ashmore0

ozumienie przeszłoś

ci

250 i

Ryc. 9.10

Mapa przedstawiająca w uproszczonej formie rozmieszczenie społeczeństw Nowego Świata w roku 1492. Społeczeństwa sklasyfikowano według kryterium złożoności organizacyjnej, zgodnie z jedną z wersji modelu wielotorowej (krzewiastej) ewolucji kulturowej.

uniwersalnych „motorów zmian" kulturowych; drudzy twierdzy, że przyczyny « różnorodne i zmienne.

Celem poszukiwania „motorów zmian" (prime movers) jest zidentyfikowanie kilku specyficznych czynników, które leżą. u podłoża zmian kulturowych i ewolucji kulturowej. Koncepcja ta oparta jest na założeniu, że regularności widoczne w zmianach kulturowych wynikają z regularności ich przyczyn. Podejście to podkreśla zatem konieczność sprawdzania ogólnych hipotez, których celem jest ustalenie podstawowych, dalekosiężnych przyczyn zmian kulturowych.

Przyjmuje się często, że podstawową przyczyną wystąpienia zmiany kulturowej jest przyrost liczby ludności. Za pomocą tego czynnika („motoru zmian”) wyjaśniano przebieg przekształceń kulturowych w wielu częściach świata. Na przykład William T. Anders i Barbara Price oparli swą teorię dotyczącą pięcio-etapowego rozwoju kultury prekolumbijskiej w Mezoameryce na hipotezie wzrostu populacji i wpływu, jaki wywarł on na dwa czynniki drugorzędne: współzawodnictwie i współpracy (ryc. 9.10). Dla wyjaśnienia ewolucyjnego rozwoju złożonych społeczeństw państwowych proponowano również inne przyczyny („motory”) zmian, takie jak wojna i pojawienie się rolnictwa opartego na irygacji.

Strategia wielowariantowa próbuje nakreślić podstawowe procesy zmian kulturowych poprzez skupianie się na specyficznych podsystemach bezpośrednio związanych z procesem adaptacji kulturowej. Aby zidentyfikować istotę zmiany, w badaniach tego typu sprawdza się odpowiednie hipotezy, dotyczące na przykład różnorodnych sposobów zdobywania pożywienia albo pozyskiwania i dystrybucji ważnych zasobów kulturowych. Ponieważ każdy przypadek uważa się za niepowtarzalny, w modelu tym nie ma pojedynczego czynnika lub małej grupy czynników („motorów") odpowiedzialnych za zaistnienie zmian kulturowych. Ewolucja kulturowa - całościowy wynik zmian - postrzegana jest więc jako rezultat niepowtarzalnej serii adaptacji, których występowanie jest stałą cechą wszystkich systemów kulturowych. To właśnie dlatego model ten nazwano wielowariantowym. Konkretne przykłady, takie jak model przejścia od zbieractwa i łowiectwa do produkcji żywności opracowany przez Flanneryego, opierają się na takim założeniu i polegają na poszukiwaniu znaczących, narastających zmian w długich okresach.

Wielowariantowa koncepcja ewolucji kulturowej oparta jest na ekologii kulturowej i modelach systemowych. Podejście to wymaga zidentyfikowania komponentów i zrozumienia relacji między podsystemami istotnymi dla adaptacji kulturowej. Nie jest to zadanie łatwe, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę ograniczenia właściwe dla danych archeologicznych. Archeolog musi sformułować i sprawdzić serię zaawansowanych hipotez, potrzebuje przy tym danych, które niełatwo zebrać. Opisany wyżej przypadek przejścia do produkcji żywności w Mezoameryce udowadnia, że podejście wielowariantowe może skutecznie wyjaśnić przyczyny istotnych zmian kulturowych.