Przedmiot: KRYMINOLOGIA
Literatura podstawowa:
1. B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999,
2. J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 1999,
Temat I: Przedmiot, działy i zadania kryminologii oraz metody działań kryminologicznych.
Literatura uzupełniająca:
1. L.Lernell, Zarys kryminologii ogólnej, Warszawa 1978, Część I (Dział I (rozdz.1-4), Dział II)
2. W.Świda, Kryminologia, Warszawa 1977. Rozdział I, II
Tezy szczegółowe:
1. Powstanie i rozwój kryminologii
- początki nauki kryminologii i jej najistotniejsi przedstawiciele oraz fakty w
chronologicznym ujęciu historycznym
- definicja kryminologii wg W.Świdy i B.Hołysta
- działy kryminologii wg B.Hołysta
2. Korelacja kryminologii z innymi naukami
- Z prawem karnym materialnym
- Z prawem karnym wykonawczym
- Z kryminalistyką
- Z prawem karnym procesowym
- Z wiktymologią kryminalną
- Z psychologia
- Z socjologią
- Z pedagogiką
- Z naukami medycznymi /głównie z psychiatrią, neurologią i endokrynologią/
- Z farmacją
- Ze statystyką
- Z innymi naukami /np. ekonomią polityczną, cybernetyką, polityką społeczną/
3. Rodzaje i metody badań kryminologicznych
- cel i ogólny podział badań kryminologicznych /zgodnie z działami kryminologii/
- rodzaje badań kryminologicznych stosując kryterium przedmiotu i celu badań
- metody i narzędzia badawcze stosowane w kryminologii
o metody statystyczne
o obserwacja
o Wywiady i kwestionariusze
o Wykorzystanie dokumentów
o Badania psychologiczne
o Analiza stanu zdrowia
o Badania sposobów komunikowania się przestępców
4. Kierunki zastosowania i wykorzystania wiedzy kryminologicznej
- w ustalaniu czynników endogennych i egzogennych warunkujących przestępczość
- w kształtowaniu polityki kryminalnej i poglądów społeczeństwa na przestępczość
- w pracy Policji
1. POWSTANIE I ROZWÓJ KRYMINOLOGII
" pojawianie się już w kulturze świata starożytnego pierwszych koncepcji dotyczących natury
ludzkiej i przestępczości /głównie o charakterze demonologicznym/
" pierwsze próby uzasadniania społecznych i biologicznych czynników wpływających na
zachowanie się ludzi w okresie Odrodzenia  Oświecenia /A.Frycz-Modrzewski,
Monteskiusz, Beccaria/
" narodziny kryminologii jako nauki zajmującej się analizą przestępstwa, warunkujących je
czynników, jego uwarstwień strukturalnych, dynamiki  przypadają na wiek XIX
o pierwsze informacje statystyczne dotyczące przestępstwa opracowane w 1827r. przez
Belga A.Queteleta i A.Guerry a we Francji w 1833r.
o po raz pierwszy użycie terminu  kryminologia przez francuskiego antropologa
P.Topinarda
o pierwsza praca zatytuł.  Criminologia autorstwa prawnika włoskiego R.Garofalo w
1885r.
o dalszy rozwój kryminologii pod koniec XIX w. związany z rozkwitem nauk
przyrodniczych, które dają początek  Antropologii Kryminalnej (głównie za sprawą
badań włoskiego psychiatry i antropologa C.Lombroso i jego następców)
o rozwój kryminologii, związany z odrzuceniem determinizmu antropologii kryminalnej
na rzecz badania socjologicznych uwarunkowań przestępczości i dewiacji (głównie
początek XX w.)
o wiek XX do chwili obecnej  rozwój kryminologii rozszerzający zakres
przedmiotowy nauki znacznie wykraczający poza badania etiologiczne.
" Pojęcie kryminologii
KRYMINOLOGIA (crimen, łac.  przestępstwo, zbrodnia; logos, gr.  nauka)  nauka o
przestępstwie
Według Witolda Świdy:
KRYMINOLOGIA jest to nauka empiryczna należąca do grupy nauk o zachowaniu się człowieka w
społeczeństwie, której przedmiotem są przestępstwo, przestępca i przestępczość ujmowane jako
zjawiska społeczne pod kątem widzenia ich struktury, dynamiki, przyczyn je powodujących i
czynników usuwających, hamujących, czy uniemożliwiających powstanie i rozwój tych zjawisk.
Według Brunona Hołysta:
KRYMINOLOGIA jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości
i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o
funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.
" Działy kryminologii /wg B.Hołysta/
KRYMINOLOGIA
PROFILAKTYKA
SYMPTOMATOLOGIA ETIOLOGIA FUNKCJONOWANIE
KRYMINOLOGICZNA
KRYMINALNA KRYMINALNA SYSTEMU
/FENOMENOLOGIA/ SPRAWIEDLIWOŚCI
Opracowanie środków
Badanie przyczyn
KARNEJ
zapobiegania
przestępczości w tym
Formy objawowe
przestępczości.
m.in.:
przestępczości:
Dział koncentrujący swą
/dział ten obejmuje
" Badania osobowości
" Dynamika i struktura
uwagę głównie na
różnorodne zagadnienia
przestępcy
przestępczości
zagadnieniu polityki karnej
dotyczące systemu
" Czynniki
" Geografia kryminalna
(polityka ścigania i
wychowania i oświaty,
determinujące
" Sposoby popełniania sądowego wymiaru), jak
treści kultury,
zachowania
przestępstw również na problematyce
funkcjonowania środków
przestępne
funkcjonowania i
" Niektóre elementy
upowszechniania
" Uwarunkowania
organizacji wymiaru
organizacji świata
informacji, skuteczności
motywacyjne
sprawiedliwości i
przestępczego
polityki karnej, samoobrony
prokuratury
obywateli itp./.
2. KORELACJA KRYMINOLOGII Z INNYMI NAUKAMI
Z prawem karnym materialnym
Z prawem karnym wykonawczym
Z kryminalistyką
Z prawem karnym procesowym
Z wiktymologią kryminalną
Z psychologia
Z socjologią
Z pedagogiką
Z naukami medycznymi /głównie z psychiatrią, neurologią i
endokrynologią/
Z farmacją
Ze statystyką
Z innymi naukami /np. ekonomią polityczną, cybernetyką, polityką
społeczną/
3. RODZAJE I METODY BADAC
KRYMINOLOGICZNYCH
Celem badań kryminologicznych jest tworzenie uogólnień teoretycznych, a także sformułowanie
dyrektyw praktycznych, odnoszących się do zapobiegania przestępczości.
W związku z tym można wyróżnić kilka rodzajów ogólnych badań kryminologicznych:
" Badania w zakresie symptomatologii kryminalnej (fenomenologii)
" Badania w dziedzinie etiologii kryminalnej
" Badania dotyczące założeń i funkcjonowania systemu profilaktyki kryminologicznej
RODZAJE BADAC
KRYMINOLOGICZNYCH ZE WZGL
DU NA PRZEDMIOT BADAC
:
Badania indywidualne (idiograficzne) zmierzają do wykrycia wszelkich okoliczności
związanych z jednostkowym faktem /Studium przypadku (case study) np. pojedynczy
człowiek (przestępca), pojedyncze przestępstwo. Celem takich badań, ze stanowiska
kryminologicznego, jest odnalezienie czynników kryminogennych kryjących się zarówno w
osobowości sprawcy, jak i w zespole warunków, w których żył i żyje, a także w rozmaitych
faktach bezpośrednio bądz
pośrednio związanych z zachowaniem przestępnym. Dalszym
celem takich badań bywa zwykle poszukiwanie środków terapeutycznych, które powinny być
stosowane wobec sprawcy.
