91

/ . i.. n u i iu u u z u u i e piciuwe i etapy rozwoju zuioukuwciju zwierząt

Narządy przejściowe w rozwoju zarodkowym Część komórek powstających w czasie rozwoju zarodkowego nie buduje ciała zarodke, lecz rzy tzw. narządy przejściowe. Zadaniem narządów przejściowych jest zagwarantowanie opranych warunków dla rozwoju zarodka. U zwierząt kręgowych do narządów przejściowych zalicz--. sq błony płodowe i łożysko. Kręgowce, które nie posiadają błon płodowych, to tzw. bezowocni-ce. Ich zarodki rozwijają się z reguły w środowisku wodnym (ryby, płazy). Niektóre z bezowodnic. ców (część rekinów) wytwarza łożysko, które zapewnia czerpanie substancji odżywczych z orcc-zmu samicy. Zwierzęta, które wytwarzają błony płodowe, nazywane są owodniowcami Roz,.-zarodkowy owodniowców zachodzi w środowisku lądowym (gady, ptaki) lub w organizmie sar-(niektóre jaszczurki, torbacze, łożyskowce). Wśród owodniowców łożysko występuje u nie*ic-.--jaszczurek z rodziny scynków, u jamrajów i ssaków wyższych, czyli łożyskowców. Narządy przejściowe owodniowców
Narząd	Funkcje
Owodnia	Otacza bezpośrednio zarodek. Owodnia wypełniona jest płynem owodnicT.-,-który stanowi środowisko życia zarodka.
Omocznia	U gadów i ptaków magazynuje produkty przemiany materii zarodka. Wraz z kc-smówką bierze także udział w wymianie gazowej zarodka. U ssaków łożysko*', c-bierze udział w tworzeniu łożyska.
Pęcherzyk żółtkowy	U gadów i ptaków pęcherzyk żółtkowy obrasta żółtko jaja. Ściana pęcherzyka wy. dzieła enzymy trawiące żółtko oraz umożliwia transport substancji odżywczych do krwi zarodka. U ssaków pęcherzyk żółtkowy jest organem szczątkowy-r Na początku rozwoju układu krwionośnego bierze udział w tworzeniu krwi. Później zanika.
Kosmówka	To zewnętrzna błona płodowa. Otacza zarodek oraz pozostałe błony płodowe. Pe'-ni funkcje ochronną i odżywczą oraz bierze udział w wymianie gazowej. U gada* i ptaków przewodzi wodę i substancje odżywcze z białka jaja do zarodka. U ssaków kosmówka wchodzi w skład łożyska.
Łożysko	W wytworzeniu łożyska ze strony zarodka bierze udział kosmówka, a ze strony męki błona śluzowa macicy. Łożysko pełni funkcje oddechową, odżywczą, wydolniaą, ochronną (ochrona przed niektórymi infekcjami, przekazywanie przeciwciał z organizmu matki do organizmu płodu), wydzielniczą (wydzielanie hormonów regu!u;q-cych przebieg ciąży).

Właściwości biologiczne rozmnażania płciowego i bezpłciowego
Rozmnażanie płciowe	Rozmnażanie bezpłciowe
konieczność znalezienia partnera do rozrodu (nawet u większości zwierząt obojnaczych)	szybkie powstawanie nowych osobników bez uccc łu partnera
zachodzi w wyniku połączenia się gamet męskiej i żeńskiej	zachodzi bez udziału gamet
potomstwo wykazuje duże zróżnicowanie genetyczne	potomstwo nie wykazuje zróżnicowania genet*---nego
zwiększa potencjał adaptacyjny populacji	nie wpływa na potencjał adaptacyjny popu^!C'-
jest podstawą zmienności organizmów i ich ewolucji

7.3. ROZMNAŻANIE PŁCIOWE I ROZWÓJ OSOBNICZY ROŚLIN NASIENNYCH

Rozwój osobniczy

Rozwój osobniczy (ontogeneza) obejmuje cykl przemian od powstania zygoty do naturalnej imierci osobnika. Trwa od kilku tygodni, np. u starca zwyczajnego, do kilku tysięcy lat, np. u sosny cścistej (5000 lat) czy mamutowca olbrzymiego (4000 lat).

