75 (140)

I    ' OwrfYirnki l> Kt> xv<u>l- (M^mni    »«£«»> t>Ili»

:<.bv 97**1 tu i 549J.& • i- vs rm :»<»

Zakwaszenie wpływa niekorzystnie także na aktywność biologiczną gleby. Organizmy glebowe (głównie bakterie) żyją i są aktywne w ściśle określonym przedziale kwasowości gleb. Zmiany kwasowości gleby zmniejszają liczebność mikroorganizmów, co wpływa niekorzystnie na procesy glebotwórcze, a także na jakość próchnicy. W konsekwencji dochodzi do ograniczenia dostępności substancji odżywczych, a przez to zmniejszenia przyrostu drzew, czyli dalszej degradacji ekosystemów leśnych. W zakwaszonym środowisku drzewa głodują. Giną również z powodu zaburzeń w wymianie ga zowęj, systemie enzymatycznym oraz uszkodzeń aparatów szparkowych (Szujecki 1992: 74-78. Ponadgranic2iu!zagrożenia... 1989: 9-15).

Poważne zagrożenie lokalne stanowią następujące substancje:

•    amoniak, którego wysoka koncentracja powoduje wzrost podatności drzew na choroby wirusowe, bakteryjne, grzybice i ataki owadów, a nawet przyczynia się do ich zamierania (świerk jest gatunkiem najwrażliwszym na oddziaływanie amoniaku);

•    fluor, którego związki dostające się do liści przez aparaty szparkowe wywołują ich nekrozę. Nawet małe stężenia fluoru zakłócają proces fotosyntezy;

•    węglowodory, które zwykle nic występują w stężeniach bezpośrednio zagrażających lasom. Niebezpieczeństwo pojawia się wówczas, kiedy węglowodory ulegają utlenię ni u podczas reakcji fotochemicznych przy dużej ekspozycji promieni nadfioletowych i w obecności tlenków azotu; w wyniku tych reakcji powstaje azotan nadtlenku acetylu, który tworzy smog (węglowodory i produkty ich utleniania oddziałują przede wszystkim na drzewostany w pobliżu aglomeracji miejskich);

•    ozon, który powstaje w atmosferze podczas reakcji fotochemicznych między tlenkami azotu i węglowodorami a tlenem przy udziale promieni nadfioletowych, a także w czasie pożarów;

•    pyły. których mechanizmu działania dokładnie nic zbadano (do szczególnie groźnych należą pyły z hut i odlewni zawierające metale ciężkie) Powodują one zatrucia drzew, zakłóceniu procesów fizjologicznych, np. przez zatykanie aparatów szparkowych oraz metaboliczne oddziaływanie zawartych w nich metali ciężkich.

Trudno wykazać bezpośredni związek miedzy uszkodzeniami drzew a czynnikami. które je spowodowały. Zanieczyszczenia nie działają pojedynczo, ale cechuje je sy nergizm. Zamieranie lasów jest spowodowane wypadkową wiciu czynników. Takie samo uszkodzenie może wystąpić z wielu różnych powodów, a ten sam czynnik może wywołać wicie różnych objawów. Niektóre czynniki tworzą sprzyjające warunki do powstawania uszkodzeń, inne wywołują je bezpośrednio lub potęgują. Zazwyczaj bezpośrednie działanie zanieczyszczeń objawia się uszkodzeniem liści (niszczenie kutikuli, aparatów szparkowych), a pośrednie, będące np. następstwem zakwaszenia gleb, zmianami fizjologicznymi. Mechanizm powstawania uszkodzeń ekosystemów leśnych przedstawia rycina 9.7.

Zjawisko zamierania lasów można porównać z korozją metali. Najpierw ubywają pojedyncze drzewa (pierwsze plamy na powierzchni metalu), później powstają przerwy w ścianie drzewostanu (rozszerzenie sic plam i głębsze wżery w metalu), co wzmaga po datność na działanie czynników niszczących - wiatrów, opadów, zmian temperatury, procesów erozji gleb, a w końcu cały ekosystem leśny zaczyna stopniowo zamierać (me tai rozsypuje się na skutek działania rdzy).

m.

li ISiv;,ruo I.#    |i K >i;    '. UW    Wir./3'A'.I Mis

ISBN 97K-MJ3I IJ«5-0. O fcv WN PWN 2I»:«

Wp-yw ocgody

Suszo Coad

hmiftjft - SO_?

NOy

O;

•IIIIU

»    T

Kwaśny Bezprtfwlnifi rspart ~ szkody

wi 'i&nts.wcri

i

Js/kodzc" a

upauitOw

•Wirnikowych

ŚMIERĆ

i

JS/ko:l/<y?

kOfOfiy

1

³fż6d*vczesny upad liści Zakfócenia wzrostu

2w ~<szcca oodfit-oSć na mróz i szkodn Ki

Zwiększona

('ansoiracja

•- Deficyt — wody

Zwiększone

v,yoarowsnie

jRzk:nl/:-•• ;i Kfiry

^ N ćdost5.:ek ^ substancji pokarmowych

Zatluccr: a

w IJObieUiilill

l> OQ«?n<Vw

Wpy.v na croamZiTiy

ę socwe

Uszkodzenia “■ cicmk ch korzeni

/.•<kV:«!■:

■w pot', «ran.. wody

Uwalniania Toksycznych metali ciężkich i

T

Zakwaszanie gleby

Wymywanie b ogerow

Kyc. 9.7. Mechanizm powstawania uszkodzeń ekosystemów lejnych Żrńdtn: S/iijctki | IWŁ kii).

Utrata lasu na danym terenie oznacza życic w okaleczonym krajobrazie, utrudnienie regeneracji sil i zdrowia w nieodpowiednich warunkach mikroklimatycznych. obniżenie ilości i jakości dostępnych zasobów wodnych, wzrost niebezpieczeństwa lawin i osuwisk w górach, silnych wiatrów itp. Utrata lasów oznacza katastrofę ludzkich społeczności.