PICT6324

254 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

z.i jego przeprowadzenie. Inni zaś zakładają że rozmowa dotyczy zwykle spraw związanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi, a wy. wriad ma na celu otrzymanie informacji raczej o osobach innych niż osoby badane, np. przeprowadzony z matką lub ojcem na temat ich dziecka.

Niezależnie od sposobu różnicowania rozmowy i wywiadu są one ni_e tyle próbą sondowania opinii osób, z którymi się je przeprowadza, i|_e odpowiednio ukierunkowanym procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę czy wywiad z osobą badaną (W. ]. Goode, P K. Hatt, 1952, s. 186; A V. Cicourel, 1964, s. 75). Są więc czymś więcej niż tylko zadawaniem pytań osobom badanym. Dla-tego techniki sondażu diagnostycznego stanowią zdecydowanie trudniejsze sposoby przeprowadzania badań niż ankietowe.

Rozmowa i wywiad wymagają nade wszystko umiejętności uważnego i cierpliwego słuchania swych rozmówców. Umiejętność ta bodajże bardziej decyduje o skutecznym ich zastosowaniu W badaniach pedago-gicznych niż sposób zadawania pytań badanym i treści tych pytań. Chodzi o to, aby wysłuchiwać respondentów' ze szczerą sympatią i zainteresowaniem, nie pouczać ani tym bardziej nie narzucać im własnych opinii, poglądów, przekonań. Z drugiej strony trzeba starać się nie być tylko biernym słuchaczem. Nade w-szystko zaś:

-    koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej,

-    akceptować ją wewnętrznie i dawać jej do zrozumienia swoje poszanowanie dla jej integralności jako jednostki autonomicznej,

-    umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się (por. W. Weber, 1991, s. 59-64).

Dzięki spełnieniu powyższych wymagań zadawane badanym pytania mogą liczyć na w miarę wyczerpujące odpowiedzi. Niemniej stawiają! je, warto zastanowić się, czy mają one związek z podejmowanym problemem badawczym; czy zostały poprawnie sformułowane; czy są właściwie rozumiane przez osoby badane; czy zbytnio nie sugerują określonych na nie odpowiedzi; czy nie dotyczą problemów', na których nie zna się rozmówca, czy nie są pytaniami na tematy osobiste i drażliwe, mogące budzić uzasadniony sprzeciw u rozmówcy; czy nie dotyczą spraw powszechnie akceptowanych, co może narażać rozmówcę na przykrość dawania odpo-wiedzi społecznie nieaprobow'anej, np. pytania o żywione przez niego uczucia dla dzieci (F. N. Kerlinger, 1986, s. 144, i n.).

Ważnyjest też sposób zadawania pytań. Przede wszystkim należy unikać zadawania ich w sposób mechaniczny, przeskakiwania z tematu na temat lub zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych, ytama trzeba zadawać w ścisłym powiązaniu z otrzymanymi od nich od-

powicdKiami, c/.yl, maj, wynikać one niejako * k„_{nlckslu nr} dotychczas rozmowy czy wywiadu. Niekoniecznie „i, ' ^P °^Wadzonei słownym ich powtórzeniem, tj. zgodne z wcześniejszym IT? ** ^d°‘ Celowo unika się też pytań rozpoczynających się. od'_D J„?T^ani™' zapomina, że miarą skuteczności rozmowy i wvwh<£, •    \ "^czy"¹ ™

liczba zadawanych badanym pytań, lecz w szczeeólno^,^{,eSt bynajmniej} wypowiedzi na temat problemów, jakie zamierza się za iclTpom^T^

wiązać.

Ocena metody sondażu diagnostycznego

jak już wspomniano metoda sondażu diagnostycznego jest jedną z najmniej trafnych .rzetelnych metod badań pedagogicznych. P ozwala bowiem na nader dowolną selekcję zgromadzonych za jej pomocą danych co może łatwo prowadzić do zafałszowania końcowych wyników badań zwłaszcza w wypadku niskiego morale badacza. Pomimo to zasługuje na uwagę i może się okazać pomocna szczególnie w rozwiązywaniu problemów, których badanie jest utrudnione lub wręcz niemożliwe przy użyciu innych metod postępowania badawczego.

Metoda sondażu diagnostycznego - niezależnie od tego, czy jest stosowana za"pomocą badań ankietowych lub rozmowy i wywiadu - sprzyja:

-    sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych;

-    zgromadzeniu opinii badanych o różnych kwestiach istotnych z punktu widzenia przeprowadzanych badań;

-    lepszemu poznaniu osób badanych pod względem sposobu widzenia przez nie niektórych przynajmniej interesujących badacza zagad

nień.

Ponadto np. za pomocą badań ankietowych istnieje możliwość w krótkim czasie zebrania bogatego w treści materiału badawczego dotyczącego zwłaszcza opinii badanych, ich stanowisk, przekonań w różnych sprawach, także niekiedy intymnych i osobistych. Rozmowa i wywiad natomiast mają szczególną rolę do odegrania w badaniach z udziałem dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (por. L. Yarrow, 1960).

Niemniej posługując się metodą sondażu diagnostycznego, należy stale pamiętać, że wskutek błędnie postawionych pytań otrzymuje się odpowiedzi nieprawdziwe. Do tego rodzaju pytań można zliczyć m in.: r pytania alternatywne, pomimo że poprawna odpowiedź nie ogranicza się tylko do jednej z podanych w nim możliwości, np. „Czy u o lisz spędzać czas wolny od nauki w świetlicy, czy w domu. ,