5 (986)

14 Irena Bojerowa

II. Drogi szerzenia się wpływów

1.    Nabożeństwa i inne czynności bezpośrednio lub pośrednio związane z liturgią;

2.    Zgromadzenia i czynności niemodlitewne integralnie związane z Kościołem, zwłaszcza katechizacja szkolna, działalność różnych wspólnot wyznaniowych, działalność tzw. struktur Kościoła itp.;

3.    Piśmiennictwo religijne;

4.    Działalność różnych instytucji społeczności świeckiej, będących pod zarządem Kościoła lub ściśle związanych z jego strukturami (np. dawne szkoły, szpitale).

III. Chronologia działania wpływów

Poniższa tabelka działania wpływów uwzględnia różne nasilenia kierunków wymienionych w punkcie I, jako najbardziej uszczegółowionym. Tabelkę dzieli się z jednej strony na pola odpowiadające podpunktom I, z drugiej zaś na 3 poziomy odpowiadające 3 dobom historii języka polskiego: staropolskiej (wraz z okresem przedpiśmiennym), średniopolskiej i nowopolskiej, która schematycznie została podzielona na 2 części (z granicą na r. 1918), a to z uwagi na specyficzne kształtowanie się wpływów w okresie po-rozbiorowym.

Następnie umieszcza się krótkie komentarze do schematu wraz z wybranymi przykładami działania życia religijnego na język ogólnopolski.

a

b

c

d

a

b

c

d

a

b

c

d

stpol.

O

•

o

o

o

O

O

•?

•?

O

7

śrpol.

•

• ■

o

o

o

O

o

•?

•?

o

7

•

npol.

o

O

•

o

7

?

o

?

O?

O

7

7

1918—*

•

•

•7

•

7

?

o

•7

o?

•

7

7

I -1

1 - 2

I - 3

Objaśnienie znaków tabeli:

• - wpływ słaby, O - wpływ silniejszy,

□ - brak wpływu,? - problem nic zbadany (słabo zbadany).

Komentarz (przykłady):

Doba staropolska (wraz z okresem przedpiśinien-

nym)¹³

1.    Oczywista jest wielka rola organizacji kościelnej w integrowaniu i w zaczątkach normalizacji języka doby staropolskiej (la). W okresie kolonizacji niemieckiej polskie kazania podtrzymywały użycie polszczyzny (lb). Życie religijne przede wszystkim dawało podnietę do twórczości literackiej (lc), ale panowanie łaciny, którą przyniosło chrześcijaństwo, będzie przez wiele wieków hamować rozwój polszczyzny (ld).

2.    Nową terminologia chrześcijańska wzbogaciła polszczyznę, zarazem eliminując wyrazy-przeżytki doby pogańskiej (2a), a także

¹³ Zakładamy (dla skompletowania problematyki), że o jakichś zaczątkach języka ogólnopolskiego mówić można, począwszy od doby przedpiśmiennej; Z. Klemensiewicz (jw. t. 1 s. 22) te zaczątki nazywa „zalążkowym językiem ogólnym”. Jednak nic pewnego nie da się powiedzieć o wpływie pogańskiego życia religijnego na język polskich plemion przedhistorycznych, jak również o ewentualnych wpływach liturgii i nauczania w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, aczkolwiek są tu pewne hipotetyczne ślady, zob. np.: M. K a r p I u k. Traces of the Slavonic Rite in Poland. W: Proceedings of the Thirteenlh International Congress of Onomastic Sciences, Cracow, August 21-25, 1978. Vol. 1. Ed. by K. Rymut. Wrocław 1981 s. 593-598.