59 (205)

i    IWrretivJci. i> K'i wu«l^-    WrrcMui .-»:n%

•W* 9?ł AX.Cl 15495^. - t*. W 7WN

z zarejestrowanych 687), w (ym 22 na granicy wymarcia. Wśród stawonogów zagrożonych jest 2281 gatunków (i 1% wymartych), głównie owadów, a wśród pierścienic 12 gatunków. Najbardziej jednak zagrożone są mięczaki: małże - 50%, ślimaki wodne - 51% i ślimaki lądowe 43% (Głowaciński 2002: 146 149).

Z floty- roślin naczyniowych Polski ubyły 44 gatunki. Zagrożonych jest znacznie więcej gatunków: 462 (19%). Wśród organizmów zagrożonych w różnym stopniu znajduje się ok. 50%’ porostów (plus 141 gatunków wymarłych), 39% wątrobowców i glewików (drobnych roślin zarodnikowych), 32%' mchów (7 gatunków wymarłych) i 23% grzybów wielkoowoc-nikowych (53 gatunki wymarłe) (Mirek i in. 2006; Żarnowiec, Stebcl. Ochyra 2004:9-28).

Różnorodność biologiczna Polski maleje także w skali lokalnej. Na obszarze Ojcowskiego PN w ciągu 150 lat wyginęło 36 gatunków roślin, a 37 uznano za ginące. Z wysp Wolin i Uznam zniknęło 175 gatunków roślin spośród podawanych w końcu ubiegłego wieku przez biologów niemieckich. Oznacza to 10% strat (Kornaś. Medwccku--Kornaś 1986).

Na terenie Polski dwa gatunki miały swoje ostatnie ostoje: tur i tarpan.

Tur (Hus primigenius) był przodkiem bydła domowego. W późnym plejstocenie i holocenie był szeroko rozprzestrzeniony w Buropie i Azji. Sięga! po północną Afrykę i Bliski Wschód. Kształtem i wielkością był podobny do bydła domowego. Długość jego ciała sięgała 3.2 m, a wysokość w kłębie ł ,9 m (samiec) i l .65 m (samica). Dożywał 15 lat.

Bardzo wcześnie został przez królów polskiełi objęty ius regale, które chroniło go nie tylko ze względu na wartość łowiecką, ale rakże i dla większej famom Regni (chwały Królestwa). Jednakże prawo to było słabo egzekwowane, szczególnie w XIV w. W X1V-XV w. tur występował już tylko na Mazowszu i być może na Lubelszczyźnie. W XVI w. tylko w lasach sochaczewskich, które miały powierzchnię 250-300 km². W początkach XVI w. stado liczyło jedynie 50 sztuk, a w 1627 r. ostatnia krowa padła w Puszczy Jaktorowskiej.

Przyczynami wymarcia tura były: nadmierne polowanie, kłusownictwo, trzebież puszcz będących siedliskiem tura oraz osadnictwo, z którym wiązały się zjawiska, takie jak: niepokojenie, ograniczanie bazy pokarmowej przez wprowadzanie wypasów bydła i trzody chlewnej oraz choroby {Polska czenwna księgo... 2001: 39-41).

Tarpan (Ląuusgmelini) jest uważany za jednego z przodków konia domowego (niektórzy specjaliści sądzą, że jest odwrotnie - tarpan jest zdziczałą formą konia). Tarpany odznaczały się drobną budową ciała, niskim wzrostem w kłębie ok. 135 cm. Były płochliwe, szybkie, trudne do okiełznania, odporne na choroby oraz wytrzymałe na wysiłek fizyczny i złe warunki klimatyczne. Żyły w stadach złożonych z. kilkunastu sztuk.

Tarpany zamieszkiwały przede wszystkim na terenach otwartych i półotwartych (stepy, lasostcpy). Ich występowanie na obszarach leśnych uznaje się najczęściej za skutek presji człowieka.