W badaniach jednostkowych może znalez
ć zastosowanie badanie anamnestyczne mające na
celu możliwie pełne ustalenie biografii osobniczej i społecznej jednostki oraz badania typu
katamnestycznego (zwłaszcza w kontekście prognozy) polegające na śledzeniu dalszych
losów przestępcy w odstępach czasowych zwykle co 5 lat.
Badania monograficzne  badania wielopłaszczyznowe, ich celem jest możliwie
wszechstronny opis pewnego zbioru, zdarzenia czy przypadku, uwzględniający wiele
zmiennych i sytuacji oraz zachodzących między nimi relacji.
Ze względu na ekonomikę oraz ogólne możliwości stosuje się tu najczęściej metodę badań
reprezentacyjnych /metoda próbkowa/. Polega ona na badaniu tylko pewnej reprezentatywnej
dla całości części czy grupy osób (przestępców, przestępstw lub ich ofiar). Podstawową
sprawą jest tutaj właściwy dobór spraw, przypadków, przestępstw czy przestępców, by były
one reprezentatywne dla całości. Ma ona głównie zastosowanie w badaniach diagnostycznych
i prognostycznych.
RODZAJE BADAC
KRYMINOLOGICZNYCH ZE WZGL
DU NA CEL BADAC
:
I. Badania diagnostyczne
I. Badania eksplanacyjne (wyjaśniające)
II. Badania prognostyczne
Badania diagnostyczne mają na celu stwierdzenie, czy w badanym obiekcie
występują lub jak często występują interesujące nas zjawiska. Badaniem
diagnostycznym jest badanie przestępczości na danym terenie w pewnym
czasie, jak też np. badanie inteligencji sprawców, sposobu popełniania
przestępstw;
Badania eksplanacyjne polegają na wykryciu zależności między
interesującymi nas zmiennymi. Podstawowym pytaniem w badaniach tego
typu jest pytanie o przyczyny. Badania eksplanacyjne dotyczą głównie
etiologii przestępstw;
Badania prognostyczne mają na celu przewidywanie zdarzeń w przyszłości
lub przewidywanie procesu przekształceń przedmiotu naszych zainteresowań.
Prognozy mogą dotyczyć zarówno struktury przestępstw, jak i zachowań
pojedynczych ludzi, zjawisk patologicznych itp. Najczęściej stosowanymi
metodami w prognozowaniu kryminologicznym są ekstrapolacja, oceny
ekspertów (opinia indywidualnego eksperta, metoda  delficka , brainstorming
czyli  burza mózgów ) i modelowanie.
METODY /TECHNIKI/ STOSOWANE W BADANIACH KRYMINOLOGICZNYCH
metody statystyczne  polegają na wykorzystaniu osiągnięć statystyki dla potrzeb
kryminologii (w zależności od rodzaju badań mogą służyć do prowadzenia zbiorów danych,
ich weryfikacji i analizy, sprawozdawczości statystycznej, prognozowania itp.)
Sprawozdawczość statystyczną prowadzoną przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości
nazywa się statystyką kryminalną (statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa i
penitencjarna).
obserwacja polega na szukaniu i znajdywaniu w spostrzeżeniach odpowiedzi na pewne z góry
postawione pytania. W badaniach kryminologicznych wyróżnia się:
" obserwację uczestniczącą, czyli spostrzeganie planowe, którego dokonuje jednostka
będąca na równi z innymi uczestnikami obserwowanych procesów /udział w badacza
w normalnych działaniach grupy, przejmowanie roli jej członka/;
" obserwację nieuczestniczącą, czyli taką, w której badacz obserwuje zachowanie
ludzi, będących członkami określonych grup,  z zewnątrz /sam nie staje się
członkiem żadnej grupy/;
" lustrację, czyli wielostronne, zwykle zespołowe badanie określonych faktów,
charakteryzujących interesujące nas środowisko pod określonym względem.
Zespołowy charakter pracy pozwala na eliminowanie zakłóceń i zniekształceń
spowodowanych przez pojedynczych obserwatorów;
" eksperyment polegający na zbadaniu wpływu pewnego rodzaju bodz
ców na
zachowania się jednostek bądz
grup. Bodz
ce są wytwarzane  sztucznie , celowo i w
sposób zapewniający kontrolę.
Wywiady i kwestionariusze
" Kwestionariusz wywiadu  jest pewnego rodzaju rozmową i pozwala na uzyskanie
informacji pogłębionych, uwzględniających całą gamę indywidualnych  zabarwień .
Wywiad może mieć charakter bezpośredni (przeprowadzany z np. samym przestępcą,
ofiarą) oraz pośredni (zbieranie informacji o przestępcy od innych osób). Ze względu
na możliwości przeprowadza się go w stosunku do niewielkiej grupy badanych osób;
" Kwestionariusz ankiety  pozwala na ustalenie opinii czy postawy osób (zwykle
większej grupy), które chcemy zbadać. Kwestionariusz ankiety składa się z wykazu
standaryzowanych pytań i odpowiedzi (pytania są z góry ustalone i zaplanowane w
odpowiedniej kolejności, odpowiedzi zaś opracowane w sposób nie wymagający
komentarza lub pozostawiający pewien manewr w przypadku pytań otwartych);
" Badania panelowe, czyli sondaże powtarzane. Polegają one na przeprowadzeniu
wywiadu bądz
ankiety z tą samą osobą kilkakrotnie, w pewnych odstępach czasu (np.
po roku). Stosowane są przede wszystkim do zbadania zmian, postaw, nawyków,
opinii, zachowań w czasie. Pozwalają określić czynniki warunkujące proces zmian i
formy zależności między zmianami w czasie. Np. badanie panelowe wśród więz
niów
mające na celu ustalenie zmiany ich zachowań i postaw w trakcie czy po odbyciu
kary.
" Kwestionariusz socjometryczny  stosowany w badaniach, które mają na celu
ustalenie stopnia i sposobu oddziaływań na siebie członków określonych grup
społecznych. Na podstawie informacji uzyskanych za pomocą kwestionariusza
socjometrycznego można określić strukturę, zależności między podgrupami, pozycję
w grupie, stopień zwartości grupy itp. Stosuje się go najczęściej w grupach
izolowanych uzyskując informację o charakterze nieformalnej ich struktury, może
dostarczyć wskazówek do takiego manipulowania składem grupy, aby był optymalny
ze względu na zamierzone cele.
 Wykorzystanie dokumentów  jest to odmiana obserwacji pośredniej mająca na celu
zebranie możliwie jak największej ilości danych o osobie czy zdarzeniu na podstawie
różnego rodzaju dostępnych dokumentów (mających charakter formalny, urzędowy ale też
nieformalny) np. materiały pamiętnikarskie, dokumenty statystyczne , prasa, akta sądowe i
prokuratorskie, listy, biografie, materiały z
ródłowe o charakterze monograficznym,
dokumentacja urzędowa, lekarska i inne w zależności od możliwości i charakteru i zakresu
badań.
