DSC01035

z różnych poziomów mowy. Proces ów znajduje przedłużenie w lekturze, w której czytelnik nie tyle dostosowuje się do gotowego przekazu, co podejmuje ów proces wytwarzania sensu, kontynuuje dialog zapoczątkowany w tekście.

Taka,wizja utworu mija się z jego ujęciem jako parole, jako pisarskiej realizacji systemu (języka, konwencji artystycznych). Według Kristevej bazą wyjściową dla literatury nie jest system, ale konkretna praktyka mowy i powszechne formacje wypowiedzeniowe. Produkcja literacka przekracza każdorazowo te wyjściowe dane, jest tworzeniem nowej rzeczywistości, tak językowej, jak historycznej. Badaczka interesuje się efektami innowacji; nieprzypadkowo pisze o literaturze awangardowej. W jednym z programowych artykułów stwierdza:

Inacstj mówiąc, tekst, który nie jest tym samym, co kodyfikowana przez gramatyką mowa komunikacyjna, nie zadowala się przedstawianiem czy oznaczeniem rzeczywistości. Znacząc, tym samym przesuwa teraźniejszość; przedstawiając, uczestniczy w jej ruchu, w Jej przemianach, ujmuje Ją w jej otwarciu. (...) Zmieniając materią jązyka (Jego organizacją logiczną 1 gramatyczną) i wnosząc doń społeczne siły sceny historycznej (w elementach znaczonych, modelowanych przez sytuacją podmiotu wypowiedzi) tekst wiąże się — czyta się — podwójnie w stosunku do rzeczywistości: do Języka (przesuniętego 1 zmienionego); do społeczeństwa (na zmianę którego się zgadza)¹*.

Jak mają się propozycje Kristevej do ogólnych ram semiotyki? Dla dziedziny, która stanowiłaby wiedzę o sensie i metodach jego generowania badaczka wymyśliła nazwę semanalizy (sćmanalyse). Ma być ona „krytyką sensu, jego elementów i praw"^M, analogicznie jak psychoanaliza jest krytyką świadomości. Bada ona każdy dyskurs, każdą wypowiedź z punktu widzenia produkcji i transformacji znaczeń. W takim układzie rysuje się ona jako krytyka wiedzy, jako że ta ostatnia ujawnia się również w formie dyskursu. Można by sądzić, że Kristevej przyświecają ambicje Kanta (pisze o nimi), gdyby nie to, że podmiot wypowiedzi naukowej rozumie o wiele skromniej: jako osobowość ograniczoną historycznie i psychologicznie (chociaż marzą jej się uniwersalne prawa sensu). Stawiając zagadnienia podmiotu Kristeva odcina się również od projektu Hjelmsleva, który w pojęciu metasemiologii przedstawił możliwość wiedzy unifikującej czy też porządkującej wszystkie typy poznania*⁷.

W ten sposób dotarliśmy do momentu, kiedy semiotyka przed* stawia się jako dyscyplina integrująca ^współcseśnie-wasystkie dziedziny wiedzy, Jako swoisty mf&ajwtPpraktyki-naukowej, jednoczący całą jej złożoność za pomocą kilku fundamentalnych kategorii, takich jak znak, język, tekst, system, sens, reguły znaczenia. Jest to praca nie zakończona i nie czas jeszcze na takie, być może fantastyczne, uogólnienia. Należałoby raczej uświadomić sobie, Co się za sprawą semiotyki już dokonało w badaniach nad kulturą, a ściślej, w badaniach literackich.

W niniejszej pracy zaledwie zasygnalizowaliśmy kilka ważniejszych problemów semiotyki. Dziedzina ta rozwija się bardzo żywo i z każdym rokiem przynosi nowe propozycje i rozwiązania. Czytelnik może się z nimi zapoznać w książkach i artykułach Mayenowej, Żółkiewskiego, Grajewskiego, Owczarka i wielu badaczy zagranicznych, których nazwiska nie padły w tym przeglądzie (Genette, Todorov, Greimas, Uspienski, Meletinski, Boga-tyriew)^M.

Gdyby spytać ogólniej, Jakie korzyści wyniosła metodologia badań literackich z zastosowania semiotyki, to oczywiście nie sposób ich przecenić.

I. Semiotyka, wywodząc się z językoznawstwa, uczuliła badaczy na znakową strukturę wypowiedzi literackiej, na fakt, że l/ sans-literacki t— bez względu na to, czy utwór chce imitować świat zewnętrzny, wyrażać osobowość twórcy lub werbalizować mniemania zbiorowe -/jest sformułowany w języku! od analizy tekstu Jako uporządkowanej sekwencji znaków należy rozpoczynać wszelkie dociekania literackie.

~ II. Teoria znaku i struktur znakowych pozwoliła ną zajęcie |K się utworem jako realizacją wielorakich, językowych i nadbudowywanych'nad językiem systemów semiotycznych, których nakła-jianifi-się prowadzi do skomplikowanych transformacji znaczeniowych 1 produkcji nowych sonsó\^ Literatura określona została jako praktyka semiotyczna leżąca na styku wielu systemów komunikacji i interakcji społecznej.

III. Podkreśla się, że warsztat semiotyczny nie stawia sobie zasiadanie dotarcie do indywidualności i niepowtarzalności twór-

263