PICT6315

236 WPROWADZENIE DO METODOLOGU BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

tj. podczas zaistnienia sytuagi problemowej oraz formułowania problemów badawczych i hipotez roboczych. Niewątpliwie pozwala badaczowi na bliższe określenie swych zainteresowań naukowo-badawczych, a tym samym coraz dokładniejsze sformułowanie podejmowanych problemów i hipotez badawczych.

Obserwaq’a nieskategoryzowana - jakkolwiek może budzić słuszne wątpliwości co do swej poprawności metodologicznej - okazuje się przydatna zwłaszcza w badaniach jakościowych. Przeprowadzana w sposób planowy i systematyczny jest w stanie przynajmniej niekiedy konkurować nawet z najstaranniej zaprogramowaną obserwacją. Umożliwia bowiem dokładny rejestr faktów, zjawisk czy zdarzeń w ich ciągłym i naturalnym przebiegu. Jest to możliwe przy zastosowaniu jej w formie m.in. tzw. techniki dzienników obserwacyjnych i techniki obserwacji fotograficznej.

Technika dzienniczków obserwacyjnych polega na dowolnym i zarazem dokładnym opisywaniu interesujących obserwatora zachowań osób badanych w ich naturalnym następstwie czasowym i z uwzględnieniem szerszego kontekstu sytuacyjnego. Obserwacja taka trwa zwykle przez czas dłuższy, a zapisu danych dokonuje się przeważnie w formie narracyjnej.

Technika obserwaqi fotograficznej natomiast różni się od tamtej przede wszystkim tym, że odbywa się raczej w niedługim czasie i odznacza się większą dokładnością w rejestrowaniu zachowań łącznie z ich kontekstem sytuacyjnym. Ponadto wymaga ona dokonywania zapisu danych obserwacyjnych w chwili ich postrzegania, a nie odtwarzania z pamięci, jak ma to miejsce przy zastosowaniu techniki dzienniczków obserwacyjnych.

*

Oprócz przedstawionych wyżej metod i technik obserwacyjnych są także inne, np. metoda lub technika próbek zdarzeń czy technika obserwacji dorywczej, nosząca nazwę obserwacji anegdotycznej. Ta ostatnia wprawdzie wydaje się mało przydatna w badaniach pedagogicznych, niemniej i ona - podobnie jak inne techniki, będące uszczegółowieniem obserwacji swobodnej (nieskategoryzowanej) - może ułatwić sformułowanie problemów i hipotez badawczych. Szczegółowy opis metod i technik, i zarysowano tutaj, jest dostępny m.in. w obszernym opracowaniu Her-;ą F. Wrighta (1970, s. 80-151). Z opracowaniem tym warto się zapoz-liżej, by móc rzeczywiście skutecznie korzystać z obserwacji na uży-adań pedagogicznych.

2. Eksperyment pedagogiczny

Metodą badań, pozostającą w ścisłym związku z obserwacją, jest eksperyment pedagogiczny. Mówi się nawet, że jest on pewną odmianą obserwacji. Jest to obserwacja osobliwego rodzaju. Polega ona na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Może być bowiem zastosowana w dowolnym czasie i - co najważniejsze — można ją powtórzyć wielokrotnie. Badacz nie musi czekać na pojawienie się interesujących go zdarzeń, jak ma to miejsce w zwykłej obserwacji.

Pomimo wielu zalet eksperymentu pedagogicznego na szerszą skalę zastosowano go dopiero po drugiej wojnie światowej. Swój renesans u nas przeżywał, poczynając od przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, ale już w drugiej połowie lat siedemdziesiątych zauważa się wyraźny jego regres. Wiąże się to z pewnością z tym, że wszelkie badania eksperymentalne — zwłaszcza w porównaniu z metodą sondażu diagnostycznego - są z reguły badaniami wielce uciążliwymi i czasochłonnymi.

Ogólna charakterystyka eksperymentu pedagogicznego

Najogólniej rzecz biorąc, eksperyment pedagogiczny jest zwykle metodą badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej (czyli zmiennymi niezależnymi) a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań (tj. zmiennymi zależnymi). Istotną cechą rozumianego w ten sposób eksperymentu jest poddanie starannej kontroli zarówno zmiennych niezależnych (eksperymentalnych), jak i zmiennych zależnych i niejednokrotnie także zmiennych pośiedniczących.

Kontrolowane i weryfikowane w toku przeprowadzanego eksperymentu pedagogicznego zależności pomiędzy różnymi zmiennymi określa hipoteza robocza, a nierzadko kilka hipotez. Każda z nich jest niezbędnym składnikiem wszelkich badań eksperymentalnych. Stanowi z reguły jedno z pierwszych zadań, spoczywających na eksperymentatorze. Od precyzji jej sformułowania zależy w dużej mierze organizacja i przebieg eksperymentu.

Konieczność uwzględnienia w nim ściśle określonych zmiennych i świadomość istniejących między nimi zależności, co znajduje swój wyraz w poprawnie sformułowanych hipotezach roboczych, wskazują niewątpliwie na dużą na ogół złożoność badań eksperymentalnych i związane z nimi trudności. Są one tym większe, im bardziej zabiega się w przeprowadzaniu eksperymentu pedagogicznego o jego zgodność z wymagania-