Badania psychologiczne  odgrywają istotną rolę w ustalaniu etiologii zachowania
przestępczego. Stosuje się tutaj testy psychologiczne służące do poznawania procesów i
cech psychicznych oraz osobowości badanego - na podstawie uzyskiwanych od niego
odpowiedzi słownych lub ruchowych na zestawy odpowiednio dobranych i
wystandaryzowanych pytań lub zadań manualnych. Np. test Ravena, Rorschacha, inwentarz
osobowości Eysencka i in.
Analiza stanu zdrowia  wyniki badań fizycznego i psychicznego stanu zdrowia są
cennym z
ródłem informacji o sprawcy czynu przestępnego, pokrzywdzonym i świadkach.
Badania stanu cielesnego mają na celu ustalenie ewentualnych zaburzeń najważniejszych
czynności ustroju (zwłaszcza funkcjonowania gruczołów wydzielania dokrewnego).
Badania psychiatryczne mają swoje implikacje głównie karno-procesowe. Badania te
skierowane na sprawcę przestępstwa można podzielić na trzy grupy. Pierwsza to informacje
dotyczące przebiegu życia (dane środowiskowe, czynniki dziedziczone, ewentualne
choroby, leczenie psychiatryczne), druga grupa dotyczy wiadomości na temat okoliczności
czynu, motywów i sposobu działania przestępnego. Trzecia grupa informacji pochodzi z
obserwacji zachowania się sprawcy w toku procesu karnego, w trakcie którego mogły
ujawnić się anormalne cechy jego osobowości.
Badania sposobów komunikowania się przestępców  obejmują zagadnienia z zakresu
kryminologii, semiologii, teorii komunikacji, lingwistyki i socjolingwistyki. Z punktu
widzenia kryminologii najistotniejsza będzie analiza semantyczna kodów przestępczych,
mająca na celu ich zdekodowanie. Zadaniem kryminologii jest naukowe opracowanie
materiału będącego efektem badań nad gestami, elementami mimiki, specyficznego języka
itp.
4. KIERUNKI ZASTOSOWANIA I WYKORZYSTANIA WIEDZY KRYMINOLOGICZNEJ
ustalanie czynników endogennych i egzogennych warunkujących przestępczość
kształtowanie polityki kryminalnej państwa i poglądów społeczeństwa na przestępczość
wykorzystanie w pracy policji
Pytania kontrolne:
1. Omów pojecie, przedmiot i działy kryminologii.
2. Wskaż korelacje kryminologii z innymi dyscyplinami naukowymi.
3. Przedstaw podział badań kryminologicznych ze względu na ich cel.
4. Przedstaw podział badań kryminologicznych ze względu na ich
przedmiot.
5. Omów wybrane techniki badań kryminologicznych.
Temat 2: Współczesne koncepcje etiologii przestępczości.
Literatura uzupełniająca:
1. L.Lernell, zarys kryminologii ogólnej, Warszawa 1978, Część II /Dział. I, II, III (rozdz. 29),
2. W.Świda, Kryminologia, Warszawa 1977. Rozdz. IV
3. A.Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych, Warszawa 1993,
Tezy szczegółowe:
1. Pojęcie klasyfikacja czynników kryminogennych.
- pojęcie czynników kryminogennych
- ogólna klasyfikacja czynników kryminogennych
- podział czynników kryminogennych według Enrico Ferriego
- podział czynników kryminogennych według Malca
2. Zjawisko przestępczości w ujęciu biopsychologicznym.
- założenia kierunku biopsychologicznego
- wybrane teorie kierunku biopsychologicznego etiologii przestępczości
- teoria  przestępcy z urodzenia Cesare Lombroso
- teoria konstytucjonalna Ernesta Kretschmera
- teorie endokrynologiczne
- teorie nawiązujące do genetyki /dziedziczenia cech, aberracji chromosomalnych/;
- teoria Freuda
- teoria Lorenza
- teoria frustracji  agresji Dollarda;
- teoria Berkowitza
3. Zjawisko przestępczości w ujęciu socjologicznym.
- Założenia kierunku socjologicznego
- teoria anomii R.K.Mertona
- teoria ekonomiczna  zamysłu przestępczego W.Bongera
- teoria zróżnicowanych powiązań E.H.Sutherlanda
- teorie podkultur F.Thrashera,W.B.Millera, A.K.Cohena
- teoria kontroli T.Hirschiego
- teoria naznaczania (stygmatyzacji) E.Lemerta
- teoria generalnego czynnika genetycznego L.Lernella
1. POJ
CIE I KLASYFIKACJA CZYNNIKÓW KRYMINOGENNYCH
Czynniki kryminogenne są to zdarzenia, stany, okoliczności, które determinują pojawienie się
przestępstwa.
Ogólna klasyfikacja czynników kryminogennych
1. czynniki indywidualne /endogenne/ - tkwiące w cechach psychosomatycznych, w strukturze
osobowości
2. czynniki społeczne /egzogenne/ - tkwiące w układach stosunków społecznych
Czynniki kryminogenne wg Enrico Ferriego
1. antropologiczne - funkcjonujące w jednostce przestępczej
2. fizyczne - odnoszące się do klimatu, układów geograficznych, pór roku, dnia, tygodnia, miesiąca,
warunków atmosferycznych, temperatury, rasy itd.
3. społeczne - wpływ środowiska
Koncepcje etiologii kryminalnej dzielimy na:
I. Kierunek biopsychologiczny
II. Kierunek socjologiczny
2. ZJAWISKO PRZEST
PCZOŚCI W UJ
CIU BIOPSYCHOLOGICZNYM
Kierunek biopsychologiczny w etiologii przestępczości eksponuje jako czynniki kryminogenne
rozmaite cechy biologiczne człowieka, konstytucjonalne, anatomiczne, fizjologiczne, genetyczne, jego
temperament, poziom intelektualny, stany emocjonalne, jak również całokształt tych wszystkich cech
traktowanych jako cechy  ogólnoosobowościowe .
Założenia kierunku biopsychologicznego:
a. decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go
jako odrębne indywiduum;
b. niektóre z tych cech  dziedziczone, wrodzone lub nabyte (np. w wyniku urazu lub
choroby)  tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych
(społecznie szkodliwych);
c. można ustalić, jakie cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych (albo wręcz
przestępnych), czyli możliwe jest wykrycie związku przyczynowego między określoną
cechą (zespołem cech) a określonym zachowaniem;
d. ustalenie takiego związku jest równoznaczne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co
otwiera możliwości skutecznego zapobiegania temu zjawisku.
