84990 PICT6323

252 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Badania ankietowe

Badania ankietowe są sposobem zbierania informacji za pomocą zestawu pytań, dniyr7!ąryrh bezpośrednio lub poźrednio-iciśle-określonych-pro-blefńów badawczych. Zestaw tego rodzaju pytań nazywa się ankietą lub kwestionariuszem ankiety, przybierającym z reguły postać drukowanego formularza z podanymi na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród nich osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe. Toteż zamieszczo-ne w ankiecie pytania mają charakter pytań otwartych bądź zamkniętych.

•—“^tania^ptw^teJ^ozostawiają badanym ćałkowTtą swobodę odpowiedzi (por. J. Zborowski, 1961, s. 8 i n.)) Pytania zamknięte^aś przewidują zestawy gotowych odpowiedzi, wymagających jedynie wyboru tej właściwej z punktu widzenia osoby badanej, czyli respondenta.

Wśród pytań zamkniętych rozróżnia się pytania alternatywne, dys-junktywńeT-koniuriktywne. Pytania a 1 ter na tywne zakła d aj ą możliwość odpowiedzi na nie w sposób dwojaki: „tak" lub „nie", a niekiedy także łącznie z możliwością zaznaczenia „nie wiem" czy „nie mam zdania" (por. J. Konopnicki, 1971, s. 95). pytania dysjunktywne wymagają wyboru jednej spośród więcej niż dwóch możliwych odpowiedzi; dotyczą np. najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania spośród kilku wyszczególnionych w ankiecie tego typu przedmiotów. Pytania koniunktywne natomiast umożliwiają badanym dokonanie wyboru więcej niż jednej tylko z podanych na nie możliwych odpowiedzi (por. A. Potocka-Hoser, 1971, s. 104).

Oprócz pytań otwartych i zamkniętych wykorzystuje się w ankietach pytania półotwarte, przewidujące poza wyBo?Sm~śpo2n5d Sugerowanych odpowiedzi także uwzględnienie „innych", tj. własnych (dowolnych) odpowiedzi. Zalecane są również pytania filtrujące, tzn. wyłączające z badań osoby, które nie mają nic do powiedzenia w interesującej badacza sprawie, i pytania kontrolne („kłamstwa"), pozwalające wykluczyć osoby badane odpowiadające w sposób zwodniczy (kłamliwy).

I ,W konstruowaniiLpyiailankietowych niebagatelna jest troska o odpowiedni ą~ićKTormę i treść. Chodzi o to, aby:

-    dótyćzyły*ohe wyłącznie spraw istotnych ż punktu widzenia podejmowanych problemów badawczych,

-    były jednakowo rozumiane przez wszystkie osoby badane,

-    nie były zbyt trudne do odpowiedzi,

-    były pozbawione nadmiernej sugestii,

-    były wyrażone w grzecznościowej formie.

Nie bez znaczenia jest też prawidłowa kolejność zamieszczonych w ankiecie pytań. Przede wszystkim mają one stanowić pewną zwartą i logicz-

ną całość, tj. zgodnie ze swoistym poczuciem logiki. W związku z powyższym zaleca się zadawanie pytań od prostych (łatwych) do coraz bardziej skomplikowanych (trudnych), od ogólnych do szczegółowych, od nie krępujących do nieco bardziej drażliwych (osobistych). Szczególnej staran-v ności wymaga sformułowanie możliwych na zadawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyli tzw. kafeterii. Celowe wydaje się także odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane respondentom pytania. Zazwyczaj informuje się w niej o tym, kto przeprowadza badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiadać na poszczególne pytania ankietowe. Innym jeszcze wymogiem należycie opracowanej ankiety, złożonej z pytań zamkniętych, jest odpowiednie jej zakodowanie, czyli dokonanie „przyporządkowania określonych odpowiedzi ankiety kategoriom zawartym w kluczu kodowym". Przy czym „każda kategoria ma oznaczenie cyfrowe lub literowe, co ułatwia opracowanie statystyczne wyników badań" (S. Kownacki, Z. Rummel-Syska, 1982, s. 26).

Skonstruowaną w ten sposób ankietę stosuje się grupowo lub indywidualnie. W tym ostatnim przypadku doręcza się ją badanym osobiście lub listownie (pocztą).

Rozmowa i wywiad

Podobnie jak badania ankietowe, także rozmowa twywiad są sposobami gromadzenia informacji w celach naukowych za pomocązacfawania ba-dańym przygotowanych uprzednio pytań, na które jednak otrzymuje się odpowiedzi nie w formie pisemnej, lecz ustnej. Ponadto przeprowadzanie rozmowy i wywiadu - w przeciwieństwie do badań ankietowych - odbywa się zawsze w bezpośrednim i bliskim kontakcie z badanymi oraz zazwyczaj z każdym z nich oddzielnie, a tylko niekiedy z 2-3 osobami jednocześnie.{'Zadawane im pytaniajiiogą mieć - jak w badaniach ankie-towych - charakter otwarty Jub zamknięty. Od tego zależy, czy mamy do czynienia z rozmową i wywiadem nieustrulcturalizowanym (niestandary-zowanym) lub ustrukturalizowanym (standaryzowanym).

Między rozmową i wywiadem nie zachodzi istotna różnica, co usprawiedliwia łączne ich omawianie. Na ogół w metodologii badań pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych mówi się raczej o wywiadzie niż o rozmowie (por. F. N. Kerlinger, 1986, s. 439-448). Niektórzy jednak wskazują na zachodzące między nimi różnice. I tak, według jednych rozmowa stanowi swobodną i spontaniczną wymianę myśli bez z góry przewidzianego jej"ukierunkowania, a natomiast wywiad uważa się za wymianę myśli ściśle ukierunkowaną przez osobę odpowiedzialną