68 (165)

li rvi. iui.ua. (i. D;t.i/ji'c-ki. D K    AA.-.OJ m.u/.nu..............W_u./i-, 2C«»

liJ.S ».•* K.¹ <’l IM» 0. V nv.\ ^ws

9

Zagrożenie lasów

9.1. Rola lasów w biosferze

Las według definicji JJ. Karpińskiego lo: ..dynamiczny lwór przyrody, w którym są zespolone w niepodzielną całość układem zależności, powiązań i wzajemnych wpływów: określona roślinność z przeważającym udziałem form drzewiastych, związanych z nim zwierzętami oraz wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, gleba, woda i klimat" (WUdpedia, Las... 2007).

Zdrowa planeta potrzebuje zdrowych lasów. Lasy regulują cykl hydrologiczny i stabilizują gleby, korzystnie wpływają na klimat przez proces wiązania CO,. zapewniają habitaty różnorodnej florze i faunie, umożliwiają człowiekowi realizację jego potrzeb kulturalnych, duchowych i rekreacyjnych, a także zapewniają różnorodność żywności, leków i drewna.

I -asy są głównym czynnikiem biotycznym kształtującym środowisko ży-cia na Ziemi. Drzewostan wraz / pozostałymi warstw ami roślinności wpływa na warunki klimatyczne, hydrologiczne, glebowe i zoocenolycznc. Krzewy i młode drzewa stanowiące podszyt osłaniają glebę przed wysychaniem i chronią drzewa przed niekorzystnymi procesami glebowymi. .Ściółka ułatwia przede wszystkim szybki i prawidłowy rozkład materii organicznej. Lasy modyfikują nie tylko warunki lokalne, ale nawet w skali globalnej. Związek między roślinnością leśną a warunkami środowiskowymi polega na sprzężeniu zwrotnym, zatem i warunki zewnętrzne oddziałują na skład, strukturę, funkcje szaty roślinnej oraz procesy w niej zachodzące.

Lasy odgrywają ogromną rolę w stabilizacji klimatu jako ważny element cyklu bio-geochemicznego węgla. Wiążąc w biomasie ogromne ilości węgla, ograniczają ilość dwutlenku węgla, podstawowego gazu cieplarnianego, w atmosferze. W biomasie i glebie hektara lasu jest związane 211-324 t węgla. Dla porównania na terenach trawiastych 123—154, a w ekosystemach rolnych 122-159 t Cha (Matthes i in. 2000:58). Globalnie biomasa drzew magazynuje 283 mld t węgla, a las jako całość - 638 mld t (Global l-bresi... 2006: 14).

Od bardzo dawna las jest uważany za najważniejsze naturalne źródło czystego powietrza. W procesie fotosyntezy rośliny przyswajają dwutlenek węgla i uwalniają jednocześnie prawic równoważną ilość tlenu. Oczywiście ilości pochłanianych i uwalnianych gazów zależą od wielu czynników i często wahają się w szerokich granicach.

R. DiteU>li.Ci.!Xli /ulik. D. Ki;łiar«..l. OiA-t-at /.Whii^    Wju/łmi ’!>:«{

ISBNSV;-Ji Ul-J5W> U. t ty WN l"*N i'WS

Obieg wody w środowisku leśnym podlega prawom takim samym, jak w całej biosferze. Pod wpływem lokalnych czynników siedliskowych i roślinnych krążenie wody ulega jednak znacznym modyfikacjom, w których wyniku opady, parowanie, kondensacja pary wodnej, spływ powierzchniowy i odpływ kształtują sic w lesie nieco inaczej niż na terenach bezleśnych. Oddziaływanie lasu na cykl hydrologiczny jest tym wydajniejsze, im większy, bardziej zróżnicowany pod względem roślinności jest dany kompleks leśny. Elementy leśnej szaty roślinnej mają zdolność zatrzymywania części opadów w czasie ich przenikania z atmosfery do dna lasu. Jest ona większa, gdy opady są małe. W lesie część wody ulega wyparowaniu zarówno z powierzchni roślin, jak i z gleby. Zjawisko to jest jednak znacznie słabsze w ewnątrz lasu niż na otw artej przestrzeni, ponieważ roślinność leśna, hamując prędkość wiatru, ogranicza wahania temperatury i niedobory wilgotności powietrza.

Lasy pełnią bardzo ważną funkcję także w regulacji spływu wód. Stwarzają one bowiem korzystne warunki do przekształcenia się spływu powierzchniowego w podziem ny. Ta funkcja lasu przejawia sie szczególnie wyraźnie wiosną, w okresie tajania śniegu. Pod osłoną drzew śnieg topnieje znacznie później i wolniej niż na otwartych przestrzeniach. Ściółka nie zamarza tak głęboko jak choćby gleba w polu. Duża część wody z roztopów nie spływa więc po powierzchni, lecz stopniowo wsiąka w glebę. Dzięki właściwościom retencyjnym ściółka i gleba mszysta mogą wchłaniać i czasowo zatrzymywać znaczne ilości wody, która przenika do gruntu bardzo powoli, równomiernie, przez dłuższy okres i stopniowo zasila cieki wodne.

Las stanowi naturalną przeszkodę dla wiatru, chroni więc glebę przed erozją wietrzną. Im bardziej zwarta ściana lasu. tym trudniej wiatrowi przeniknąć w jego głąb. Przed ścianą lasu masy powietrza piętrzą się. tworząc nad powierzchnią ziemi wiry. Masy powietrza wznoszące się nad konarami drzew przepływają nad lasem i opadają po drugiej strouie w pewnej odległości od niego. W pobliżu lasu po strouie odwietrznej powstaje „cień wiatrowy”.

Las pełni też funkcje ochrony wybrzeży (szczególnie lasy namorzynowc) oraz przed lawinami i osuwiskami.

I asy. jako zasób przyrody, pełnią również rolę gospodarczą, która obejmuje pozyskanie drewna, zwierzyny łownej i innych izw. użytków leśnych. Od zarania dziejów człowiek korzystał z płodów leśnych. Stopniowo wraz z rozwojem cywilizacji ludzie nauczyli się uprawy roli i karczowania lasu. Drewno wykorzystywano do wyrobu narzędzi, budowy domów i ich ogrzewania. Dziś drewno nadal jest cennym surowcem w przemyśle meblarskim, celu lozowo-papierniczym, a w krajach rozwijających się jego większą część przeznacza się na opał. Z karpiny i żywicznych korzeni sosnowych pozyskuje się olej flotacyjny i żywicę, z której produkuje się m.in. kalafonię i terpentynę. W przemyśle kosmetycznym zastosowanie znajduje sok brzozowy, w garbarstwie garbniki zawarte np. w korze dębowej, w rolnictwie przekompostowaną korę sosnową. Z cetyny, czyli igliwia i gałązek drzew iglastych, produkuje się m.in. olejki eteryczne i mączkę odżywczą dodawaną do pasz dla zwierząt. Cetyna i szyszki służą także jako materiał do wyrobu ozdób (Lasy i ich znaczenie 2007).

Ważna jest również rola lasów w rekreacji i edukacji. Jest ona jednak dość trudna do określenia w kategoriach ilościowych. Wydaje się. że jedynym regionem, który dysponuje dość dobrą informacją o użytkowaniu lasów w rekreacji, t urysiyce, edukacji oraz ochronie kulturowych i duchowych wartości jest Europa. Zaspokajanie potrzeb ludzi w tym zakre sie było realizowane na 2,4% ogólnej powierzchni europejskich lasów. Okazuje sie, że aż.

143