DSC00293 (17)

rortyfa powieki

intelektualnego... S) Kto jest winny, musi wW ustalono w toku dedukcji, a nio przypadkowo, na chybił trafił czy w wyniku spontanicznych wy* znad..." („American magazin", wrzesień 1928). Powiedziano tu Jasno, dokładnie I ściśle, co pisarzowi wolno, a czego nie wolno zrobić. Aby sprawa była Jeszcze bardziej zajmująca — by nio rzec (rapująca — w dwudziestym przykazaniu wyliczone są grzechy śmiertelne, „których nie popełni iaden szanujący się pisarz”. Doświadczenie, jakim dysponował Van Dinę,-jest o wicie ubatsze od tego, jakie podwJTnowoaŁay, dzisieJszy autor powieści kryminalnej. Historia powieści ostatnich pięćdziesięciu lat obfituje nie tylko w nową, niemal niezliczoną ilość dziel, ale także - a to jest

0    wiele ważniejsze — w nowo poszukiwania. Jednakie o znacznej części tych możliwości wiedział Jut i V«n Dinę, a przede wszystkim, dokonując systematyzacji powiela-problemu \ wiedział, że Jego kredo będzie miało wartość tylko wtedy, jeśli owemu płynnemu, proteuszowemu dziwowi — powieści kryminalnej — przywróci czystość struktury. Uczyni! zatem to, co później zrobi wielu teoretyków powieści kryminalnej: sprowadził szeroką

1    trudną do określenia praktyką literacką do Jednego modelu. Wszystko, co w praktyce literackiej sprzeciwia się temu modelowi, odrzucił Van Dinę Jako nieprzystające do struktury/ gry Intelektualnej zwanej powieścią krymlnaln^Tylko na pierwszy rzut oka wydaje się, że jogo negacja nie ma charakteru wartościującego, lecz strukturalny. Wyłączając z zakresu powieści kryminalnej powieść szpiegowską l awanturniczy thriller, Van Dinę okazuje .szeroki gest": daje im mlojice na

ziemi I nło pragnie, ich oceniać. Alt wasyatko, et mogłoby rozbić jego model (wlaśdwte model oparty na praktyce już wówczas ponad pięćdziesięcioletniej), Van Dino bezlitośnie odrzuci Jako szkodliwe dla istnienia narracji kryminalnej. Widział dobrze, lub przynajmniej przeczuł, główne niebezpieczeństwo. Bowiem właśnie wtedy, kiedy dokonywał systematyzacji modelu klasycznego, powstawał nowy model, który wymęczał dalszy rozwój powieki kryminalnej, ułatwiał rozpowszechnienie tego typu powieści, otwierał mosbwctd dla nowych, zupełnie nie znanych modeli I schematów. Nie ma nic paradoksalnego w tym, że najbardziej gorzkie i sarkastyczne uwagi wypowie pod adresem powieści-problemu właśnie Chandlrr, kodyfi-kator tego nowego modelu powieśd kryminalnej zainaugurowanego przez D. Hammetta. Co prawda Chandlcr nie napisał .Dwudrnstn przykazań", lecz celem jego rozważań o powieśd kryminalnej jest interpretacja idealnego modelu „ósmej powieści'¹. A Boileau i Narcejnc — pisząc historię powieści kryminalnej (zatem dążąc do maksymalnej obiektywności i deskrypcji) — w znacznej mitrze ograniczają się do tego samego: wartościują całą dotychczasową praktykę I wszystkie modele x perspektywy swojej wizji napięcia\ eonie jest niczym innym niż ustanowieniem — we-wnętrz strukturalnego typu, a w zderzeniu s istniejącymi modelami — nowego modelu. Przyczyną odrzucenia przez nich powieśd-prablemu i czarnej powieśd (i innych modeli, o których informują w swojej historii) jest nie odmawiania im wartośd czy traktowanie ich jako powieśd nśe-krymlnalnych, lecz to. te wobec ich modelu są one przeszłością Tak rozumiana jmtktpT bard*

i