WYBRANE TEORIE KIERUNKU BIOPSYCHOLOGICZNEGO ETIOLOGII PRZEST
PCZOŚCI
teoria  przestępcy z urodzenia Cesare Lombroso /cechy budowy ciała (czaszki)
determinujące zachowania przestępne/;
teoria konstytucjonalna Ernesta Kretschmera /typologia budowy ciała w relacji z dwiema
skrajnymi formami zaburzeń psychicznych/;
teorie endokrynologiczne /zakłócenia w funkcjonowaniu gruczołów wydzielania
dokrewnego/;
teorie nawiązujące do genetyki /dziedziczenia cech, aberracji chromosomalnych/;
teoria Freuda /wrodzona agresja oraz koncepcja psychoanalityczna/;
teoria Lorenza /wrodzony instynkt agresji/;
teoria frustracji  agresji Dollarda;
teoria Berkowitza /agresja poprzedzona frustracją, stanem gotowości do zachowań
agresywnych, bądz
siłą bodz
ców sytuacyjnych/;
3. ZJAWISKO PRZEST
PCZOŚCI W UJ
CIU SOCJOLOGICZNYM
Kierunek socjologiczny w etiologii przestępczości upatruje genezy przestępstwa w różnych układach i
kontekstach życia społecznego, a zatem w zespołach czynników społecznych, politycznych,
ekonomicznych kształtujących się w obrębie zjawisk masowych (wielkich grup społecznych), jak
również w funkcjonowaniu układów mikrospołecznych, zarówno formalnych, jak i nieformalnych
(rodzina, szkoła, środowisko rówieśnicze, stowarzyszenie, sąsiedztwo, rozmaite większe lub mniejsze
grupy społeczne).
Założenia kierunku socjologicznego:
a. na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne;
b. niekorzystne warunki społeczne generują zachowania przestępne, a nawet mogą
ukształtować u jednostki trwałą tendencję do takich zachowań;
c. można ustalić, jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępne;
d. usunięcie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie
zapobiegać przestępczości.
WYBRANE TEORIE KIERUNKU SOCJOLOGICZNEGO ETIOLOGII PRZEST
PCZOŚCI
teoria anomii E.Durkheima /załamanie kontroli społecznej w okresie przemian społecznych/
teoria anomii R.K.Mertona /teoria celów i środków oraz typów adaptacji/
teoria ekonomiczna  zamysłu przestępczego W.Bongera /przestępczość wynikiem
systemu państwa burżuazyjnego/
teoria zróżnicowanych powiązań E.H.Sutherlanda /teoria uczenia się zachowań
przestępczych w wyniku oddziaływania zróżnicowanych organizacji społecznych/
teorie podkultur F.Thrashera,W.B.Millera, A.K.Cohena /teorie przyczyn i mechanizmów
powstawania i funkcjonowania podkultur przestępczych, gangów młodzieżowych w
 warstwach niższych społeczeństwa /
teoria kontroli T.Hirschiego /teoria więzi z porządkiem konformistycznym/
teoria naznaczania (stygmatyzacji) E.Lemerta /zjawisko dewiacji pierwotnej i dewiacji
wtórnej/
teoria generalnego czynnika genetycznego L.Lernella /teoria nierówności
TEMAT 3: CHARAKTERYSTYKA PRZEST
PCZOŚCI I SPRAWCÓW PRZEST
PSTW W
POLSCE.
Literatura uzupełniająca:
1. Roczne biuletyny statystyczno-informacyjne KGP
2. K.Sławik, Ujawnianie przestępstw i ich sprawców, Warszawa 1994,
3. A.Siemaszko, B.Gruszczyńska, M.Marczewski, Atlas przestępczości w Polsce, Warszawa 2003
Tezy szczegółowe:
1. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości.
- pojęcie przestępstwa i przestępczości
- pojęcie struktury przestępczości
- pojęcie dynamiki przestępczości
- pojęcie geografii kryminalnej
- rozmiar przestępczości i jego rodzaje
- cele i przedmiot statystyki kryminalnej i kryminologicznej
- formy objawowe przestępczości w Polsce /aktualne tendencje i dane statystyczne/
2. Zagadnienie przestępczości nieujawnionej.
- pojęcie  ciemnej liczby (w wąskim i szerokim ujęciu)
- obszary  ciemnej liczby
- czynniki wpływające na zakres  ciemnej liczby
- metody szacowania  ciemnej liczby przestępstw
3. Cechy społeczne oraz stan osobowości sprawców najczęściej popełnianych przestępstw.
1. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości
1.1
Def. Przestępstwa i przestępczości
I. (art.1k.k.) przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groz
bą kary jako
zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż
znikomy).
II. Przestępczość /w ujęciu kryminologicznym/ jest to ogół czynów określonych w ustawie,
zabronionych pod groz
bą kary, które popełnione zostały na danej jednostce terytorialnej w
określonym czasie.
STRUKTURA PRZEST
PCZOŚCI
Jest to zbiór czynów przestępczych uporządkowanych według przyjętego kryterium klasyfikacyjnego
(najczęściej według części szczególnej k.k., ale też może to być podział na zbrodnie i występki,
przestępczość nieletnich i dorosłych...).
DYNAMIKA PRZEST
PCZOŚCI
Tempo i kierunek zmian, jakim ulega w czasie liczba stwierdzonych przestępstw na danym terenie.
GEOGRAFIA KRYMINALNA
Jest to terytorialne rozmieszczenie przestępczości, jej nasilenia, bądz
rozmiarów /najczęściej
uwzględnia się administracyjny podział państwa/. Tworzy się wówczas atlas przestępczości, mogący
również uwzględniać np. przejawy patologii społecznej występujące na danym terenie.
ROZMIAR PRZEST
PCZOŚCI
Jest to udział zachowań przestępczych w całokształcie zachowań społeczeństwa. Udział ten jest różny
w zależności od tego, czy rozważa się przestępczość rzeczywistą, ujawnioną (pozorną), stwierdzoną
czy też osądzoną.[Hołyst]
" Przestępczość rzeczywista  to ogół czynów przestępnych, jakie popełnione zostały w danej
jednostce czasu na określonym terenie. Zarówno wielkość, jak i struktura tego zbioru nie jest
znana. Próby oszacowania rozmiarów przestępczości rzeczywistej podejmowane są w
literaturze kryminologicznej w ramach problematyki tzw.  ciemnej liczby przestępstw.
" Przestępczość ujawniona  to ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i
na podstawie tych informacji wszczęły postępowania przygotowawcze. Przestępczość tę
nazywa się niekiedy przestępczością pozorną, nie wszystkie bowiem czyny, które w
momencie wszczęcia postępowania kwalifikowano jako przestępstwa, są rzeczywiście
przestępstwami.
" Przestępczość stwierdzona  to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został
potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego (np. p.p. zakończone i wykryte lub
umorzone z powodu nie wykrycia sprawcy przestępstwa).
" Przestępczość osądzona wyrokiem skazującym stanowi ogół czynów, których charakter jako
przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.
Zasadniczym z
ródłem informacji o przestępczości w skali kraju jest tzw. statystyka kryminalna
(statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna i kryminologiczna).
Statystyka policyjna
Historycznie prowadzona była do 1961r. jako statystyka milicyjna.
Od 1962r. prowadzona była statystyka milicyjno  prokuratorska.
Od 1990r. przyjmuje ona nazwę policyjno  prokuratorskiej, by od 1994r. obrać nazwę statystyki
policyjnej.
Statystyka policyjna operuje trzema głównymi jednostkami obliczeniowymi, którymi są:
postępowanie przygotowawcze, przestępstwo stwierdzone, podejrzany.
Celem systemu policyjnej informacji kryminalnej jest:
1). Obserwacja zjawiska przestępczości i poszczególnych rodzajów przestępstw, rozmiaru i cech
charakterystycznych środowisk przestępczych, a także zmian wskaz
ników ocennych;
2). Dostarczanie danych;
a. niezbędnych w zapobieganiu, ściganiu przestępczości oraz użytecznych przy planowaniu i
podejmowaniu decyzji;
b. do badań kryminologiczno-socjologicznych;
c. o wynikach pracy policji, jej skuteczności i efektywności oraz o obciążeniu postępowaniami
jednostek organizacyjnych policji.
