97 (133)

Aktywny transport cząsteczek popi zez błonę wbrew gradientowi ich stężenia wymaga nakładu energii metabolicznej. Może ona być dostarczana dzięki:

□ bezpośredniemu sprzężeniu z hydrolizą ATP,

3Na'

Rys. 66. Transport aktywny sprzężony z hydrolizą ATP

□ sprzężeniu z ruchem jonu w dół gradientu jego stężenia, np. zgodny z gradientem stężeń transport Na⁺ do komórek kanalika nerkowego dostarcza energii do jednoczesnego transportu glukozy wbrew gradientowi stężeń; są dwa rodzaje mechanizmu tego rodzaju transportu:

O jeżeli zarówno cząsteczka, jak i jon są przemieszczane w tym samym kierunku, mówi się o symporcie, a białko biorące udział w tym transporcie nazywamy przenośnikiem symportowym;

O jeśli cząsteczka i jon są transportowane w przeciwnym kierunku, mówi się o antyporcie.

A    b    ci

Na* glukoza    HCO,

Rys. 67. Mechanizm transportu napędzany jonami: symport (A), antyport (B)

Ta sama substancja może być w komórkach różnych części ciała transportowana w odmienny sposób, np. w erytrocytach i mięśniach glukoza przemieszczana jest zgodnie z gradientem stężeń na drodze transportu ułatwionego, ale jej wchłanianie przez komórki tkanki nabłonkowej, np. jelita, odbywa się na zasadzie transportu aktywnego.

I ransport makrocząsteczek

Komórki muszą często pobierać lub wydzielać cząsteczki większe niż te, z którymi mogą sobie poradzić systemy transportowe błon biologicznych.

□ Endocytoza - jest procesem pobierania do komórki makrocząsteczek zewnątrzkomórkowych. Wyróżnia się trzy typy endocytozy; są to fagocytoza, pinocytoza i endocytoza kierowana receptorami.

O Fagocytoza polega na wchłanianiu dużych cząstek, takich jak bakterie i resztki komórkowe. Dana cząstka zostaje związana na powierzchni fagocytującej komórki poprzez receptory błony komórkowej. Następnie cząstka ta jest wchłonięta wraz z fragmentem błony komórkowej, zamykającym tę cząstkę w dużym pęcherzyku endocyto-tycznym - fagosomie. Fagosom ulega fuzji z lizosomem i wchłonięta cząstka zostaje rozłożona.

O Pinocytoza — w odróżnieniu od fagocytozy, która jest regulowaną formą endocytozy prowadzoną przez nieliczne tylko typy komórek - jest procesem konstytutywnym, zachodzącym we wszystkich komórkach eukariotycznych. Polega na niespecyficznym pobieraniu płynu zewnątrz-komórkowego poprzez małe pęcherzyki endocytarne -endosomy.

btona

komórkowa

bakteria

fagosom

lizosom

CYTOZOL

btona

komórkowa

PRZESTRZEŃ

ZEWNĄTRZKOMÓRKOWA

klatryna

endosom

lizosom

pęcherzyk

i v-;Vy pinocytotyczny

Rys. 68. Fagocytoza (A) i pinocytoza (B) (klatryna, białko tworzące okrywę wokół pęcherzyków)