58 59 (28)

sie największego nasilenia kryzysu w wyborach do Sejmu w 1928 i 1930r.

W sumie jednak, jak.trafnie ocenia tc sprawy P. Hauser, Kaszubi vi' swej- większości okazali się odporni na jawnie separatystyczną agitację niemiecką (s.79). Trzeba też zauważyć, że ta akcja niemiecka nie spotkała się z mądrym przeciwdziałaniem strony polskiej.

Postawy społeczno-polityczne ludzi mają wiele uwarunkowań. Najchętniej szukamy ich korzeni w motywacjach społeczno-ekonomicznych. Bez ich analizy trudno sobie wyobrazić sprawiedliwą ocenę postaw ludności kaszubskiej w latach międzywojennych. 1 niesłusznie gniewał się Jan Karnowski na swoich rodaków, że nie mają ucha dla swoich przodowników, jak Ceynowa i Deidowski, i jak owe sroki w radzie wołają: Chcele światło do nós niesc, a me pierwy chcenie jesc Światła nama nie je nót, bo me znany ślepy ród.

Równie doniosłe znaczenie ma dziedzictwo przeszłości, przywiązanie do tradycji, poczucie swojej wartości, a więc reakcja na wszelkiego rodzaju dyskryminację, potrzeba wypowiedzenia się, aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu swoich losów poprzez samorząd i instytucje życia publicznego itp. Wszystkie te motywacje i dążenia z reguły znajdują wyraz w produkcji materialnej i artystycznej, w działalności zrzeszeń towarzyskich, politycznych, religijnych i gospodarczych, a przede wszystkim w słowie i.piśmie.

Nie zamierzamy tu klasyfikować i oceniać wszystkich form tej aktywności, gdyż zgodnie z główną nicią naszego wywodu interesują nas tylko te jej przejawy, które dotyczą rozwoju sprawy kaszubskiej w okresie międzywojennym. I z tego okresu licząc się z aktualnym stanem wiedzy, zajmiemy się tylko kilku wybranymi zagadnieniami.

Przede wszystkim pragniemy zwrócić uwagę na fakt podstawowy, że Kaszubi, pomawiani i wcześniej, i w tym okresie o dążenia separatystyczne i aspiracje narodowościowe, nie wytworzyli jakiejkolwiek politycznej grupy przywódczej ani też nie • powołali do życia jakiegoś ugrupowania lub stronnictwa politycznego, które by mogło być rzecznikiem takich dążeń. Według znanej nam już analizy socjologicznej Floriana Znanieckiego, znajdującej zresztą potwierdzenie w historii wszystkich ruchów narodowościowych, wytworzenie się takiej elity i kierowanych przez nią instytucji życia społecznego jest warunkiem koniecznym już to istnienia narodu zniewolonego, jakim przez wiele dziesiątków lat był sam naród polski, już to narodu znajdującego się w stadium powstawania, jak tego dowodzą przykłady powstających na naszych oczach narodów afrykańskich.

Na Kaszubach do odegrania takiej roli aspirował twórca ruchu młodokaszubskiego Aleksander Majkowski. Ale w tym wypadku mamy do czynienia z zamierzeniami jednostki, która w momencie przełomowym w latach 1918-1921 związała całą swą aktywność polityczną z odradzającą się na Pomorzu państwowością polską. Gdy Majkowsld nie uzyskał ani uznania u czynników zewnętrznych, ani też wyraźnego poparcia wśród swoich, cofnął się raczej do swej poprzedniej roli budziciela świadomości politycznej Kaszubów i propagatora poprzednio już głoszonego hasła pielęgnowania rodzimej kultury w pojęciu regionalnym. Nie powstał wówczas żaden kaszubski komitet wyborczy mający wpływ na dobór kandydatów do ciał przedstawicielskich, tj. Sejmu i Senatu. Całe Pomorze, włącznie z Kaszubami, zostało ogarnięte siecią partii i stronnictw politycznycli już to kontynuujących dawne konserwatywno-na-rodowe i ludowe ugrupowania, już to partii i stronnictw nowo powstałych, reprezentujących głównie chrześcijański i socjalistyczny ruch robotniczy. Na samych Kaszubach decydujący wpływ nadal miał lder, nie wahający się używać do tych celów ambon. Z czasem wyjątkiem w tej dziedzinie stała się robotnicza Gdynia.

Żaden z tak wybranych posłów nigdy (o ile mnie pamięć i znajomość faktów nie myli) nie zgłosił interpelacji w Sejmie, upominając się o specyficzne potrzeby kulturalne ludności kaszubskiej. Co najwyżej posłowie ci wskazywali rozmaite miejscowe biedy i potrzeby gospodarcze, których zresztą nie brakło i w innych regionach kraju. W sprawach gospodarczych dostrzegano, i słusznie, wielką rolę gospodarki morskiej, z jej

59