58 (234)

73

siedztwo miękkości będzie jednostronne: siano, Basia. Dla łatwiejszej obserwacji pożyteczne jest także porównanie sztucznych połączeń głosek:

1.    sas, 2. śas, saś, 3. śaś. Podobnie należy porównać: 1. sos, 2. siostra, ośle, 3. ciocia, następnie 1. cud, 2. miód, kuć, 3. śuś; 1. cena, 2. pociecha, cenić, 3. cień; wreszcie przy i tylko dwa stadia 1. cieho-ieh,

2.    cisi. Przy badaniu różnic należy wymawiać obok siebie najprzód odmiany pierwszą i trzecią, potem dopiero mierzyć odległość między stadium pośrednim a dwoma krańcami. Zmiękczenie przy o, u nadaje obu głoskom charakter zbliżony, w małym stopniu oczywiście, do francuskiego eu_f u (niemieckiego ó, u). Przy e różnice w miękkości są zupełnie wyraźnie i łatwo dostrzegalne, por. jeszcze dzień, sień, niesie, Markiewicz, Windakiewicz, Mickiewicz — dla najmiększego e, Stra-szewicz, Hasewicz dla średniego.

Kilka, słów należy poświęcić połączeniu -ej. Po twardej spółgłosce: Matejko, Jotejko, Ginejko; po miękkiej: mniej, dzisiejszy. Tutaj mamy dwa nowe stopnie zmiękczenia, dwa nowe e: pierwsze należy wstawić między naszą odmianę (2) i (3), a drugie jako najmiększą odnaanę po naszej (3). Idzie o to, że obie samogłoski e, iw połączeniu ej wzajemnie się do siebie upodobniają: nie tylko e podlega bardzo*znacznemu zmiękczeniu, lecz i na odwrót i (j) nie dochodzi do zwykłego zwężenia dla i, nie przedstawia ani\(l), ani (2) odmiany, lecz stadium najtwardsze stosunkowo, najwięcej oddalone od podniebienia; może być tylko kwestia, czy nie zaliczyć tej głoski do kategorii głosek e.

§ 70. Dalsze modyfikacje samogłosek

Ł Dotychczas badaliśmy zmiękczone samogłoski zawsze w zgłosce mocnej; w zgłosce słabej będą występowały te same głoski tylko osłabione w sposób już opisany wyżej, chociaż nie może być mowy o rzeczywistym odróżnianiu tylu nowych odmian za pomocą duchu lub wzroku. To, co mamy w wyrazie mniej w akcentowanej zgłosce, mamy w osłabieniu w nieakcentowanej: nie mniej, dzisiaj {£iśęj, znak ę = zmiękczone, zwężone e), lepiej. Takie wymawianie jest zwykłe w mowie potocznej, podczas gdy dalej idące uproszczenie, które się słyszy często: lepi, należy zaliczyć do zjawisk mowy ludowej, podobnie jak odpowiedni wypadek po twardej spółgłosce: go&y (gorzej). W tym ostatnim wypadku w mowie potocznej słyszy się prawie yj: gorzej, ciszej, tamtej, por. tej niemej dziewczyny i nie myj rąk — naturalnie y słabozgłoskowe.

II.    Samogłoski nosowe także przedstawiają różne modyfikacje w położeniu zależnym, podobnie jak czysto ustne.

III.    Oprócz odmian samogłosek w zależności od akcentu i sąsiedztwa głosek miękkich obserwujemy jeszcze nieznaczną nazalizaeję samogłosek