DSC00460 (10)

p»wl»*c> lemltmcyjnej

p»wl»*c> lemltmcyjnej

póśnlej — pody niejsiydi roi się

svtu*<*ją dyciową bohatera ani koniecznością psy-wvnikająeyeh raczej z niezręcznego rozwiązania .łhrfektywne^o*’, to jest nie-odautorskiego poinfor-

*xł

prcos autorkę. W powieściach najwcześ-lUtocharakterystyk, nie umotywowanych

> szczególną chiczną — potrzeby

mo\va«ia czvtoinika o losach i charakterze nowo wprowadzone-i    Do raz zarysowanego wizerunku dalsze dzieje bo

hatera najczęściej nic wnoszą już wielu nowych elementów. Wzbogacanie rysów pierwotnie szkicowych odbywa się przez akonkretnianie i różnicowanie przykładów, ale w sposób ciągły. Jedynym wyjątkiem może tu być bohater Z życia realisty obdbny przez koncepcję załamania w starciu z życiem dotychczasowych typów reakcji postaci. Natomiast nierzadkie w powieściach Orzeszkowej o charakterze romansu edukacyjnego .przełomy moralne” zmieniają nie tyle sam charakter, ile przesuwają proporcję wartościowanych dodatnio i ujemnie cech psychiki postaci, zmieniają zakres jej ideałów i upodobań.JJf Artystyczny porządek użytych chwytów charakterystyki, jak również wzajemny stosunek charakterystyki bezpośredniej i pośredniej jest we wczesnych powieściach Orzeszkowej bardzo rożny. Młoda autorka w tym zakresie przynajmniej stara się uniknąć monotonii; jedna tylko cecha jest stała — nieustanna obecność autorskiej interpretacji, wskutek czego nawet elementy charakterystyki pośredniej [racą swą niezależność i szansę wieloznaczności. Usztywnione komentarzem przynoszą informacje potrzebne jedynie dla potwierdzenia autorskiej tezy.

Toteż — zwłaszcza w pierwszych utworach — jeśli Orzeszkowa opisuje wygląd postaci, to nie pominie w interpretacji fizjonomicznęj żadnego ^jusu. z reguły szeroko interpretuj szczegóły stroju, postąwę, ruchy. Wysoko ceniony przez^pisarzy okresu międzypowstaniowego chwyt wykorzystania opisu wnętrza dla ^BtPSkterystyki jego mieszkańca jest również kanonicznym zjawiskiem w powieściach Orzeszkowej, ale też w znacznie inększym stopniu niż na przykład w wielu utworach Kraszew-taego został przesycony interpretującym komentarzem autorki. htkmy w wyglądzie wnętrza towarzyszą też zawsze u Orzesz-

zewnętrznej obserwacji' bohatera—*--

kowej ewentualnym przemianom—w--życiu i psychice bohatera.

Wnętrze gra przy ~ tym rzadko rolę nastrojową (przeważnie w najbardziej „romansowej” powieści W klatce), natomiast jest z reguły obiektywnym, racjonalnie uchwytnym obrazem nie ^ tylko upodobań i przyzwyczajeń, ale niejednokrotnie bardziej skomplikowanych rysów charakteru bohatera.

To specyficzne zużytkowanie chwytów charakterystyki pośredniej da się wyjaśnić tym przede wszystkim, że technika rysowania postaci u Orzeszkowej jest wypadkową dwóch niekiedy sprzecznych tendencji; ^/zl jednej strony przejawia się dążenie autorki powieści tendencyjnej do stawiania ideologicz-nych akcentów, do stąnqwęzęgp eksponowania sensu każdego elementu struktury powieściowej — z drugiej, do operowania materiałem informacyjnym możliwie obiektywnym i empirycznie uchwytnymi Ten ostatni element sprawił, że u Orzeszkowej mamy do czynienia z wyłącznym niemal panowaniem zasady l\

Zwłaszcza w zakresie ukazywania życia wewnętrznego postaci warsztat Orzeszkowej ulega w omawianym okresie nieznacznym tylko przekształceniom. Zasadniczą jego cechą jest dbałość o możliwy „obiektywizm” rysunku postaci Autorka bardzo ^ rzadko korzysta z zasady autorskiej wszechwiedzy dla przekroczenia progu intymnego świata psychiki swych bohaterów. Narracja o przeżyciach wewnętrznych, zwłaszcza w postaci przejętego z liryki romantycznej hiperbolicznego opisu uczuć bohatera, jak na przykład zdanie ,.uczucie paliło mu piersi, nadzieje pieszczące, to znowu gorzkie obawy rozrywały głowę” (PZ, I, 28), stanowi nieczęste/ zjawisko w jej wczesnych powieściach. Jest rzeczą znamienną, że zdanie to występuje w opowiadaniu z roku 1866 pod tytułem \Poczgtek powieści, ib którym umyślnie „obnażone” zabiegi konstrukcyjni oraz bardzo wyeksponowana rola komentarza poważnie ograniczają autonomiczność partii fabularnych. Są one bowiem ukształtowane w sposób jawny jako przykłady* popierające autorskie tezy.

Już jednak w powieści pisanej w tymże roku Ostatnia miłość, gdzie mimo bardzo rozbudowanego komentarza autorce wyraźnie

443