90

Rozwój zarodka - gasłrulacja

W stadium blastuli rozpoczyna się kolejny etap rozwoju zarodkowego - gasłrulacja. Gastrulacjc polega na przemieszczaniu się części blastomerów do wnętrza blastuli. Powstający wtedy d stwowy twór to gastrula. Zewnętrzna warstwa gastruli tworzy ektodermę, czyli zewnętrzny listek zarodkowy. Warstwa wewnętrzna tworzy wewnętrzny listek zarodkowy - endodermę. Przestrzeń, która obejmowana jest przez endodermę, to jama prajelita. Prowadzi do niej otwór pragęby. Dawno c-ma blastuli, czyli pierwotna jama ciała, znajduje się między ektodermą i endodermą. Na pocsr: wie dalszego rozwoju można wyróżnić zwierzęta:

dwuwarstwowe - rozwój osobniczy zatrzymuje się na stadium gastruli - gąbki, parzydełkowa; żebropławy;

trójwarstwowe - między ektodermą i endodermą powstaje trzeci listek zarodkowy - mezc:-;-ma. Wśród trójwarstwowców wyróżniane są:

-    pierwouste - pragęba przekształca się w ostateczny otwór gębowy. Otwór odbytowy nie wy stepuje lub formuje się w innej części ciała, jak np. u płazińców, nicieni, pierścienic, stawonoga-mięczaków,

-    wtórouste - pragęba przekształca się w otwór odbytowy, a otwór gębowy formuje się w innej częśc ciała. U niektórych form pragęba zarasta, a otwór odbytowy tworzy się w pobliżu np. u szkariucr strunowców.

gasłrulacja

gastrula

PIERWOUSTE

prajelito

, pierwotna jama ciała ^-pragęba

WTÓROUSTE

§§ ektodermą (zewnętrzna część gastruli) mezoderma

endodermą (wewnętrzna część gastruli)

Organogeneza to proces różnicowania się listków zarodkowych w organy. W czasie organoge-r?ezy rozwijają się charakterystyczne cechy gatunkowe zarodka.

Ektodermą	Mezoderma	Endodermą
1 nobłonki okrywające ciało z zewnątrz oraz wyścielające przedni i końcowy odcinek przewodu pokarmowego • wytwory naskórka (włosy, paznokcie, pióra, łuski, rogi) i układ nerwowy zarówno ośrodkowy, jak i obwodowy oraz narządy zmysłów	i nabłonki wyścielające wtórną jamę ciała i tkanki łączne (u kręgowców chrząstka, kość, krew) układ krążenia (krwionośny -serce, naczynia; limfatyczny) > układ mięśniowy układ rozrodczy • nerki kręgowców skóro właściwa	• nabłonki środkowej części przewodu pokarmowego oraz gruczoły trawienne kręgowców (trzustka, wątroba) nabłonek płuc kręgowców

Organogeneza u niektórych zwierząt może odbywać się wyłącznie w okresie rozwoju zarodkowego. Jednak u większości zwierząt organogeneza przeciąga się na rozwój pozazarodkowy. U zwierząt wyróżnia się rozwój prosty lub złożony:

	ROZWÓJ

PROSTY

-ametabolia. brak form larwalnych, osobniki opuszczające osłony jajowe lub urodzone są podobne do osobników dojrzałych. Dalszy rozwój polega na wzroście lub wzroście i rozwoju niektórych układów narządów np. układu rozrodczego. Występuje u niektórych skorupiaków, pajęczaków (z wyjątkiem roztoczy), głowonogów, gadów, ptaków i ssaków.

ZŁOZONY

metabolia, występują formy larwalne, które przechodzą przeobrażenie. Rozwój złożony występuje u wielu bezkręgowców, minogów, ryb i płazów.

r

PRZEOBRAŻENIE NIEZUPEŁNE

- hemimetabolia, larwy sq podobne do postaci dojrzałych, a różnice dotyczq przede wszystkim wielkości ciota, niepełnego wykształcenia niektórych narzqdów (np. narzqdy płciowe, skrzydła) lub obecności narzqdów przejściowych u larw (np. skrzelotchawki), brak stadium poczwarki

PRZEOBRAŻENIE ZUPEŁNE

- holometabołia, larwy nie sq podobne do organizmów dojrzałych. Ciało larw ulega gruntownej przebudowie w stadium poczwarki.

Rozwój zarodkowy zwierząt może przebiegać w środowisku zewnętrznym lub w organizmie samicy, W związku z tym wyróżniane sq:

jajorodność - rozwój zarodkowy odbywa się w jajach złożonych do środowisku zewnętrznym. Zarodki czerpią substancje odżywcze zmagazynowane w jajach - występuje u większości bezkręgowców; spośród kręgowców jajorodność występuje u ryb, płazów, gadów, ptaków i stekowców.

jajożyworodność - rozwój zarodkowy odbywa się w jajach zmagazynowanych w drogach rod-nych samicy (macicy lub jajowodach). Zarodki czerpią substancje odżywcze z żółtka obecnego w ja-ccr. Osobniki młodociane opuszczają osłony jajowe w drogach rodnych samicy lub tuż po złoże-' u jaj do środowiska; występuje to u niektórych owadów, ryb, salamander, jaszczurek i żmij.

» żyworodność - rozwój zarodkowy odbywa się w drogach rodnych samicy. Zarodki czerpią substancje odżywcze z organizmu samicy - występuje u ssaków łożyskowych, jamrajów, niektórych jasz-czurek z rodziny scynków, niektórych salamander (np. salamandra czarna) i części rekinów.