W rozwoju osobniczym roślin można wyróżnić dwa zasadnicze okresy: różnicowanie i wzrost organów wegetatywnych (liści, łodyg i korzeni) - jest to stadium wegetatywne, oraz różnicowanie kwiatów i owoców stadium generatywne.

Stadium wegetatywne

Stadium wegetatywne - od zygoty do okresu juwenilnego (młodocianego). Trwa od kilku dni (roczne rośliny zielne) do kilkudziesięciu lat (drzewa).

Nasiona i ich kiełkowanie Nasiona roślin nasiennych oprócz rozrodczych pełnią także funkcje przetrwalne, umożliwiające roślinom wędrówki w przestrzeni i w czasie.

Czas spoczynku - uwarunkowany jest odwodnieniem, obecnością inhibitorów kiełkowania (ABA), niedojrzałością zarodka lub/i niesprzyjającymi czynnikami zewnętrznymi, spoczynek bezwzględny (głęboki) - uwarunkowany jest czynnikami wewnętrznymi np. niedojrzałością zarodka, twardą łupiną nasienną lub obecnością inhibitorów kiełkowania w nasionach.

- spoczynek względny - uwarunkowany jest czynnikami zewnętrznymi np. odwodnieniem nasion, niewłaściwą temperaturą lub oświetleniem. Kiełkowanie:

Etapy: pęcznienie, faza kataboliczna (intensywne oddychanie, hydroliza skrobi i innych materiałów zapasowych, synteza fitohormonów -cytokinin, giberelin i auksyn), faza anabolicz-

Czynniki warunkujące proces kiełkowania

światło (stymulacja, np. sałata, tytoń; hamowanie, np. czosnek, cebula; bez znaczenia np. zboża),

temperatura (minimalna, optymalna i maksymalna),

uwodnienie, tlen, uszkodzenie twardej łupiny nasiennej u niektórych gatunków przez mikroorganizmy glebowe, zmiany temperatur i przemarzanie), rozkład inhibitorów (np. w niskiej tempera-'urze - jabłoń, jesion).

Sztuczne metody przyspieszania kiełkowania: skaryfikacja - mechaniczne uszkodzenia łupi-ⁿ> "csrennej; stratyfikacja - przetrzymywanie "asicn w warunkach niskich temperaturach ' wysokiej wilgotności.

na (synteza związków strukturalnych w częściach rosnących).

Rodzaje:

-    kiełkowanie nadziemne (epigeiczne)

-    wydłuża się część podliścieniowa (hipo-kotyl) i wynosi na powierzchnię liścienie podejmujące fotosyntezę. Pączek zarodkowy pomiędzy liścieniami rozwija się w łodygę (fasola, rzodkiewka);

-    kiełkowanie podziemne (hipogeiczne)

-    po ukazaniu się korzenia rozwija się część nadliścieniowa (epikotyl). Liścienie pozostają pod ziemią, a funkcje asymilacyjne

Rozwój wegetatywny - stadium juwenilne

Charakteryzuje się intensywnym wzrostem i różnicowaniem organów wegetatywnych. Rośliny wykazują wyraźną biegunowość zdeterminowaną jeszcze w zygocie, a już w młodym zarodku można wyróżnić biegun korzeniowy i pędowy. Ta biegunowość zachowuje się przez cały okres życia.

Cechy szczególne stadium juwenilnego: odmienny pokrój, kształt liści i budowa anatomiczna od okazu dorosłego; silniejsza reakcja na bodźce tro-piczne, słabsza na fotoperiodyczne; intensywny wzrost elongacyjny; duża aktywność metaboliczna; wzmożone zdolności regeneracyjne.

Zjawisko

biegunowości (pęd wierzby)