ashmore4

216 Rh KONSTRUOWANIE PRZESZŁOŚCI

Nil najniższym poziomie analizy osadniczej najczęściej badanym rodzajem obickru jest domostwo, Wiciu uczonych próbowało ustalić czynniki potencjalnie determinujące formę domostwa. Wśród czynników wyodrębnionych przez Bru-cen Triggera znajdują się: strategia zdobywania pożywienia (czy społeczność jest osiadła, czy mobilna), klimat, dostępne materiały budowlane, struktura rodziny, zamożność, uprawianie wyspecjalizowanych działań (takich jak produkcja rzemieślnicza), ideologia, stan bezpieczeństwa i dominujący styl. Chociaż większość wymienionych czynników zależy od zmiennych środowiskowych, kilka z nich jest odbiciem systemu kulturowego. Układ ścian, drzwi, wyposażenia i odpadków w danym domu dostarcza wskazówek, które jego części miały charakter bardziej publiczny, a które prywatny, jak zorganizowane były zajęcia domowe i którzy członkowie rodziny je wykonywali. Dla przykładu: głównym tematem studium Golina Richarda poświęconego kamiennym domom na szkockich Orkadach jest sposób, w jaki ściany wewnętrzne, drzwi i nieruchome elementy wyposażenia, takie jak w Skara Brea (zob. ryc. 6.15), porządkowały ruch w obrębie domu, wpuszczały do wewnątrz mniej lub więcej światła i oddzielały poszczególne obszary zajęć. Istotne różnice w wykorzystaniu przestrzeni można zidentyfikować również w strukturach prostszych i wykonanych z materiałów nietrwałych. Należy przy tym pamiętać, że szczególnie na obszarach o klimacie ciepłym, wiele czynności wykonywano na zewnątrz budynków.

Na podstawie analizy zmienności dystrybucji szczątków roślinnych na patiach i podłogach prekolumbijskich domów w górnej części Doliny Montaro w Peru, Christie Hastorf wywnioskowała, że po podboju tego terenu przez Inków w roku 1460 n.e. mężczyźni zwiększyli kontrolę nad czynnościami wykonywanymi przez kobiety. Zasugerowała również, że kukurydzę używano do wyrobu piwa, pitego następnie w czasie spotkań towarzyskich i politycznych. W ten sposób domowa produkcja piwa przez kobiety wspierała rosnącą publiczną aktywność mężczyzn. Powyższe badania są przykładem „archeologii domowej" (household archeology). Jest to rozwijająca się dziedzina archeologii, która podkreśla znać zenie gospodarstw domowych jako jednostek organizacyjnych. Z pewnością wiele można dowiedzieć się o społeczeństwie jako całości, obserwując, w jak różny sposób toczyło się życie poszczególnych członków gospodarstwa domowego.

Następnym poziomem analizy osadniczej jest układ całej osady. Analizowaną jednostką jest tutaj stanowisko, szczególnie stanowisko z poświadczonymi obiektami mieszkalnymi (w odróżnieniu od, na przykład, miejsc uboju zwierząt). Na tym poziomie archeolodzy badają w jaki sposób poszczególne podstawowe jednostki osadnicze łączyły się tworząc struktury odpowiadające większym jednostkom społecznym. Pozwala to na spojrzenie na różne aspekty prehistorycznego systemu społecznego z wielu perspektyw.

Na podstawie analizy osadniczej formułuje się często wnioski dotyczące stratyfikacji społecznej. Na stanowisku Tikal w Gwatemali archeolodzy stwierdzili, że forma wszystkich domów jest podobna, różnią się one natomiast znacznie pod względem rozmiarów, dekoracji i użytego materiału budowlanego (materiał nietrwały lub kamień). Przyjmuje się, że większe i trwalsze domy należały do ludzi, którzy posiadali większy majątek lub inne środki nabywania dóbr i kontrolowania siły roboczej.

Na temat różnych aspektów kontroli społecznej można wnioskować opierając się na regularności planu osady. Stanowisko Teotihuacan w Meksyku, ze swą regularną siatką ulic, zorientowaną według głównych kierunków, jest przykładem realizowania narzuconego z góry planu. Oznacza to, że istniała potężna elita, zdolna rozkazywać i kierować rozmieszczeniem budynków i innych obiektów w przestrzeni. Plany centrów politycznych w starożytnych Chinach sporządzone były po części zgodnie z zasadami religijnymi, ich realizacja jednak wymagała sprawnej kontroli społecznej.

Różnice społeczne i polityczne, podobnie jak poziom prywatności i bezpieczeństwa mogą być wykryte metodami archeologicznymi. Na przykład pozostałości budynków w mieście Chan Chan w Dolinie Moche w Peru, stolicy państwa Chimu mogą być podzielone na trzy kategorie: (1) małe, niedbałe zbudowane domy, (2) domy zbudow oe staranniej, (3) budynki monumentalne. Te trzy kategorie odzwierciedlają także złożoność i regularność układów; budynki monumentalne, stanowiące dzies* : ..nkniętych zespołów (ryc. 8.8), skonstruowane zostały w sposób najbardziej s' olikowany i regularny. Sposób, w jaki te trzy kategorie odnoszą się do siebie iv, ■ ; ;in w przestrzeni — albo w jaki sposób określono realizację układu przestrzeń: ego - oddaje kilka aspektów organizacji społecznej ludu Chimu. Małe domostw by y odseparowane od domów zbudowanych staranniej, ale zamknięte zespoły byty . . wspanialsze i najbardziej ekskluzywne. Chociaż zajmowały dużo przestrzeni rni :•/ tylko jedno lub dwa wejścia, pozwalające mieszkańcom ściśle kontrolować, z ki r. wejdą w interakcję. Każda kategoria budynków może być przypisana konkretny; ■ ipie społecznej. Przyjmuje się, że dziesięć zamkniętych zespołów było ekskluzywnymi rezydencjami prywatnymi należącymi do rodziny królewskiej, kategoria pośred n ia należała do zamożnej elity, a małe domy do najuboższej ludności.

Na kolejnym poziomie analizy osadniczej tradycyjnie zajmujemy się dystrybucją stanowisk w ramach regionu. Można do tego podejść na dwa sposoby, przy czym bardzo pomocny w organizacji danych w jest w obu przypadkach System Informacji Geograficznej GIS (rozdz. 5). Pierwsze podejście polega na rekonstrukcji funkcji każdego komponentu w systemie osadniczym, a następnie ustaleniu w jaki sposób komponenty te mogły być zorganizowane w działający system