problemy badawcze w postaci pytań rozstrzygnięcia rozpoczynają się od partykuły „czy", poprzedzającej zdanie oznajmiające. Odpowiedzieć na nie można - jak wiemy - tylko za pomocą jednej z zasugerowanych z góry odpowiedzi („tak" lub „nie"). Przykładem takich problemów mogą być takie pytania, jak „Czy skuteczność nauczania problemowego zależy także od postawy demokratycznej nauczyciela" lub „Czy w toku nauczania języka obcego jest możliwa aktywizaqa poznawcza uczniów na poziomie myślenia abstrakcyjno-teoretycznego?". Pytania takie dopuszczają jedynie dwie możliwe odpowiedzi: „tak" lub „nie". Są one więc w zasadzie pod tym względem zawsze pytaniami zamkniętymi, w których z góry określa się liczbę możliwych odpowiedzi. Problemy te odgrywają niemal