74

} ■ —I

rH

jnamf

10. Młoda Polska

Nazwa epoki

Młoda Polska - nazwa epoki literackiej, przypadającej na lata 1890-1918 (między pozytywizmem a dwudziestoleciem międzywojennym), utworzona adekwatnie do zachodnioeuropejskich określer epoki, np. Młode Niemcy, Młoda Skandynawia; jako pierwszy użył jej Artur Górski w tytule cykl., ideowych artykułów, publikowanych w krakowskim czasopiśmie „Życie".

Ramy czasowe

1890-1918 - za początek epoki uważa się również rok 1894 - datę wydania II serii Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, w której znalazły się utwory odzwierciedlające nastroje i poglądy młodo-polan, a także odbijające tendencje estetyczne epoki.

1890-1901 - wczesna faza Młodej Polski (tzw. modernizm)

1900-1907 - szczytowa faza Młodej Polski, kończy ją śmierć Stanisława Wyspiańskiego 1918 - data zamykająca okres literatury rozwijającej się w czasach zaborów

Charakterystyka epoki

•    kryzys wartości

•    zwątpienie w proponowane przez pozytywistów systemy filozoficzne i programy społeczne

•    zniechęcenie tendencyjną, utylitarną literaturą

•    fascynacja pesymistyczną filozofią romantyka Arthura Schopenhauera, kultem siły i estetyką Fryderyka Nietzschego oraz filozofią przyrody Henri Bergsona

•    poczucie bezsiły, katastrofizm wywołany nadchodzącym końcem wieku (dekadentyzm)

•    bunt przeciw mieszczańskiej moralności „filistrów", ich pospolitej egzystencji przeciwstawiano wysoki status artysty (bunt modernistyczny)

•    nawrót do poetyki i ideologii romantyzmu (neoromantyzm), odkryto Cypriana Norwida, doceniono Juliusza Słowackiego

•    rozwój różnorodnych dziedzin sztuki: literatury, malarstwa, rzeźby, sztuki użytkowej, muzyki, teatru

Tendencje estetyczne (tzw. -izmy)

•    dekadentyzm

•    ekspresjonizm

•    impresjonizm

•    neoromantyzm

•    parnasizm

•    symbolizm

Hasło epoki

„sztuka dla sztuki" - (z francuskiego Tart pour I'art') koncepcja sztuki będącej czystym pięknem dzięki doskonałości formy; odrzucano utylitaryzm, dydaktyzm, tendencyjność; głoszono konieczność wyzwolenia sztuki z idei społecznych, etyki i religii; jako pierwszy hasła użył Stanisław Przybyszewski w manifeście Confiteor

Józef Mehoffer, Dziwny ogród [1903)

Literatura

Cechy literatury

« schyfkowość, pesymizm, nastroje dekadenckie $ dominacja liryki i dramatu przy równoczesnym rozwoju prozy modernistycznej

•    indywidualizm t synkretyzm

•    synestezja

•    hasto „sztuka dla sztuki"

•    symbolizm

•    różnorodność stylu i formy Q obecność -izmów epoki

•    nawiązywanie do dziedzictwa artystycznego

i ideowego romantyzmu (neoromantyzm)

•    rozwój różnych form dramatycznych (dramat symboliczny, ekspresjonistycz-ny, komedia, farsa)

•    związek z filozofią Artura Schopenhauera, Fryderyka Nietzschego, Henri Bergsona

Literatura Młodej Polski byta dziełem generacji pisarzy, którzy debiutowali w dziesięcioleciu 1890-1900 [...]. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideowo-filozoficzną, polityczną i artystyczną z końca wieku, ocenianą przez przedstawicieli pokolenia zdecydowanie negatywnie.

Literaturo polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. t, 1984

Kraków (Galicja)	Warszawa (Królestwo Polskie)	Lwów (Galicja)
•    miejsce buntu modernistycznego •    twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Jana Augusta Kisielewskiego •    rozwóf dramatu i teatru, prapremiera Dziadów w 1901 r. •    neoromantyzm •    czasopiśmiennictwo krytyczno-literackie i programowe („Świat", „Chimera")	•    rozwój prozy młodopolskiej •    twórczość Stefana Żeromskiego, Wacława Berenta, Władysława Reymonta	•    rozwój poezji 9 twórczość Leopolda Staffa, Jana Kasprowicza •    proza Karola Irzykowskiego •    czasopismo „Lamus"

Przedstawiciele

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

(1865-1940) - poeta, po-wieściopisarz, nowelista; jego seria II Poezji była wielkim wydarzeniem literackim, poetyckim manifestem dekadentów; głosił kult filozofii Arthura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego oraz filozofii hinduskiej (Hymn do Nirwany), zwolennik hasła „sztuka dla sztuki". Twórczość: osiem serii Poezji, między innymi erotyki, wiersze tatrzańskie, opowiadanie Ksiądz Piotr, zbiór legend Na skalnym Podhalu, powieści Legenda Tatr, Koniec epopei.

Leopold Staff

(1878-1957) - nazywany poetą trzech pokoleń, debiutował w epoce Młodej Polski, poeta, tłumacz literatury obcej, dramaturg; związany ze środowiskiem lwowskim (do 1918 roku), w pierwszej fazie twórczości modernista, chociaż już w debiutanckim tomiku Sny o potędze walczy z dekadenckimi nastrojami, otwarty na nowe kierunki literackie; głosił afirmację życia i pochwałę dążenia do szczęścia i prawdy. Tomiki Staffa wydane w Młodej Polsce to między innymi: Sny o potędze. Ptakom niebieskim, Gałąź kwitnąca, Uśmiechy godzin, W cieniu miecza, Łabędź i lira.