CCF20091223028

dziury. Na przeciwległym krańcu skali cząstki elementarne nieustannie powstają i giną, pobierając i zwracając energię próżniowego stanu kosmosu. Tu na Ziemi ten wzorzec jedności i różności oznacza, że życie i śmierć są włączone w cykliczny obieg bez końca.

Ziemia rozkwita wielkim zróżnicowaniem form życia. Zycie trwa, gdyż musi zabijać i pożerać życic, świat przyrody jest więc światem rywalizacji bez kresu. Jednak w życiu można też dostrzegać poświęcenie i współpracę.

Tutaj ponownie natrafiamy na ograniczenia naszej ludzkiej skali, gdy kontemplujemy kosmos. Możemy wzbudzić w sobie stan pewnej empatii w odniesieniu do śmierci gwiazd i anihila-cji elektronów, lecz będzie to coś zupełnie różnego od oglądania kota polującego na ptaszka czy lwicy ścigającej i pożerającej gazelę. Zaczynaliśmy swoją człowieczą egzystencję od łowiectwa i zbieractwa. Zawdzięczamy naszą cywilizację roślinom, które zrywaliśmy, i niezliczonym pokoleniom zwierząt, które zabijaliśmy. Dlatego łatwo jest rzutować nasze zbiorowe i historyczne poczucie winy na świat i uważać go za zly. Wystarczy pomyśleć o mnogości strasznych i okrutnych rzeczy wyrządzonych przez ludzi innym ludziom, a i samej planecie. Łatwo jest wyrzekać przeciw Bogu z powodu wojen, chorób, bólu, terroru i okrucieństwa, śmierci małego dziecka lub zniszczenia miasta. Łatwo pytać, dlaczego dobry Stwórca dopuszcza takie zdarzenia niszczące Stworzenie. W święcie Apolla i Dionizosa zawsze po narodzinach musi nadejść śmierć, po stworzeniu - zniszczenie. Nie tłumacząc ani nie usprawiedliwiając ludzkiego okrucieństwa i głupoty, musimy zarazem uznać, że Stwórca, zezwalając Stworzeniu wejść w widzialny świat przestrzeni, czasu, energii i materii, otworzył też szeroko wszystkiemu, co jest, drzwi do wolności i swobody wyboru.

Stworzenie wyrażano wieloma metaforami. Jedna z nich powiada, że jest ono jak wielka symfonia z jej napięciami i rozla-dowaniami, w której harmonia nie jest możliwa bez przyjęcia antytezy dysonansu. Sztuki wizualne wydobywają napięcia między symetrią a asymetrią. Szekspir zapełniał scenę postaciami, które, jak się wydawało, miały własne życie aż po monolog wewnętrzny. We wszystkich tych wypadkach ludzki stwórca dał nieco wolności swojemu stworzeniu, a to z kolei oznacza, że pojawią się napięcia, kontrasty i opozycje. Czy w samym kosmosie też to obowiązuje?

Najlepszym przykładem wolności w Stworzeniu jest być może fakt, że za pośrednictwem umysłu wszechświat może uświadomić sobie własne istnienie, a po jakimś czasie - kierować własną ewolucją. Ponieważ myśl retleksyjna, dyskursywna, lingwistyczna wymaga ewolucji mózgu do pewnego stopnia złożoności, może być prawdą, że we wszechświccie występują inne formy świadomości. Możliwe, że od samego momentu stworzenia umysł lub przynajmniej protoumysł zawsze egzystował w niepodzielnej harmonii z materią i energią. Ta duchowa właściwość oznacza też, że przyroda potrafi grać, badać i nawet rozważać to, czego nie ma, gdyż istnieje tylko potencjalnie. Wszystko to oznacza, że w Stworzeniu zawsze musi być dana pewna miara wolności i niezależności.

PRZED CZASEM

Co więc miał w duchu Stwórca w tym czasie przed czasem, w tej przestrzeni przed przestrzenią, w tej dziedzinie, w której nie wystąpiło żadne dzielenie ani różnicowane? Czy były to po prostu miłość i intencja, a gdy intencja stała się wyraźna i weszła do czasu jako kosmos, to czy do miłości i intencji dołączyło współczucie - współczucie dla tego, co właśnie powstawało, uwalniało się jak nowo narodzone niemowlę, wymagające stałej troski? Ogrom i znikomość Stworzenia przekraczają granice naszej wyobraźni. Nigdy nie poznamy tego, co nieograniczone, nieskończone, ale możemy przynajmniej znaleźć pocieszenie w rzeczach najszlachetniejszych, zawierających najwięcej współczucia i najmilszych, które znajdują wyraz w naszych projekcjach.