58

łheeyk Kasza

pnyre+icąrh _w »_ynikti grodzenia działek utwardzenia terenu, wycinki drzew taro* „p • Występują też zjawiska ..pełzająccj urbanizacji-. Intensyfikacja użytkowania iwm** etapami Na początku grodzi się swoją posiadłość, potem w miejsce roślin naturalnych uda się roślinność ozdobną Kolejny etap to wiaty, grille, paleniska, parkingi, drogi dojazdowi. Z czasem zaczyna wyrastać zabudowa - najpierw tymczasowa (barakowozy), nieco później stała (Sroczyński 2005).

W tym miejscu trzeba jednak podkreślić, że jest możliwa rekreacja i turystyka w otoczeniu zbiorników retencyjnych pod warunkiem zachowania pewnych ograniczeń. Podstawowym warunkiem jest „niepr/ekniczanie progu chłonności turystycznej" (Sroczyński 2004). Należy to rozumieć w ten sposób, że konieczne jest zastosowanie „reglamentacji" dostępu do wody. tj. określenie miejsca do kąpania, plażowania itd. Powinno się też wyznaczyć obszary wyłączone z intensywnego użytkowania.

Udostępnianie na cele rekreacyjne zbiorników gromadzących wodę przeznaczoną do picia powinno być szczególnie starannie przemyślane. W przypadku zbiornika będącego podstawowym źródłem wody dla Krakowa, w opracowanym „Studium możliwości zmiany funkcji Zbiornika Dobczyckiego i jego zlewni..." (Nachlik in. 2006). nie wyklucza się przeznaczenia bezpośredniego otoczenia zbiornika na pewne funkcje rekreacyjne, ale dopiero z chwilą ..zaistnienia możliwości" ich realizacji, tzn. doprowadzenia do wysokiego poziomu ochrony zlewni zbiornika Propozycje ewentualnych form rekreacji są godne upowszechnienia, gdyż uwzględniają ochronę czystości wody w zbiorniku. Zespół proponuje:

-    w zlewni bezpośredniej zbiornika, ale bez kontaktu z jego wodą. wybudować baseny kąpielowe; byłyby one zasilane wodą wodociągową, a zużyta woda byłaby odprowadzana poprzez kanalizację sanitarną do oczyszczalni miejskiej;

-    utworzenie ścieżek rowerowych i spacerowych wzdłuż zbiornika;

-    wytyczenie tras dydaktycznych wraz z punktami widokowymi;

-    dopuszczenie na szczególnych warunkach do uprawiania nurkowania - tzn. po uprzedniej rejestracji i poprzez limitowanie ilości chętnych;

-    organizowanie zawodów wędkarskich ryb niedrapieźnyeh - obowiązywałoby wędkowanie bez stosowania zanęt i limitowanie ilości uczestników; zawody odbywałyby się pod nadzorem odpowiednich służb;

-    organizowanie sesji zdjęciowych ptaków - odbywałyby się one dla limitowanych grup obserwacyjnych w okresie lęgowym i w czasie wędrówek;

-    organizowanie plenerów malarskich;

-    dopuszczenie (na szczególnych warunkach technicznych) do zorganizowanej żeglugi pasażerskiej po zbiorniku; z żeglugi wyłączony pozostałby obszar bezpośredniej ochrony ujęcia wody.

Przykładem zbiornika służącego do zaopatrzenia w wodę i wykorzystywanego do celów rekreacyjnych, wędkowania jest zbiornik Sebago (USA - w stanie Main). Z jego wody korzysta region miasta Portlant liczący około 160 tysięcy mieszkańców. Na ochronę zbiornika i jego otoczenia przekazywane są znaczne dotacje (Hasbrouck - za Banasiem i Sty ką 2Q06a).

