PICT6329

264 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

stawienia diagnozy różnego rodzaju zaburzeń - ma na celu także ukazanie ich przyczyn i szerszego kontekstu środowiskowego czy kulturowego.

Najczęściej sporządzana za jej pomocą indywidualna charakterystyka dziewczyny czy chłopca koncentruje się na personalnych o nich informa-riach, ich historii życia, funkcjonowaniu w rodzinie, szkole i środowisku rówieśniczym, rozwoju umysłowym, społecznym i fizycznym oraz takich cechach osobowości, jak postawy, zainteresowania, poczucie niezależności, wytrwałość i inne (por. A. Janowski, 1985, s. 232-235; A. Strzelecka, 1990, s. 42 i n.).

W przygotowywaniu takiej charakterystyki, czyli w zastosowaniu metody indywidualnych przypadków, użytecznymi technikami badań są rozmowa i wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych, analiza wytworów i obserwacja uczestnicząca, a niekiedy nawet testy psychologiczne i techniki projekcyjne, jeśli oczywiście badacz ma wystarczające kompetencje w tym zakresie. Wielce przydatną w przeprowadzaniu metody indywidualnych przypadków jest tzw. teczka biograficzna ucznia, systematycznie uzupełniana danymi dostarczanymi przez uczących go nauczycieli (por. T. Nowacki, 1974).

Różnorodność technik badawczych, jakimi można się posłużyć w odwoływaniu do metody indywidualnych przypadków, świadczy z jednej strony o jej możliwościach dokonywania względnie wielostronnych charakterystyk indywidualnych, a z drugiej o poważnym niebezpieczeństwie spłycenia.przeprowadzanych za jej pomocą badań. Polega ono szczególnie na niedostatecznym sprawdzaniu wiarygodności otrzymanego materiału badawczego i wyprowadzaniu z niego zbyt pośpiesznych, a tym samym często zgoła pochopnych uogólnień. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo nieuchronne. Zmniejszyć je może na pewno wysoki poziom kompetencji badacza i jego ze wszech miar twórcza (niekonwencjonalna) postawa badawcza, a nade wszystko jego krytyczny stosunek do podejmowanych tego rodzaju badań.

Metoda monograficzna

Metodą badań pedagogicznych - o podobnej wartości poznawczej co metoda indywidualnych przypadków - jest metoda monograficzna, nazywana także badaniem-terenowvm-lub-monografia~pedagogiczna (por. I. Le-palczyk,~T974)! Stanowi ona - według T. Pilcha (1995, s. 46) - „metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytuqonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych". Tak więc metoda monograficzna - w przeciwieństwie do metody indywidualnych przypadków, zajmującej się charakterystyką pojedynczych osób - dotyczy głównie opisu i analizy funkcjonowania konkretnej instytucji opieki, wychowania i kształcenia oraz takich instytucjonalnych form działalności wychowawczej, jak drużyna harcerska czy spółdzielnia uczniowska. Słowem, przedmiotem badań monograficznych na użytek pedagogiki mogą być wszelkie „struktury sformalizowane", związane bezpośrednio lub pośrednio z pełnieniem funkcji opiekuńczej, wychowawczej czy kształcącej (por. A. Kamiński, 1974, s. 73-75), w tym zwłaszcza szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze i różnego rodzaju instytucje krzewienia kultury, takie jak muzea i domy kultury.

Badania tego typu mają na celu - obok rozpoznania sposobów funkcjonowania danej placówki czy jakiejś instytucjonalnej formy działalności wychowawczej - także ukazanie przyczyn ich dotychczasowych osiągnięć lub niepowodzeń wraz ze społeczno-kulturowym ich kontekstem oraz opracowanie „koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych" (B. Turlejska, 1998, s. 79). Cel taki podejmują się osiągnąć zwłaszcza za pomocą takich technik badawczych, jak obserwacja uczestnicząca, ankieta, rozmowa i wywiad oraz analiza treściowa i formalna dokumentów, w tym także osobistych, takich jak autobiografie, dzienniki czy listy.

Stosowana w ten sposób metoda monograficzna jest na pewno uciążliwa i czasochłonna. Wymaga wyjątkowo wysokich kompetenqi badawczych, jeśli rzeczywiście pragnie się zapewnić badaniom monograficznym względnie wysoki poziom trafności i rzetelności. Niestety, metodzie tej grozi bynajmniej nie mniejsze spłycenie w podejściu badawczym posługującego się nią niż przy zastosowaniu metody indywidualnych przypadków. Dzieje się tak często z powodu zdarzających się ograniczeń możliwości dotarcia do wszystkich ważniejszych źródeł informacji o funkcjonowaniu danej placówki, zakładu, instytucji czy jakiejś organizaqi lub zrzeszenia. Nie zawsze też z dokonanego opisu i analizy wysuwa się wystarczająco zasadne wnioski.

Z pewnością pomocne w pomniejszeniu niedomagań metody monograficznej może się okazać nawiązanie bliskich kontaktów z większą liczbą informatorów, w tym zarówno z przywódcami nieformalnymi, jak i osobami pełniącymi ważne funkcje kierownicze; nieprzechodzenie obojętnie wobec sprzecznych z sobą informacji; przywiązywanie wagi szczególnie do danych pochodzących z obserwacji uczestniczącej; zabieganie o moż-