97soś

o

^A 101. Katedra w Kolonii. Wnętrze    §

sytety (Bolonia, Paryż, (Mord, Padwa, Praga, Kraków). Była to kultura o podstawach bardziej materialnych i charakterze masowym.

Klasztory będące centrami myśli filozoficznej (także rozwijającej się w uniwersytetach), muzyki kościelnej (gregoriańskiej), iluminatorstwa. Dzięki wzajemnemu przenikaniu tych różnego rodzaju ośrodków kultura Europy gotyckiej była bardzo złożona. Pozostając kulturą ściśle religijną opartą na ustroju feudalnym, została, zwłaszcza w XIII w., wzbogacona o pierwiastki świeckie. Okresem szczytowego rozwoju kultury i sztuki średniowiecznej był „złoty”, „klasyczny” wiek XIII. W wieku XIV kryzys gospodarczy zachwiał dotychczasowymi zasadami ustroju feudalnego. Rozpoczęła się rywalizacja między rządzącymi feudałami a bogatą klasą mieszczańską. Odkrycia geograficzne i zdobycze naukowe z jednej strony, z drugiej głód, zarazy, wojny (stuletnia XIV/XV w.), walki między cesarstwem a papiestwem składają się na schyłek średniowiecza -epokę pełną „furii, zgiełku, krwi i łez”. Jej wyrazem artystycznym w XV w. staje się gotyk płomienisty równocześnie z narastającymi nowymi tendencjami renesansu.

Religia

Wysubtelnienie uczuć religijnych doprowadziło do wzrostu żarliwości religijnej. Jej wyrazem był mistycyzm - dążenie do bezpośredniego uczuciowego i intelektualnego kontaktu z Bogiem. Dążenia te znalazły ucieleśnienie w masowości i zapale pierwszych wypraw krzyżowych, we wznoszeniu „sięgających nieba” katedr.

Jest to okres szczególnej czci oddawanej Marii -matce Chrystusa - jej poświęca się wszystkie najbardziej reprezentacyjne kościoły, a w malarstwie najpopularniejsza jest Madonna tronująca w otoczeniu aniołów.

Dzieje XIV i XV w. znajdują odbicie w zainteresowaniach tematami zaczerpniętymi z dziejów męki i śmierci Chrystusa. Przedstawia się Ukrzyżowanie, Modlitwę w Ogrójcu, Mańę Bolesną, itp. Wzrasta zainteresowanie śmiercią, przemijaniem, cierpieniem. Uczucia i przeżycia Chrystusa i Marii stają się bardziej niż dotąd człowiecze, są jakby typem, uogólnieniem przeżyć ludzkich w ogóle. Są również pełne radości, bardzo świeckie w wyrazie sceny macierzyństwa Marii. Ten zwrot ku ziemskiemu życiu i uczuciom Boga i świętych zapowiada już nowy styl - renesans.

Pozycja społeczna artysty Od pół. XII w. prym wiodą artyści świeccy, choć klasztory zajmowały się nadal iluminatorstwem i budownictwem. Artyści byli rzemieślnikami

zrzeszonymi w cechach miejskich, specjalistami <-> od obróbki kamienia czy drewna, malarstwa > sztalugowego czy ściennego. Praca ich nad jednym dziełem była przeważnie zespołowa. Traktowani na równi z innymi rzemieślnikami nie byli szczególnie wyróżniani przez społeczeństwo.

W XIII w. i później mecenat nad sztuką objęła już także warstwa mieszczańska i wiele dzieł powstawało na zbiorowe zamówienie gmin miejskich czy nawet osób prywatnych. Wszystkie jednak dzieła miały tematykę religijną. Dzieła sygnowano znakiem (gmerkiem) warsztatu lub indywidualnego artysty - rzemieślnika. Liczne nazwiska przetrwały w rejestrach płatniczych zachowanych dokumentów.

Przy wznoszeniu katedr pracowali liczni muratorzy - układający kamienie - i kamieniarze obrabiający je. Specjalnie dla nich dobudowywano do zasadniczej konstrukcji drewnianą szopę-lo-żę, gdzie skupiało się ich życie, gdzie jedli posiłki, odpoczywali, przechowywali narzędzia.

Z nich już w XII w. wyodrębniła się grupa rzeźbiarzy cieszących się większym szacunkiem i uznaniem społeczeństwa.