Oprócz wielofunkcyjnych zbiorników zaporowych, w których rekreacja jest jedną z funkcji, tworzy się też zbiorniki przeznaczone głównie do wypoczynku ludności. Najczęściej tworzy się je w pobliżu dużych skupisk ludzkich (aglomeracji miejskich),

x których do zbiorników jest ułatwiony dojazd i dostęp. W Polsce taką funkcję pełni m in. zbiornik w Zemborzycach w Lublinie - jest to zbiornik rekreacyjno-wędkanki, ale służy też do retencji wody i do regulacji przepływów Bystrzycy (Kowalik 1999. Radwan i m. 1999). Obiekty wykorzystywane prawie wyłącznie do sportów wodnych funkcjonują w Gołuchowie koto Kalisza. Kobylej Górze koło Ostrzeszowa, w Poznaniu na Malcie. Ten ostatni posiada tor regatowy znany szeroko w święcie sportowym. Wykaz większych zbiorników w Polsce udostępnionych na cele rekreacyjne zawiera tabela 2.4.

Aby przegradzać rzeki z myślą o rekreacji musi być spełnionych kilka warunków. Oto niektóre z nich (Wawręty, Żelaziński 2007):

-    rzeki na cele rekreacyjne należy piętrzyć w pobliżu aglomeracji nie posiadającej naturalnych, czystych jezior;

-    woda przeznaczona do rekreacji powinna swą jakością nadawać się na cele rekreacyjne;

-    poziom wody w zbiorniku winien być stabilny dzięki gospodarce wodnej.

Pogodzenie różnych form wypoczynku na zbiorniku realizującym wiele zadań jest

nieraz trudne do wykonania (np. znaczne wahania wody, wynikające z jej poboru, mogą utrudniać niektóre sporty wodne, plażowanie; spuszczanie zimnych wód przy dennych może utrudniać kąpiele w kolejnym, położonym niżej, zbiorniku kaskady) i należy w takich przypadkach podporządkować rekreację funkcjom głównym, spełnianym przez zbiornik.

Pomiędzy poszczególnymi formami rekreacji może także występować rozbieżność interesów, np. trudno pogodzić wędkarstwo z plażowaniem czy sportami motorowodnymi, czy też kąpanie (pływanie) z uprawianiem szybkiego motorowodniactwa itd. W tej sytuacji powinny być wyznaczone odrębne strefy dla różnych form wypoczynku.

Niezależnie od ograniczeń prawnych i technicznych w rekreacyjnym użytkowaniu samych zbiorników czasem istnieje możliwość wykorzystania na te cele terenów do nich przyległych. Przestrzeń okalająca zbiornik sama w sobie może być atrakcyjna turystyczno-rekreacyjnie. Za przykład moZe posłużyć zbiornik Kozłowa Góra, gdzie w opinii Rzetały (2008) istnieją podstawy do utworzenia prawnej formy ochrony przyrody. Byłby to zespół przyrodniczo-krajobrazowy, obejmujący zbiornik i położony w pobliżu niego kompleks pałacowo-parkowy w Świerklańcu. W zespół wchodziłyby też zachowane elementy systemu umocnień, znane jako Obszar Warowny „Śląsk”.

Dla oceny atrakcyjności tuiystyczno-rekreacyjnej zbiorników wodnych, w tym zbiorników zaporowych, tworzone są punktowe rankingi. Taką formę oceny zastosował na przykład Rzętała (2008) dla zbiorników wodnych regionu górnośląskiego. Prowadząc badania ankietowe, w zaproponowanej procedurze punktowej oceny uwzględniał; estetykę akwenu i otoczenia, infrastrukturę komunikacyjną, bezpieczeństwo publiczne, walory przyrodnicze i kulturowe w sąsiedztwie akwenu, dostępność brzegów i powierzchni wodnej, urządzenia turystyczno-rekreacyjne i walory specjalistyczne, bazę usługowo-gastronomiczną oraz bazę noclegową. Sumaryczne wyniki zezwoliły na zaliczenie danego zbiornika do jednej z trzech grup jakościowych; o braku lub niskiej atrakcyjności, o małej atrakcyjności i o dużej atrakcyjności. Zbiorniki, takie jak: Kozłowa Góra, Łąka, Goczałkowice, Rybnik znalazły się w drugiej, a Przeczyce i Paprocany w trzeciej grupie.