Przedmiotem systemu policyjnej informacji kryminalnej są:
1. Postępowania przygotowawcze:
a. wszczęte pierwszy raz, podjęte lub wznowione;
b. zakończone, w tym również dochodzenia przeprowadzone w niezbędnym zakresie
zakończone umorzeniem, bez wydania postanowienia o wszczęciu;
2. Sprawy przesyłane do sądu rodzinnego, w tym również w przypadku, gdy nie wydano
postanowienia o wszczęciu;
3. Sprawy kierowane do sądu w postępowaniu przyśpieszonym;
4. Przestępstwa stwierdzone w zakończonych postępowaniach przygotowawczych;
5. Podejrzani o popełnienie przestępstw;
6. Pokrzywdzeni w wyniku przestępstw;
7. Zamachy samobójcze dokonane i usiłowane;
8. Wypadki utonięcia i ratowania osoby tonącej.
Przy prezentacji danych zawartych w statystyce policyjnej najczęściej używa się liczb
bezwzględnych, odsetek, współczynników przestępczości, wskaz
ników wykrywalności sprawców
przestępstw, wskaz
ników wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw oraz wskaz
ników
dynamiki.
Współczynnik przestępczości to liczba przestępstw stwierdzonych, przypadająca na 100 tys. ludności
w danym roku.(liczba p-stw stwierdzonych dzielona przez liczbę ludności kraju w danym roku, a
następnie mnożona przez stałą liczbę - najczęściej 100tys.) Właściwym wydaje się jednak branie także
po uwagę liczby ludności kraju za dany rok uwzględniając wiek odpowiedzialności karnej, wówczas
wartość współczynnika znacznie by wzrosła.
Wskaz
nik wykrywalności sprawców przestępstw to stosunek procentowy liczby przestępstw
wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych.
Wskaz
nik dynamiki to stosunek procentowy odpowiadających sobie liczb w roku bieżącym i
ubiegłym lub w innych okresach porównawczych. Jego stosowanie ułatwia ocenę pewnych trendów
zmian w czasie (np. jeśli w 1980r., w którym ilość przestępstw stwierdzonych (337935) przyjmuje się
jako liczbę wyjściową  100 , a w 1981r. stwierdzono 379762 p-stw, to obliczając wskaz
nik dynamiki
dla 1981r. należy liczbę p-stw z tego roku (379762) podzielić przez liczbę z 1980r.(337935), a
następnie pomnożyć przez 100 = 112,4).
Statystyka prokuratorska
Na podstawie zarządzenia Min. Spraw. Nr 56/91/0 z 4.12.1991r. prokuratury wojewódzkie i rejonowe
mają obowiązek składać sprawozdanie z działalności prokuratury z zakresu ewidencji spraw i z
czynności procesowych prokuratora na formularzach MS-P1.
Statystyka sądowa
Statystyka sądowa opracowywana jest w Wydziale Sprawozdawczości i Statystyki Departamentu
Organizacji i Informatyki Min. Spraw. i publikowana w postaci książkowej w trzech częściach:
I. w pierwszej zawarte są dane o pracy jednostek organizacyjnych sądownictwa, czyli o
liczbie wpływających i załatwianych spraw według rodzajów przestępstw, instancji
sądowych, o rodzaju załatwień i orzecznictwie, jak również o wykonywaniu orzeczeń.
II. W części drugiej zawarte są dane dotyczące niektórych spraw rodzinnych (tzn.
prawomocnie orzeczonych rozwodów, alimentów oraz prawomocnych orzeczeń wobec
nieletnich).
III. Część trzecia natomiast zawiera dane o prawomocnych osądzeniach osób dorosłych.
Podstawową jednostką obliczeniową statystyki sądowej jest osoba skazana prawomocnym
wyrokiem. Rozprawa sądowa, zakończona prawomocnym wyrokiem skazującym, dostarcza
wielu informacji ważnych dla analizy kryminologicznej zagadnienia czynu i sprawstwa.
Statystyka sądowa pozbawiona jest jednak waloru operatywności, duża rozpiętość pomiędzy
czynem przestępnym a zakończonym postępowaniem sądowym utrudnia też wykorzystanie
statystyki sądowej jako narzędzia bieżącej polityki kryminalnej.
Przy prezentacji danych statystyki sądowej operujemy najczęściej liczbami bezwzględnymi,
odsetkami, wskaz
nikami dynamiki, średnimi (szczególnie w odniesieniu do wymiarów kar) oraz
współczynnikami przestępczości a raczej trafniej nazwanymi współczynnikami skazań. Jest to liczba
skazań w danym roku dzielona na ogólną liczbę ludności kraju podlegającej odpowiedzialności karnej,
tzn. pow. 17 roku życia, a następnie mnożona przez stałą liczbę ludności np. 10 tys.
Statystyka penitencjarna
Statystyka penitencjarna opracowywana jest w Wydziale Ewidencji i Zatrudnienia Centralnego
Zarządu Służby Więziennej, a dane zamieszczane są w I części Statystyki Sądowej, poświęconej
działalności sądów i jednostek penitencjarnych. Dostarcza ona informacji o osobach umieszczonych w
jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek. Podstawową jednostką
obliczeniową w tej statystyce jest osoba tymczasowo aresztowana, osoba skazana i osoba ukarana,
jak również inne fakty np. ucieczki, przepustki, przypadki samoagresji, zgony, orzecznictwo lekarskie,
nauczanie.
Dane zamieszczane w tej statystyce wyrażane są tylko w liczbach bezwzględnych ze względu na
niewielkie liczebności w porównaniu z innymi statystykami. W oparciu o nie konstruuje się miernik
zwany współczynnikiem prizonizacji, wyrażający liczbę osób pozbawionych wolności w danym
roku w przeliczeniu na 10 tys. dorosłych ( w rozumieniu k.k. ).[Kryminologia, Gdańsk 1999, s.197-
198]
Statystyka kryminologiczna
Obok statystyki kryminalnej drugie z
ródło informacji o przestępczości stanowią wyniki badań
empirycznych nad zjawiskiem przestępczym. Badania te w szerszym ujęciu obejmują także
problematykę związaną z funkcjonowaniem i efektywnością środków, norm i instytucji
prawnokarnych oraz z działalnością organów powołanych do zwalczania przestępczości. Wyniki
uzyskane w toku prowadzonych badań  w celu prezentacji wewnętrznej struktury opisywanych
zjawisk oraz zachodzących pomiędzy nimi związków w czasie i przestrzeni  w postaci tabelarycznie
ujętych danych liczbowych nazywa się statystyką kryminologiczną. Oprócz oficjalnej
sprawozdawczości stanowi ona z
ródło informacji niezbędnych do ilościowego opisu zjawisk
przestępczych.
1.2 Rozmiary, dynamika i struktura przestępczości w Polsce
STAN I STRUKTURA PRZEST
PCZOŚCI W MINIONYCH LATACH
Przemiany ustrojowe, polityczne i gospodarcze, jakie dokonały się na przełomie obecnego
dziesięciolecia znalazły swe odbicie m.in. w nienotowanym poprzednio wzroście stwierdzonych w
Polsce przestępstw.
