65 (179)

I IMtrBCłl.l.' IMrrrtryyi. l> KlWW>*ll: :SRN ')T*-4ł-PIIM95-0. - I- 'AN' PWN i:ilf

Stresy Środowiskowe

erozja, zssoenie. z(mcuzv^<;zciiio hun.'

zrrii' y Mirolyczrc

Zmiany

wydajności produkcji

Możliwości poprawy

na«vczen e nrrwadnanie. liiolo^ nuluitio. riiio

wr lotf-ncluyio produkcji 'Ctnrij. poprawa 7fir7ac?anla

Globalna produkcja żywności

Utrata użytków rolnych

obejmowania zem ns osie nierolnicze urbonzacja, lip

wzrcs: pw«xnii ii <:<&>

Zmiany areału upraw

Nowe użytki rolne

wykcrzystywanie nteur/lkcwanyich ro/crw

wytesian ~

Kyc. X,2. Główne czynniki wpływające na wielkość produkcji żywności na świceic Ż-rńillo: Ufifis (1W4: 124), zmieninne.

Należy także -'dać sobie sprawę, że w większości przypadków produktywność nowych terenów uprawnych jesł znacznie niższa od obecnie objętych uprawą. Jedynie 7% obszarów lądów ma warunki optymalne do produkcji rolniczej. Jedna czwarta ziem uprawnych (o charakterze marginalnym) nic powinna znajdować się pod uprawą-wy maga dużych nakładów energii, nawozów, pestycydów i irygowania, a łatwo może ulec degradacji (Kendall, Pimcntel 1994: 198-205; Simmonsl979: 259).

Zjawiska degradacji gleby występowały na początku lat 90. XX w. na 552 min ha (ok. 38^f powierzchni uprawnej), w tym erozja wodna na 266 min ha. erozja wietrzna na 87 min ha. degradacja chemiczna na 133 min ha, a degradacja fizyczna na 66 min ha (Ol-deman 1994, za I.ał, Bruce 1999: 179). Przeciętna roczna utrata gleb uprawnych wyno silą w latach 1987-2006 7,9 min ha (natomiast uprawą obejmowano 10,8 min ha) (UNEP. Global... 2007: 86).

Obok spadku plonów- i utraty terenów uprawnych, degradacja gleb prowadzi do zwiększenia ryzyka naturalnych katastrof (lawin błotnych, osuwisk, powodzi), łatwiejszego wymywania substancji odżywczych, co skutkuje eutrofizacja wód. oraz spadku różnorodności biologicznej (ubożenie fauny glebowej, zmiana struktury i składu gatunkowego ekosystemów na zdegradowanych obszarach).

8.2. Erozja gleb

Krozja to zespól procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów uiszczenia (Nowa encyklopedia... 1995: 263). Jest najbardziej

h ISiy/iiwi U lybrnM: II kirl;nw<J<i.<Xstgn. Winnym Mi s ISBN WR-M-fll-IJi# n.1! liv WN PWN 2IK#

rozpowszechnionym typem degradacji gleby na święcie. Erozja jest procesem naturalnym, ale jej lempo gwałtownie wzrasta wskutek działalności człowieka.

„Niekiedy tempo erozji jest błyskawiczne, np. 12.05.1934 r. w rolniczych obszarach południowych i środkowozachodnich stanów Kansas. Oklahoma, Teksas, Kolorado i Nowym Meksyku w Stanach Zjednoczonych, gdzie w ciągu jednego dnia wiatr zerwa! 25 cm warstwę czarnozicmnych gleb uprawnych i uniósł je aż do wybrzeży Atlantyku. W ciągu całego 1934 r. wiatr zabrał z tego obszaru 300 min t próchnicy. W tym samym roku w Chinach woda zmyła do Żółtej Rzeki (I luang I le), a z jej biegiem do Morza Żółtego, 1450 min m^! gleby, co odpowiada ćwicrćraelrowcj warstwie z powierzchni 5800 km\ W latach o normalnych w arunkach pogodowych Huang He unosi rocznic ok. 650 min t gleby, a równie wielkie rozmiary ma w Chinach (jak i w całej środkowej Azji) erozja wietrzna. W suchej porze roku niebo jest tam stale żółte lub czerwono (zależnie od typu gleb w okolicy) od unoszącego się pyłu. W Stanach Zjednoczonych, gdzie rolnictwo wkroczyło dopiero 300 lar temu, 12% całego obszaru kraju uległo przyśpieszonej erozji, 4% jest bezpowrotnie stracone dla rolnictwa, a przynajmniej jedna trzecia obszaru upraw jest poważnie zagrożona erozją” (Wojciechowski 1987: 368).

Erozja jest powodowana przez każde ludzkie działanie, które wystawia glebę na krople deszczu i wiatr lub przyspiesza tempo spływu powierzchniowego. Erozję znacznie osłabia szata roślinna, która osłania powierzchnię gleb. Gleba, na której uprawia sic zboże, ulega erozji 50 razy szybciej niż porośnięta lasem, a gleba pod uprawą roślin okopowych nawet 100 razy szybciej. Pastwiska ulegają erozji 10 razy szybciej niż lasy-, /.mywanie warstwy- gleby z pastwiska trwałoby 10 rys. lat, z lasu 40 tys. lat, a z pola bawełny od 10 do 28 lat (op. cii.).

Główne antropogeniczne przyczyny erozji to wylesianie i niewłaściwe praktyki rolnicze (orka wzdłuż stoków, usuwanie zadrzewień, żywopłotów; zwiększanie powierzchni pól, wprowadzanie monokultur, rezygnacja ze śródplonów i międzyplonów, rezygnacja z terasowania, późny siew ozimin, nadmierny wypas, niewłaściwy czas prac, ubijanie gleby przez ciężkie maszyny, przeznaczanie pod uprawę terenów, które ze względu na stopień nachylenia stoków i rodzaj gleby powinny pozostać zalesione). Także turystyka, sport i rekreacja są lokalnie ważną przyczyną nasilania erozji.

Podstawowym skutkiem erozji jest spadek produkcji rolnej wskutek zmniejszenia strefy ukorzenienia, ubytku materii organicznej i substancji odżywczych, pogorszenia struktury gleby, zmniejszenia zdolności retencyjnych. Zmycie warstwy humusu grubości 1 cm oznacza zmniejszenie plonu o 2-4% (Wiąckowski 1992:138). Inne niekorzystne zmiany spowodowane erozja to zmiany bilansu wodnego obszaru, konieczność stosowania większych ilości nawozów (z jednej strony może to powodować skażenie żywności i wód, a z drugiej maskuje produkcyjne skutki erozji), zamulanie zbiorników wodnych.

Roczne straty gleby wynoszą na niektórych obszarach do 4<H) t/knr. Oznacza to. że wierzchnia warstwa gleby jest tracona do 300 razy szybciej niż powstaje. Według Henry W. Kendalla i Davida Pimentela (1994) roczny ubytek gleby można oszacować na 23 mld, a według N. Myersa (1993) nawet na 75 mld. Może to być niestety zaniżony szacu nek, ponieważ w Indiach i Chinach, zajmujących razem 13% powierzchni lądów, straty wynoszą 12,1 mld l (proporcjonalnie dawałoby lo 93 mld l rocznie w skali świata). Erozja spowodowała, że w okresie od 1950 do 1990 r. rolnicy porzucili ok. 430 min ha grun łów ornych (1/3 obecnego stanu) (Brown i in. 1991:3; Kendal, Pimemel 1994:198-205, Pimcntel 2006: 123).

i XI

Następna strona