W epoce lodowcowej tarpany występowały na znacznych obszarach Europy. W średniowieczu areał ich występowania skurczył się do środkowo-wschodniej Europy. W XV-XVIII w. tarpany trzymano w licznych prywatnych zwierzyńcach, jako zwierzynę bardzo już rzadką. Ostatecznie na wolności tarpany na obszarze dzisiejszej Polski wyginęły ok. 1728 r. (Puszcza Białowieska). Do początków XIX w. przetrwały jeszcze w zwierzyńcu Zamoyskich na Roztoczu. Z początkiem lat 80. XTX w. zostały wybite prawdopodobnie ostatnie tabuny tarpanów stepowych na południu Ukrainy.

I'    i! It-klMit II Kirl:nw«łci.Ttga.    ‘l> X

ISBN TOkKMII-ISMS-n. i; 1iv Wl PWN Jl»t«

Do głównych przyczyn wymarcia tarpana należy zaliczyć: polowania, kłusownictwo, odłowy dla udomowienia i kojarzenia z końmi już udomowionymi, kurczenie się przestrzeni życiowej (Polska czerwona księga... 2001: 38 39).

7.4. Przyczyny wymierania gatunków

Panuje powszechne przekonanie, że współczesne wymieranie rozpoczęło się dopie ro wraz z nadejściem cywilizacji przemysłowej. Tymczasem wielkie wymieranie zaczęło się wraz z początkiem epoki lodowcowej (2,5 min lat temu) i od tego czasu jego tempo wzrasta. Epoka lodowcowa szybko zmieniała klimal Ziemi i poziom mórz. I wtedy, ok. 100 tys. lat temu, dodatkowym impulsem stała się działalność człowieku. Wszystkie okresy wielkich wymierań wykazują podobną cechę najpierw następuje globalne ochłodzenie i spadek poziomu mórz. Te wydarzenia jednak tworzyły jedynie uwerturę do największej lali ubytku różnorodności - ostateczny eius zadają osłabionej faunie i florze inne czynniki. Dawniej były one naturalne (np. upadek wielkiego bolidu czy ogromne pożary) - obecnie jest to człowiek (Ward 1995: 19).

Wielu naukowców neguje, że nasi odlegli przodkow ie spowodowali nasilenie wymierania i przypisują je wyłącznic czynnikom naturalnym - zmianom klimatu. Jeśli jednak tak jest, to istniejące gatunki mogą być narażone w najbliższej przyszłości na ogromne niebezpieczeństwo wobec bezprecedensowego eksperymentu z atmosferą, jaki rozpoczął współczesny człowiek.

Przyczyny wymierania określa się mianem „diabelskiego kwartetu”, króry obejmuje (Pimm, Gilpin 1989: 116):

•    destrukcję siedlisk, w tym:

-    przejmowanie terenów na cele urbanizacyjne, rolnicze, przemysłowe, prowadzące do przekształcenia struktury krajobrazu i likwidacji siedlisk (ekosystemów) z całym ich bogactwem gatunkowym;

-    zmiany cech siedliska (biotopu) spowodowane np. eutrofizacja, odwodnieniem, zakwaszeniem gleby, skażeniem substancjami toksycznymi - powszechnie znanym przykładem jest zagrożenie ptaków drapieżnych wskutek oddziaływania DDT: zanieczyszczenie i eutrofizacja wód spowodowały zanik małża skójki perlorodnej z Dolnego Śląska - jedynego miejsca występowania w Polsce (Polska czerwona księga... 1992):

-    fragmcntację ekosystemów;

•    bezpośrednią eksploatację, w tym:

nadmierną eksploatację populacji gatunków użytkowych: łowiectwo i kłusownictwo było główną przyczyną wyginięcia tura. gołębia wędrownego, dronta dodo, mon, alki olbrzymiej, krowy morskiej Ste llera: 800 gatunków grzybów w Polsce (20%) jest zagrożonych wskutek nadmiernych zbiorów: chrząszcze, motyle czy storczykowato stają się łupem kolekcjonerów:

-    tępienie „szkodników i chwastów” - wilka, kajmana itd.;

•    introdukcję i zawleczenie obcych gatunków. Wskutek introdukcji giną lub wyginęły gatunki, takie jak: żółwie galapagoskie (przyczyna szczury, koty), przepiórki nowozelandzkie (choroby), torbacze drapieżne (dingo), rak szlachetny (rak amerykański). Okoń nilowy Lales niJotiats wypuszczony w lalach 50. XX w. do Jeziora Wiktorii spowo-

Następna strona [