ashmore1

POSTPROCESUALIZMI NOWE INTERPETACJE

Archeologia postprocesualna oparta jest na dynamicznej koncepcji kultury (zob. rozdział 3), według której składa się ona z zestawu znaczeń, tworzonych i modyfikowanych przezjednostki, które nadają sens życiu tych jednostek. Akcentuje to aktywną rolę indywidualnych decyzji w podtrzymywaniu stabilności i inspirowaniu zmian kulturowych. Podejmowane niegdyś decyzje, dawne symbole i społeczeństwa istniały w obrębie własnego, unikatowego kontekstu kulturowego i nie powinno się zakładać, że będą one odzwierciedlać nasze idee. Tak jak archeolodzy neomarksistowscy i feministyczni, postprocesualiści uważają, że kluczem do zrozumienia źródła archeologicznego jest rekonstrukcja znaczeń w ich własnym specyficznym kontekście kulturowym.

Na podstawie pewnych artefaktów da się odczytać np. różnice związane z płcią ich wytwórców lub użytkowników. Jak już powiedzieliśmy, wzorce związane z rolą płci i inne rodzaje uwarunkowań są obszarem rosnącego zainteresowania archeologii postprocesualnej. Stają się one obiektem alternatywnych interpretacji, których rezultaty zależą od tego, jaki model zastosuje się do analizowania danych. Aby to zilustrować, wyobraźmy sobie, że w czasie wykopalisk, w pobliżu odsłoniętego paleniska odkryto skupisko sprzętów kuchennych, a w rogu podwórka - narzędzia do obróbki drewna. Rzutując nasze wzorce kulturowe na źródła archeologiczne, stwierdzono by prawdopodobnie, że różnice takie definiują obszary zajęć kobiecych i męskich. Ale przyjmijmy teraz, że dysponujemy źródłami historycznymi, według których tego typu związek między płcią a zajęciem nie występował w badanej kulturze, i że zarówno gotowanie, jak i obróbka drewna były zajęciami wykonywanymi przez kobiety. W rezultacie można powiedzieć, że dane archeologiczne wzmacniają dawne opinie o roli kobiet w tym społeczeństwie i podważają te, które dotyczą naszego własnego społeczeństwa. Innymi słowy, definicja tych obszarów r ■. ęć pozwala na dwie różne interpretacje, których przedmiotem są zarówno poszczególne zajęcia, jak i pojęcia związane z rolą płci. Połączywszy te interpretacje, osiągamy pełniejsze zrozumienie wzorców obecnych w źródłach archeologicznych.

Jeżeli chodzi o wyjaśnianie zmian kulturowych, interpretacje postprocesualne zdominowane są przez modele wewnętrzne. Niektóre z tych modeli posługują się pojęciami, które już poznaliśmy, np. pojęciem dyfuzji czy wymiany. Jednak w modelach tych dawni ludzie aktywnie przyczyniają się do następowania zmian; nie są oni wyłącznie pozbawionymi tożsamości, biernymi uczestnikami wydarzeń. Modele postprocesualne zajmują się również zmiennością na poziomie pojedynczych osób, które podejmują decyzje i używają symboli, a nie skupiają się, jak robią to procesualiści, na kolektywnych adaptacjach i różnicach między całymi społeczeństwami. W ten sposób interpretacje postprocesualne odchodzą od zintegrowanych modeli stosowanych w podejściach kulturowo—historycznym i procesualnym.

Modele podejmowania decyzji oparte są na zmianach obserwowanych w źródłach archeologicznych. Są one interpretowane jako akumulacja świadomych decyzji podejmowanych przez jednostki w konkretnym kontekście kulturowym i światopoglądowym.

Modele te odnoszą się zarówno do fluktuacji zachodzących w bardzo krótkich okresach (dlatego są one przede wszystkim synchroniczne), jak i do długich okresów i głębokich zmian kulturowych. Interpretacja polega na zidentyfikowaniu warunków, w jakich podejmowano decyzje, osób zaangażowanych w ich podejmowanie i znaczenia, jakie przywiązywały one do swoich działań. Taka próba zintegrowania zjawisk w małej i wielkiej skali może zostać zilustrowana dwoma przykładami modeli aktywnego podejmowania decyzji, które pokażą także, czym podejście to różni się od orientacji kulturowo—historycznej i procesualnej.

Gdy Europejczycy przybyli do wschodniej części Ameryki Północnej, większość grup rdzennych Amerykanów zajmowała się kopieniactwem. Jedynym liczącym się zbożem, które uprawiali, była kukurydza. Jak wiadomo, kukurydza została udomowiona najpierw na Wyżynie Meksykańskiej; do Ameryki Północnej dotarła w latach 150-200 n.e. i została przejęta przez społeczeństwa, które już wcześniej, przez około 1500 lat, uprawiały miejscowe rośliny. Zwolennicy archeologii kulturowo-historycznej zinterpretowaliby wprowadzenie kukurydzy jako oczywisty przykład dyfuzji, skutek uznania wartości nowego zboża przez społeczeństwa, które go przyjęły. Archeolodzy procesualni postrzegaliby to wydarzenie jako proces ewolucyjny, w ramach którego ludzie stopniowo modyfikowali dostępne rośliny w ramach miejscowego systemu ekologicznego. Natomiast feministyczna interpretacja Patty Jo Watson i Mary C. Kennedy udowadnia, że rozważenie tego problemu z pozycji jednostki podejmującej decyzje pozwala na uzyskanie pogłębionego wglądu w genezę zmiany. Wskazują one, że ponieważ kukurydza nie była w Ameryce Północnej rośliną rodzimą, jej uprawa wymagała aktywnej pielęgnacji i opieki. Takie postępowanie było następstwem świadomej decyzji o wprowadzeniu tego zboża, a nie po prostu jego biernej lub przypadkowej akceptacji. Oznacza to celowe zachowanie jednostek, prawie na pewno kobiet, co podkreśla tym samym znaczenie kobiet w promowaniu tej zmiany kulturowej. Watson i Kennedy nie twierdzą, że ich pogląd należy uznać za udowodniony; jest on po prostu przykładem alternatywnego spojrzenia na prehistorię Ameryki Północnej i zawiera sugestie co do kierunków dalszych badań (np. nad ekologią miejscowych roślin).

Przykładem bardziej jednoznacznego modelu podejmowania decyzji jest interpretacja europejskich źródeł archeologicznych z epoki neolitu autorstwa lana Hoddera. W sensie ewolucyjnym, skupia się on na tym samym etapie rozwojowym co Watson i Kennedy - na przejściu do fazy osiadłego, produkującego żywność społeczeństwa. Również on podkreśla rolę decyzji podejmowanych przez