PICT6324

254 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

za jego przeprowadzenie. Inni zaś zakładają, że rozmowa dotyczy zwykle spraw związanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi, a wywiad ma na celu otrzymanie informaqi raczej o osobach innych niż osoby badane, np. przeprowadzony z matką lub ojcem na temat ich dziecka.

Niezależnie od sposobu różnicowania rozmowy i wywiadu są one nie tyle próbą^ondówania opinii osób, ż klÓTymTsię je przeprowadza, ile odpowiednio u ki eru ń kó wa ny nT procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę czy wywiad z osobą badaną (W. J. Goode, P. K. Hatt, 1952, s. 186; A. V; Cicourel, 1964, s. 75). Są więc czymś więcej niż tylko zadawaniem pytań osobom badanym. Dlatego techniki sondażu diagnostycznego stanowią zdecydowanie trudniejsze sposoby przeprowadzania badań niż ankietowe.

Rozmowa i wywiad wymagają nade wszystko umiejętności uważnego i cierpliwego słuchania swych rozmówców. Umiejętność ta bodajże bardziej decyduje o skutecznym ich zastosowaniu w badaniach pedagogicznych niż sposób zadawania pytań badanym i treści tych pytań. Chodzi o to, aby wysłuchiwać respondentów ze szczerą sympatią i zainteresowaniem, nie pouczać ani tym bardziej nie narzucać im własnych opinii; poglądów, przekonań. Z drugiej strony trzeba starać się nie być tylko biernym słuchaczem. Nade wszystko zaś:

- koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej, j - akceptować ją wewnętrznie i dawać jej do zrozumienia swoje poszaj nowanie dla jej integralności jako jednostki autonomicznej,

; - umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się (por. W. Weber, 1991, s. 59-64).

Dzięki spełnieniu powyższych wymagań zadawane badanym pytania mogą jiczyć_na w miarę wyczerpujące odpowiedzi. Niemniej stawiając je, warto zastanowić się, czy mają one związek z podejmowanym problemem badawczym; czy zostały poprawnie sformułowane; czy są właściwie rozumiane przez osoby badane; czy zbytnio nie sugerują określonych na nie odpowiedzi; czy nie dotyczą problemów, na których nie zna się rozmów-ca; czy nie są pytaniami ną tematy osobiste j drażliwe,, mogące budzić uzasadniony sprzeciw u rozmówcy: czy nie dotyczą spraw powszechnie akceptowanych, co może narażać rozmówcę na przykrość dawania odpowiedzi społecznie nieaprobowanej, np. pytania o żywione przez niego uczucia dla dzieci (F. N. Kerlinger, 1986, s. 144, i n.), ^Ważnyjfis.t_tfiż-spQsób-zadawania pytań. Przede wszystkim należy uni-kać zadawania ich w sposób mechamczńy~przeskakiwariia z~ tematu ńa'te-mat fub zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych. PytańiaTrźeba zadawać w ścisłym powiązaniu z otrzymanymi od nich od-

powiedziami, czyli mają wynikać one niejako z kontekstu prowadzonej dotychczas rozmowy czy wywiadu. Niekoniecznie więc muszą być dosłownym ićh powtórzeniem, tj. zgodne z wcześniejszym sformułowaniem. Celowo unika się też pytań rozpoczynających się od partykuły „czy" i nie zapomina, że miarą skuteczności rozmowy i wywiadu hie~feśt bynajmniej liczba zadawanych badanym pytań, lecz w szczególności wiarygodność wypowiedzi na temat problemów, jakie zamierza się za ich pomocą rozwiązać.

Ocena metody sondażu diagnostycznego Jak już wspomniano, metoda sondażu diagnostycznego jest jedną zjnaj-mniej trafnych i rzetelnych metod badań pedagogicznych. Pozwala bowiem'n«f nader dowolną selekcję zgromadzonych za jej pomocą danych, co może łatwo prowadzić do zafałszowania końcowych wyników badań, zwłaszcza w wypadku niskiego morale badacza. Pomimo to zasługuje na uwagę i może się okazać pomocna szczególnie w rozwiązywaniu problemów, których badanie jest utrudnione lub wręcz niemożliwe przy użyciu innych metod postępowania badawczego.

Metoda sondażu diagnostycznego - niezależnie od tego, czy jest stosowana za pomocą badań ankietowych lub rozmowy i wywiadu - sprzyja: - sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych;

I - zgromadzeniu opinii badanych o różnych kwestiach istotnych z pun-. ktu widzenia przeprowadzanych badań;

I - lepszemu poznaniu osób badanych pod względem sposobu widzenia przez nie niektórych przynajmniej interesujących badacza zagadnień.

Ponadto np. za pomocą badań ankietowych istnieje możliwość w krótkim czasię^zebrania bogatego w treści materiału badawczego dotyczącego zwłaszcza opinii badanych, ich śTańbwiśk, przekońim w'rożriych sprawach, także niekiedy intymnych i osobistych. Rozmowa i wywiad natomiast mają szczególną rolę do odegrania w badaniach z udziałem dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (por. L. Yarrow, 1960).

Niemniej posługując się metodą sondażu diagnostycznego, należy stale pamiętać, że wskutek błędnie postawionych pytań otrzymuje się odpowiedzi nieprawdziwe? Do tego rodzaju pytań można zliczyć m.in.: f- pytania alternatywne, pomimo że poprawna odpowiedź nie ograni-j| cza się tylko do jednej z podanych w nim możliwości, np. „Czy wo-f lisz spędzać czas wolny od nauki w świetlicy, czy w domu?";