DSC00607

którego materialne podłość i tekst tworzą organiczną całość, doprowadziły go do zrewidowania podstawowych pojęć literaluro/nawstwa. W eseju pt. Libera¹ tura poświęconym przyczynie’ kryzysu we współczesnej literaturze zadaje kilka podstawowych pytań:

-    Czy w literaturze pod pojęciem tworzywa naleśy rozumieć tylko język?

-    Czy pod pojęciem formy. rozumiane) Jako «określony sposób ułoicnia słów

i zdań¹ [...] istnieje takie miejsce na refleksję związaną z fizycznym kształtem

słowa i zdania? Czy lei po zdominowaniu światu przez kulturę wyrażającą swe

myśli w alfabecie łacińskim - słowo to jui tylko diwięk I znaczenie?¹

Zdaniem autora Liberatury, literackie „tworzywo” to nie tylko język. Pismo i fizyczne podłoże, na którym tekst się znajduje, może stanowić również element przekazu, a strona graficzna tekstu oraz budowa książki to. obok stylistycznych i strukturalnych walorów tekstu, składowe elementy pojęcia „formy”. W dziele liberackim (librr łac. książka) tekst tworzy z materialnym podłożem organiczną całość, przez co traci ono charakter neutralnego nośnika. Forma książki ma więc znaczenie fundamentalne, a jej wygląd może być najzupełniej dowolny (zgodnie z drugim znaczeniem łacińskiego libtr - wolny).

Idea „liberatury” Zenona Fajfcra narodziła się w roku 1999, jednak historia książki odnotowała próby przywróceni a znaczenia jej materialnej struktury znacznie wcześniej. Zjawisko industrializacji książki w XIX w. doprowadziło do obniżenia wrażliwości na jej estetykę. Reakcją na zjawisko „nadprodukcji” artystów, wtórność i seryjność sztuki (w tym postępu czysto technicznej strony produkcji książek) było powstanie bractwa Prerafaelitów, stowarzyszenia angielskich malarzy i poetów, działającego w l.ontiynic w połowie XIX wieku. Idei prerafaelickiej zawdzięczamy odrodzenie sztuki wydawniczej i książki artystycznej.

Obecny proces wkraczania książki w środowisko cyfrowe oraz wizja wyparcia książki tradycyjnej przez elektroniczną ponownie zwraca uwagę artystów na materialną postać książki 1 jej relacje ze sztuką. Obok zwykłych książek (ang. just books) pojawiają się artystyczne: obiekty książkowe (ang. book objects) i książki-dzieła (ang. bookworks)¹, a nośnik przekazu staje się dla niektórych artystów celem samym w sobie I może się obyć bez tekstu. Według Andrzeja Kłossowskiego, książka w tej postaci jest spokrewniona

1

Z. Fajfer. Libcratura. An¹Ks tio otftwnfteł tttmiHdw    l Vkada Literacka 1999,

nr 5/6, s. 8-9.

⁷ Podziału na obszarze przenikania atę sztuki i kaląśkl dokonał CilYO Phlllptrt.