53 (305)

żliwia nawiązanie przez nich bezpośrednich kontaktów interpersonalnych. W fazie strukturalizacji następuje uczenie się nowych form kontaktowania się społecznego, kształtowanie się pożądanych postaw, aspiracji, wartości, norm postępowania. W fazie zamrożenia dokonuje się ich utrwalenie oraz wytworzenie przyporządkowanych im nawyków i umiejętności.

W trakcie treningu są rozwijane różne formy interakcji społecznych. Należą do nich: wytworzenie postawy otwartości, wykształcenie umiejętności słuchania, podtrzymanie emocjonalne i konfrontacja.

Wytwarzanie postawy otwartości bywa również określane jako zrzucanie maski. Polega ono na wyrażaniu swych myśli, ujawnianiu uczuć, szczerym przedstawianiu własnych konfliktów i problemów życiowych.

Postulat ujawniania się nie powinien być realizowany przez nacisk lub stwarzanie atmosfery przymusu. Uczestnikom treningu należy pozostawić możliwość wyboru zarówno w zakresie stopnia, jak i treści ujawniania się. Jeśli dana osoba nie przejawia ku temu chęci, wówczas trener nie powinien jej zmuszać.

Umiejętność słuchania wymaga uświadomienia sobie treści słyszanych wypowiedzi innych osób, zwracania uwagi na intonację ich głosu, mimikę, gesty. Są to umiejętności niezbędne również przy przeprowadzaniu wywiadu psychologicznego, mającego na celu poznanie i zrozumienie rozmówcy oraz wniknięcie w psychologiczną treść jego wypowiedzi.¹

Podtrzymanie emocjonalne polega na wytworzeniu w czasie treningu poczucia bezpieczeństwa, przeświadczenia o tym, że można szczerze mówić o swych uczuciach, myślach, pragnieniach bez obawy niezrozumienia, narażenia się na ośmieszenie lub wykorzystanie w szkodliwy sposób dla wypowiadającego się. Zarówno trener, jak i członkowie grupy powinni okazywać swe życzliwe zainteresowanie, uważnie słuchać, starać się wniknąć w treść wypowiedzi. Czynnikiem wpływającym niekorzystńie na podtrzymanie emocjonalne jest długotrwałe milczenie grupy treningowej występujące po zakończeniu wypowiedzi danej osoby. Może ono świadczyć o braku zainteresowania uczestników treningu tym, o czym mówił członek grupy, lub też o ich zakłopotaniu i bezradności wobec przedstawianych przezeń problemów życiowych. Wytwarza to w mówcy przekonanie, że zwierzanie się było zbędne oraz że nie może on liczyć na pomoc ze strony uczestników treningu.

Do konfrontacji dochodzi wtedy, gdy jeden z uczestników treningu wyraża opinie lub przejawia postawy wywołujące sprzeciw ze strony trenera lub pozostałych członków grupy. Dokonywana przez nich krytyka powinna być przeprowadzona w atmosferze życzliwości, wzajemnego zaufania, wzbudzać przeświadczenie, że jest to forma pomocy, stwarzająca korzystne warunki rozwoju osobowości.

Omówione wyżej techniki treningowe mogące mieć walory terapeutyczne, ale budzą również szereg zastrzeżeń. Ich podstawą teoretyczną jest traktowanie człowieka jako istoty przeżywającej, którą można doskonalić, przekształcając jej „wnętrze”. Funkcja ćwiczeń treningowych polega przede wszystkim na wewnętrznym doskonaleniu osobowości jednostki. Udział w treningu wymaga psychicznego „obnażania się”, ujawniania wobec członków grupy terapeutycznej swych intymnych przeżyć. Trening przebiega w sztucznych warunkach, różnych od naturalnych sytuacji życiowych.

Takiej koncepcji treningu można przeciwstawić usprawnianie u-czestnictwa w różnych formach działania podejmowanego w naturalnych sytuacjach życiowych. W tym ujęciu człowiek jest istotą świadomie działającą, wykonującą różne czynności w trakcie nawiązywanych kontaktów społecznych. Ich doskonaleniu sprzyja wychowanie interpersonalne, omawiane szerzej przez Z. Zaborowskiego. W ujęciu tego autora tworzy je „...zespół metod i czynności mających na celu przygotowanie dzieci i młodzieży do nawiązywania i utrzymywania konstruktywnych stosunków interpersonalnych zarówno w grupie, jak i poza grupą oraz przygotowanie ich do twórczej, efektywnej współpracy i do zgodnego współżycia z innymi ludźmi”.²

W działalności wychowawczej doskonalenie stosunków interpersonalnych powinno przebiegać w powiązaniu z konkretnymi sytuacjami i wyznaczonymi przez nie zadaniami. Kształcenie działania prospołecznego przynoszącego korzyści i zaspokajającego potrzeby zarówno innych osób, jak i grup nie dokonuje się wtedy za pośrednictwem ćwiczeń wykonywanych w tworzonych w tym celu sztucznych sytua-

16 — Psycholog!*... 233

1

Związane z tym wskazania są szerzej omówione w mojej pracy Metody badań, op. cit., s. 169 — 174.

2

Z. Zaborowski Stosunki międzyludzkie, s. 142 — 143.