64 (165)

działa „na niby” wcielając się w różne zawodowe role podpatrzone u dorosłych. Na bazie posiadanej, jeszcze ciągle powierzchownej i mało uogólnionej, wiedzy o świecie zawodowym buduje w dużej mierze odrealnione konstrukty swej wyobraźni i bierze udział w ramach swych ograniczonych jeszcze możliwości psychofizycznych w „zastępczych” procesach pracy. Ten swoisty trening etapu przedszkolnego przygotowuje dziecko do nowych sformalizowanych zadań edukacji szkolnej, które prowadzą do rozszerzania instytucjonalnego bagażu doświadczeń jednostki i kształtowania wciąż nowych kompetencji poznawczo-działaniowych.

Z czasem ujawniają się zainteresowania dziecka i krystalizują jego zdolności (Super etapy 10-11 lat oraz 13-14 nazywa odpowiednio pod-okresami zainteresowań i zdolności w stadium rośnięcia). Większość kilkulatków tworzy także liczne dziecięce projekty zawodowe, werbalizując swoje marzenia o dorosłości. Te dziecięce konstrukty nie są jednak typowymi projektami zawodowymi. Nie mają one charakteru antycypacji zawodowej przyszłości, nie są także wyobrażeniem siebie w przyszłych zawodowych rolach i świecie pracy. W myśl prawidłowości i trendów rozwojowych dziecko na tym etapie nie jest zdolne do odległych przewidywań i długofalowego planowania, a projekty te stanowią jedynie ewa-luatywne przetworzenie obrazu świata zawodowego, jego konkretnych atrybutów i wzorców zawodowych. Są one praktyczną formą subiektywnego wartościowania składników rzeczywistości zawodowej. Obcowanie z elementami świata zawodowego może stanowić źródło doświadczeń koniecznych do elementarnej samoidentyfikacji dziecka jako uczestnika interakcji społecznych i może stanowić jeden z budulców przyszłego ja” społecznego i indywidualnego dziecka (Piorunek, 1996).

Po tym zróżnicowanym okresie dzieciństwa nacechowanym w dużej mierze zabawą i stopniowym opanowywaniem otaczającego świata poprzez uzyskiwanie niezależności fizycznej, społecznej i intelektualnej rozpoczyna się rozciągający się w perspektywie kilkuletniej etap adole-scencji.

Psychologowie i socjologowie są wyjątkowo zgodni co do specyficznej kluczowej roli tego etapu i pierwszych lat okresu młodości²² w cyklu życia człowieka. Etap formowania się tożsamości młodego człowieka oraz

²² Super w swojej koncepcji całożyciowego rozwoju zawodowego nazywa ten etap stadium eksploracji (15-24 lata) z podokresami (Osipow, 1973):

-próbowania (15-17 lat, dokonuje się próbny wybór zawodowy oparty na realnych przesłankach),

-    przejściowym (18-21 lat, konfrontowanie własnego Ja” z sądami o rzeczywistości zawodowej),

-    próby (22-24 lata, kiedy człowiek wypróbowuje pracę wybraną już z myślą o pewnej stabilizacji).

64