DSC00472 (12)

HtnitrtfiM powitirtul trmluncyjnej

HtnitrtfiM powitirtul trmluncyjnej

□

¹ - * *' ------—

schemat uświęcony przez powieść kroWl 'szystkim Informacjo topograficzne wcdjl

dworu i okolicy, wprowadzający czytelników w szlachecki /i powtarza na ogół schemat■

Zawiera przede w

ustalonego wzoru („dwór, wieś, kościół, krzyż, droga, rzclu*!] oraz wskazówki pozwalające odgadnąć społeczno-obyczajowa chy szlacheckiej rodziny zamieszkującej dom.

Orzeszkowa jest oczywiście bardziej niż pisarze krajowd uwrażliwiona na występujące w krajobrazie przejawy cywiliz cyjncj roli człowieka. Konwencjonalizm obrazu „pięknej oko.) licy" wiąże się zawsze z próbami utylitarnego, „ekonomicznego") spojrzenia na charakter regionu. Dysertacja o-lokomotywie J Jej! błogosławionych skutkach dla zacofanej prowincji, atanowM wstęp do pejzażu okolic Druskiennik w Ostatniej miłości, Jo»(j najlepszą ilustracją sposobu ujęciu krajobrazu w utworach) młodej Orzeszkowej.

Pisarka nic ma na ogół większego zrozumienia dla urokówl krajobrazu pierwotnego i dzikiego. Jeśli, Juk w Na dnie sumie*| nia, stanowi on nastrojowe tło dla wewnętrznego dramatu bo* ha tera, to tylko po to, by człowiek uczuł się wyższy nad ślepej siły natury, by swoją wolę i rozum przeciwstawił potędze żywiołu. Typowym przykładem pejzażu we wczesnej powieści| Orzeszkowej są końcowe partie opisowe w Cnotliwych, rysującej obraz posiadłości wzorowego magnata, w której bohaterka | znalazła schronienie po burzach nielegalnej miłości. Po opisi pałacu, wsi, fabryki, szpitali, szkół, występuje komentarz: „Odziej spojrzeć, wkoło dworu tego widoczno zobaczyć można oznaki ładu, dostatku, pracy, przemysłu, czyjejś rozumnej u dobroczynnej zapobiegliwości." (PZ, IV, 245.)

U tyli tary styczne i dydaktyczne elementy w opisie krajobrazu! występują także tam, gdzie dominuje jego funkcja nastrojowa) i estetyczna. Człowiek Orzeszkowej jest gospodarzem przyrody,) nie szuka w niej miejsca dla siebie, lecz ją kształtuje i przemienia. Sielankowa sceneria nadniemeńsku stanowi tło pierwszego i ostatniego spotkania kochanków w Marii. Nawet jednak w klimacie wzniosłej ofiary z pośwdepanego ideałom osobistego szczęścia zajmuje bohaterów nie tj-lko nastrój krajobra-

|f

■u, Decyzją pozostaniu z mężem wyraża bohaterka omawiając Bposoby racjonalnego zagospodarowania nadniemenskloj pro-j Bimmly: „Myślę też tego Jeszcze lata urządzić środki przepn-wlenla się nu brzog przeciwległy, gdzie znajduje się sporu część Horzcwlńskich gruntów, gdzie więc nie tylko miłe przechadzki pociągać min mogą..." (PZ, XLVI1I, Kil.) Kunkcju Hymbollczna Hpiaów krajobrazu nie występuje nu szerszą skulę od początku Hyórczoćcl Orzcazkowej, w późniejszych utworach omawianego okresu uzyskuje Jednak coraz większe znaczenie. 1 tuk symbo-moralnego obowiązku stu Jo aię obraz /.umykający opisowe pirtie Marii: „...czarne pólko pnące aię po stromej wysokości gptrkrakowano zielonymi miedzami. Po Jednym z zagonów z ciężkością posuwał się w górę pług, prowadzony przez wieśniaku zgrywającego ostutnią w dniu skibę." (PZ, XI<VIII, Kil.) HCrajobrazy miejskie są w twórczości Orzeszkowej dosyć liczni 1 zróżnicowano. Widoczno jest, że pisurku krążyła wokół tego pBjonująccgo Ją symbolu cywilizucji dziewiętnastowiecznej, że próbowalu go z różnych stron oświetlić i schurukteryzować. Jest jednak zjawiskiem znumlennym, że w ujęciu syntetycznym pojawia się tylko obraz niedużego miastu prowincjonalnego i Bnuleńkiego miasteczka. Pisurku zachowując sutyryczny dyslami wobec nędzy, brudu i fałszywych pretensji do elegancji jago mieszkańców, posługuje się z reguły przy tworzeniu obrazu tychi skupisk ludzkich rozbudowanym komentarzem socjologiczny mT Muł e miusto to nic tylko „tło", lecz przodo wszystkim pro-blenl współczesnej kultury. Pisurku uwrużllwionu Jest Jednak Braie na Jego aspekt obyczujowy 1 cywilizacyjny. „Istotnego prototypu małych miasteczek szukać należy między tym rojeni półżijfowsklch, półchłopskich osad, których pełno jest w naszym kraju, a które dlaczego noszą nazwę miasteczek, trudno odgucl-nąć" (PZ, II, 04) — brzmi wstęp poprzedzujący opis miasteczka N. z powieści W klatce.

Poddbnu tendencja uogólniająca panuje w opisie miastu X z Cnot||Leycłr. „Jak w każdym podobnej wielkości mieście są tam rynki pełne wrzawy z ranu, u śmiecia wieczorom; parę