W 1990r. w porównaniu do 1989r. (547.589) liczba przestępstw stwierdzonych wzrosła o przeszło
60%, osiągając poziom 883 tys. zdarzeń. Zagrożenie przestępczością, utrzymujące się na zbliżonym
poziomie przez następne 3 lata, okazało się mieć charakter przejściowy. Od 1994r. notowany jest
bowiem dość wyraz
ny jego wzrost, który najwyższy poziom osiągnął w 2001r., sięgając 1.390.089
zdarzeń. Jest to jednak wzrost pozorny w stosunku do roku 2000, gdyż wystarczy wziąć pod uwagę
wyłącznie przestępczość kryminalną by stwierdzić spadek tej przestępczości (pierwszy od kilku lat) o
2,3% czyli o ponad 26 tys. takich przestępstw mniej niż rok wcześniej. Faktyczny wzrost
spowodowany został poprzez egzekwowanie treści nowej penalizacji, tj. art.178a par.1i2, co dało
120.113 przypadków kierowania pojazdem w stanie nietrzez
wości. Bez tego przestępstwa policja
zarejestrowałaby 1.269.976 co dałoby wzrost przestępczości w stosunku do 2000r. jedynie o 0,2%
(będąc jedynie wynikiem wzrostu przestępczości narkotykowej i gospodarczej). Rokrocznie (poza
pewnymi wyjątkami) przestępczość wzrasta średnio o 8-10% w stosunku do roku poprzedzającego.
Wyjątek - to spadek zagrożenia przestępczością w 1996r. (o blisko 8% zdarzeń mniej), który miał
charakter pozorny, statystyczny, będący następstwem ustawowego przesunięcia przestępstw o
mniejszych stratach materialnych do kategorii wykroczeń.
Obecny stan przestępczości w Polsce wyznaczony jest w istocie poziomem zagrożenia przestępczością
o charakterze kryminalnym. Stosowany powszechnie podział przestępczości na dwie podstawowe
grupy: kryminalną i gospodarczą  traci coraz bardziej na znaczeniu. Jest następstwem wzajemnego
przenikania się obu rodzajów przestępstw i postępującego uniwersalizmu metod działania sprawców.
Jednakże w ujęciu statystycznym dominacja przestępstw o charakterze kryminalnym jest wyraz
na i
oscylowała w ostatnim dziesięcioleciu w granicach 85% ogółu stwierdzonych w Polsce przestępstw.
Najczęściej popełnianie typy przestępstw:
" przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem - czyny te stanowią ok.
60% przestępstw w Polsce
" przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu  zabójstwo, rozbój itd.
" przestępstwa  bez ofiar  niektóre przestępstwa są działaniami nie mającymi widocznej ofiary,
osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie
narkotyków
Tendencje w przestępczości:
Nasilenie przestępczości w miastach jest około dwuipółkrotnie większe niż na wsi,
W latach 1990-2001nasilenie przestępczości zwiększało się średnio o 4 % rocznie,
Największe nasilenie przestępczości notuje się w woj.pomorskim, zachodniopomorskim i lubuskim,
najmniejsze w woj. podkarpackim, świętokrzyskim, podlaskim
2002 2003
Kradzież z włamaniem 304 625 294 654
Kradzież cudzej rzeczy 314 929 336 143
P-twa o charakt.rozbójniczym 46 808 51 688
P-twa narkotykowe 36 178 47 605
Uszkodzenie ciała 16 775 15 669
Bójki i pobicia 14 194 14 010
Zgwałcenia 2 345 2 322
Zabójstwa 1 188 1 039
P-twa o charakt. 1 083 854 1 101 387
kryminalnym
P-twa o charakt. 109 698 147 658
gospodarczym
Ogółem 1 404 229 1 466 643
2. Zagadnienie przestępczości nieujawnionej
Przy ocenie danych statystycznych należy pamiętać, iż żadne zestawienie nie obejmuje
wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych określanych mianem  C I E M N E J L I C Z
B Y .
W wąskim ujęciu ciemną liczbą określa się stosunek ilościowy przestępstw stwierdzonych do
przestępstw rzeczywiście popełnianych.
W szerszym ujęciu będzie to stosunek liczby przestępstw rzeczywiście popełnionych do liczby
przestępstw, których sprawy zostały zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym.
Obszary  ciemnej liczby :
- przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania
- przestępstwa, które zostały ujawnione, jednakże ich sprawcy nie zostali wykryci
- przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie
dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący
- przestępstwa, za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem skazującym, jednakże nie
wszystkie czyny były znane organom ścigania i objęte aktem oskarżenia.
Czynniki wpływające na zakres ciemnej liczby to:
- brak zameldowań o przestępstwie ze strony pokrzywdzonych
- brak współpracy świadków z organami ścigania oraz nieumiejętność współpracy ze
społeczeństwem
- metody działania przestępnego
- poziom pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości
Próbę matematycznego uściślenia wartości ciemnej liczby podejmowało wielu kryminologów.
- R.Heindl stwierdził iż w odniesieniu do czynów popełnionych przez groz
nych przestępców
zawodowych liczba ta wynosi 1:100, a przeciętnie 1:300.(1928r.)
- K.Mayer zestawił wielkości ciemnej liczby w odniesieniu do wybranych rodzajów
przestępstw; dla dzieciobójstwa wynosi ona 1:10, dla spędzenia płodu 1:100, dla zwykłej
kradzieży 1:8, dla rabunku 1:5, dla oszustwa 1:20, a dla podpalenia 1:9 (1941r.)
- Inne próby szacowania np. handel narkotykami mówią o 10% ujawnialności.
Próbę określenia szacunkowej wartości ciemnej liczby stosuje się najczęściej poprzez
przeprowadzenie eksperymentu, obserwacji uczestniczącej, bądz
wywiadu.[Kryminologia, Gdańsk
1999]
EKSPERYMENT- jako próba szacunku ciemnej liczby
Przykładem takiego badania był eksperyment przeprowadzony we Freiburgu w latach
siedemdziesiątych, w jednym z domów towarowych. Zadaniem dwóch  złodziei , porządnie, acz
niezbyt elegancko odzianych, wyposażonych w aktówki, było dokonanie kradzieży pewnych drobnych
rzeczy. Mogło to być opakowanie kawy, konserwa mięsna, sałata, rzecz jednak na tyle mała, aby
zmieściła się w dłoni bądz
w rękawie. Celem eksperymentu było poznanie ryzyka ujawnienia
przestępstwa kradzieży sklepowej oraz reakcji ludzi w przypadku zaobserwowania przez nich
przestępstwa. Na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna została ujawniona. Ciemna liczba kradzieży
sklepowych, w wyniku eksperymentu została oszacowana na 90% (1:9).
W Warszawie w 1961r. przeprowadzono eksperyment, którego celem było poznanie rozmiarów
oszustw dokonywanych przez sprzedawców. 5 osób przez dwa miesiące robiło zakupy spożywcze w
271 sklepach, dysponując przy tym kwotą, jaką wówczas 4- osobowa rodzina przeznacza średnio
miesięcznie na utrzymanie. Zakupione towary każdorazowo kontrolowano (ze względu na ilość i
jakość). Okazało się, że na 433 transakcje w 340 dokonano  pomyłek na niekorzyść klienta, a ciemna
liczba oszustw, w tym wypadku, oszacowana została na 79%.
OBSERWACJA UCZESTNICZ
CA  jako kolejna metoda szacowania ciemnej liczby
Metodą tą można badać funkcjonowanie grup przestępczych, podkultur młodzieżowych, środowisk
patologicznych (strukturę, normy postępowania, mechanizmy podejmowania decyzji itd.).
Metodą obserwacji uczestniczącej przeprowadzone zostały badania nad reakcją policji na doniesienia
o popełnieniu przestępstwa w 1973 r. w rewirze komisariatu policji (średniej wielkości miasta płd.-
wsch. Niemiec). Przez 81 dni obserwatorzy w policyjnych mundurach śledzili procedurę
przyjmowania zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa. Badaczy interesowała zarówno reakcja obywateli
na zdarzenie przestępne (kto, kiedy, o jakich przestępstwach i dlaczego informuje), jak i organów
ścigania (praktyka przyjmowania zgłoszeń). Wyniki tych badań (i towarzyszącej obserwacji ankiety)
ujawniły istnienie procesu selekcyjnego, uzależnionego tak od prywatnej kontroli obywateli, jak i
oficjalnej organów ścigania, determinującej rozmiary i kształt przestępczości ujawnionej.
W Polsce badania tą metodą prowadził np. Z.Bożyczko, który po obserwacji wrocławskiego
środowiska złodziei kieszonkowych ocenił ciemną liczbę kradzieży kieszonkowych na 1:200.
WYWIAD jako metoda uzyskiwania informacji o popełnionych przestępstwach.
Najczęściej respondenci odpowiadają na trzy pytania:
1).Czy respondent w określonym czasie (lub kiedykolwiek) był sprawcą przestępstw oraz czy były one
ujawnione?
Badania typu self-report dostarczają informacji o częstotliwości i strukturze przestępstw.
Np. w badaniach nad zachowaniami dewiacyjnymi młodzieży z 1993r. uczestniczyło 701 osób (363
chłopców i 338 dziewcząt) w wieku 15-22 lat. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące zachowań
dewiacyjnych i przestępczych (wagary, jazda na gapę, niszczenie przedmiotów, zachowania
polegające na przywłaszczaniu cudzego mienia, zachowania agresywne, spożywanie alkoholu,
używanie i sprzedaż narkotyków).
- Do zachowań agresywnych przyznało się 27,6% respondentów,
- 25,9% chłopców i 10,7% dziewcząt uczestniczyło w bójkach lub grupowych zamieszkach w
miejscu publicznym.
- Do pobicia kogoś obcego przyznało się 7,2% chłopców i 1,8% dziewcząt
- Do zranienia innej osoby nożem, pałką lub inną bronią 3,3%chłopców i 1,3% dziewcząt
- 55,1% popełniło przestępstwa przeciwko mieniu z czego do kradzieży w sklepie przyznało
się 19,4% badanych, paserstwa 17,2%, włamania 20,2% a kradzieży w szkole 11% badanych.
2). Czy respondent w określonym czasie stał się ofiarą przestępstwa oraz czy zostało ono zgłoszone
policji?
Survey wiktymizacyjny jest obecnie najczęściej stosowaną metodą w badaniach nad przestępczością
rzeczywistą i nieujawnioną. Pytania dotyczyć mogą kwestii pokrzywdzenia przestępstwem
respondentów bądz
ich rodzin jak również czy osoba ta zgłosiła przestępstwo organom ścigania i jaka
była reakcja tych organów.
- W badaniach z 1992r. ustalono, iż wskaz
nik wiktymizacji dla Polski w 1991r. wynosił 27.
Wśród 20 badanych krajów Polska znalazła się na 6 miejscu po Nowej Zelandii 29,4, Holandii
29, Kanadzie 28,2, USA 27,5, jeśli chodzi o ryzyko wiktymizacyjne i zaliczona została do krajów
o wysokim poziomie przestępczości. Analiza struktury wiktymizacyjnej wskazuje na najwyższe
zagrożenie kradzieżą, kradzieżą kieszonkową, kradzieżą samochodu, rozbojem, napaścią
seksualną.
" Z badań przeprowadzonych w 1996r. wynika, iż w 1995 r. wskaz
nik
wiktymizacji dla Polski wyniósł 23, co dało 11 miejsce na 14
badanych krajów i zaliczenie Polski do krajów o niezbyt wysokim
poziomie przestępczości (Siemaszko), najwyższy Czechy-33. Tym
razem najgroz
niejsze przestępstwa to rozbój, kradzież samochodu,
korupcja urzędników państwowych.
Polskę cechuje niska gotowość obywateli do meldowania o fakcie wiktymizacji(badania typu Crime
Survey):
- p-stwa seksualne (10% obywateli zgłasza)
- kradzież własności osobistej (ok.20%)
- pobicia (25-30%)
- wysoka w przypadku kradzieży samochodu (80-90%)
- kradzieży z włamaniem (50-55%)
Wyniki tych badań oprócz wskazania rozmiarów przestępczości rzeczywistej (szacunkowej) wskazują
również na rozmiary ciemnej liczby.
CIEMNA LICZBA przestępstw w Polsce jest wysoka, policja i inne organy ścigania nie wiedzą
o prawie 70% popełnionych przestępstw (w 1991 r.  o 68,6%, a w 1995r. o 66%).
3). Czy respondent wie o przestępstwach popełnionych przez inne osoby?
W kwestionariuszu tym nie pytamy czy respondent był sprawcą, bądz
ofiarą p-stwa, lecz czy
posiada informację o konkretnych przestępstwach, których ofiarą lub sprawcą były inne osoby.
Z badań warszawskich [Bieńkowska, Wojciechowska 1993] wynika, iż o wiktymizacji krewnych
bądz
znajomych przestępstwem włamania do mieszkania wiedziało 67,2%, przestępstwem
pobicia i uszkodzenia ciała 47,3%, a napadu i rabunku 35,1%.
3. Cechy społeczne oraz stan osobowości sprawców najczęściej popełnianych przestępstw.
Sylwetka współczesnego sprawcy w tradycyjnych przestępstwach nie ulega większym
zmianom. W ujawnionej całej przestępczej zbiorowości dominują osobnicy uniwersalni,
dokonujący rozmaitych przestępstw począwszy od czynów o wymowie chuligańskiej (używając
poprzedniej nomenklatury), wandalizmu i awantur podczas imprez sportowych i rozrywkowych, a
kończąc na kradzieżach, rozbojach, a nawet zabójstwach (najczęściej podczas bójek, rabunków i
awantur domowych).
W większości polscy przestępcy podejmują przy dogodnych okazjach odpowiednie działania i
to nieraz bez specjalnego przygotowania.
Nadal jest to niemal z reguły (ponad 90%)  mężczyzna w wieku najczęściej do 29 lat (ok.
50%), mieszkaniec miasta, najczęściej dokonujący przestępstw przeciwko mieniu, nieraz w
stanie nietrzez
wym, działający indywidualnie lub w niewielkich na ogół grupach  2 do 3
osobowych, coraz częściej brutalny, dopuszczający się przestępstwa w niewyróżniającym się
miejscu, przeznaczający zdobyte środki na własne utrzymanie i alkohol, szybko przemieszczający
się z miejsca przestępstwa i dobrze orientujący się w metodach działania policji.
W poszczególnych kategoriach przestępstw występują różniący się między sobą sprawcy i od
ogólnie zaprezentowanej sylwetki współczesnego sprawcy przestępstwa.
W kradzieżach z włamaniem do mieszkań, do obiektów sakralnych, rozbojach
mieszkaniowych czy kradzieżach pojazdów samochodowych obserwuje się wzrastającą
specjalizację przestępczą. Sprawcy tych przestępstw są sprawniejsi fizycznie i umysłowo, często
preferują działalność w większych grupach z podziałem ról i zadań do wykonania, posługują się
nowoczesnym sprzętem telekomunikacyjnym, korzystają z wysokiej klasy samochodów dla
szybkiego przemieszczania się z miejsca przestępstwa, stosują coraz częściej kamuflaż i są lepiej
zakonspirowani w swojej działalności, wchodzą też często w związki przestępcze z
cudzoziemcami.
Poważne zmiany objęły sylwetkę sprawcy gospodarczego. Pojawiła się nowa formacja
przestępców  ludzi zajmujących wysoką pozycje w hierarchii społecznej. Mający dobry obraz
samych siebie, a działalność gospodarczą,  jeśli posługują się uczciwymi lub legalnymi
sposobami pomnażania swoich dochodów  uważają za normalny biznes. Często do nielegalnej
działalności włączają pracowników, z którymi kooperują gospodarczo, ale także wciągają
polityków i wpływowe osobistości życia publicznego. Przekupują ich i sponsorują działalność
różnych partii, oferują lukratywne posady w biznesie i to w zamian za zamówienia rządowe,
zwolnienia celne lub skarbowe, korzystne pożyczki, udzielanie informacji w istotnych sprawach
gospodarczych (np. co do zamiarów i rozwiązań legislacyjnych).
Te nowe typy działalności przestępczej są powiązane w układy korupcyjno  gospodarcze z
kapitałem zagranicznym, z różnego rodzaju międzynarodowymi bankami i korporacjami. Ten
coraz częściej międzynarodowy charakter powiązań utrudnia procesy wykrywacze.
Wśród sprawców najpoważniejszych przestępstw wysoka aktywność wykazują osoby skazane
 przedterminowo zwolnione z zakładów karnych lub przebywające na przepustkach i ucieczkach.
Pytania kontrolne:
1. Zdefiniuj dynamikę, geografię i strukturę przestępczości.
2. Omów rozmiar przestępczości biorąc pod uwagę kryteria podziału na przestępczość
rzeczywistą ujawnioną, stwierdzoną i osądzoną.
3. Scharakteryzuj ciemna liczbę przestępstw w Polsce.
4. Scharakteryzuj sylwetkę współczesnego sprawcy przestęstw.
TEMAT 4 : WYBRANE PROBLEMY PRZEST
PCZOŚCI NIELETNICH.
Literatura uzupełniająca:
1. Raport dotyczący demoralizacji i przestępczości nieletnich KGP,
2. Ustawa z dnia 26 paz
dziernika 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. z dnia 12
listopada 1982 r. (Dz. U. 82. 35. 228),
3. A. Makowski, Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszawa 1994,
4. L. Tyszkiewicz, Skuteczność środków penalnych stosowanych wobec młodzieży,
W-wa 1992,
5. B.Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1997,
Tezy szczegółowe:
1. Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich.
1.1. Pojęcie nieletniego, czynu karalnego, wykolejenia społecznego /typy i stadia/, demoralizacji i
niedostosowania społecznego
1.2. Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich.
1.3. Uwarunkowania indywidualne :
a. wynikające z cech osobowości jednostki,
b. wynikające z zaburzeń biopsychologicznych okresu dojrzewania
c. Trwałe zaburzenia psychiczne
1.4. Uwarunkowania społeczno  środowiskowe
a. uwarunkowania ogólnospołeczne
b. uwarunkowania środowiskowe
2. Rozmiar, struktura przestępczości nieletnich.
a. określenie znaczenia pojęć w kontekście czynów popełnianych przez nieletnich
b. prezentacja aktualnych tendencji i danych statystycznych dotyczących przestępczości
nieletnich
c. motywy działalności przestępczej
3. Problematyka grupowej przestępczości nieletnich.
a. grupy rówieśnicze
b. grupy chuligańskie
c. grupy chuligańsko- kradnące
d. grupy przestępcze
I. Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich
I.1. Pojęcie nieletniego, czynu karalnego, wykolejenia społecznego, demoralizacji i
niedostosowania społecznego
Pojęcie nieletniego określa Ustawa z dnia 26 paz
dziernika 1982 roku o postępowaniu w sprawach
nieletnich i tak zgodnie z art. 1&1 przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji  w stosunku do osób, które nie ukończyły
lat 18,
2) postępowania w sprawach o czyny karalne  w stosunku do osób, które dopuściły się
takiego czynu po ukończeniu 13 a przed ukończeniem 17 roku życia,
3) wykonywania środków wychowawczych i poprawczych  w stosunku do osób,
względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia
przez te osoby 21 lat
&2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
 nieletnich - rozumie się przez to osoby, o których mowa w &1.
 czyn karalny jest to czyn zabroniony przez ustawę jako:
a) przestępstwo (art. 1 k.k.) a więc zbrodnia lub występek,
b) przestępstwo skarbowe (art. 2 k.k.s.),
c) wykroczenie określone w następujących przepisach kodeksu wykroczeń:
 art. 51 (zakłócenie wybrykami porządku publicznego),
 art. 62 (znęcanie się nad zwierzętami)1,
 art. 69 (niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ
państwowy),
 art. 74 (uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających
niebezpieczeństwu),
 art. 76 (rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu),
 art. 85 (samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych),
 art. 87 (prowadzenie pojazdów przez osobę po użyciu alkoholu),
 art. 119 (kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250 zł),
 art. 122 (paserstwo mienia o wartości 250 zł),
 art. 124 (niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza
250 zł),
 art. 133 (spekulacja biletami wstępu),
 art. 143 (utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku
publicznego).
Niedostosowanie społeczne  względnie trwałe zachowanie nacechowane zespołem objawów
świadczących o nieprzestrzeganiu podstawowych zasad postępowania, norm społecznych i
prawnych obowiązujących młodzież w wieku szkolnym.
Przejawy niedostosowania:
" wagary,
" ucieczki z domu,
" przebywanie w zdemoralizowanym towarzystwie,
" agresywne zachowanie,
" wandalizm,
" picie alkoholu,
" odurzanie się,
" uczestniczenie w strukturach nieformalnych (subkultury, sekty).
1
Art. 62 kw został uchylony i zastąpiony odpowiednim unormowaniem w Ustawie o ochronie zwierząt z 21
sierpnia 1997, Dz.U. 97, nr 111, poz. 724.
Demoralizacja  w świetle przepisów u.p.n oznacza szczególnie intensywna i względnie trwała
postać niedostosowania społecznego, to proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie
wartości moralnych, a przejawiający się niekiedy poprzez przestępczość czy wykolejenie
jednostek.
okoliczności świadczące o demoralizacji (art.4&1.u.p.n.):
" naruszanie zasad współżycia społecznego,
" popełnienie czynu zabronionego,
" systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
" używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
" uprawianie nierządu,
" włóczęgostwo,
" udział w grupach przestępczych.
Wykolejenie społeczne  jest to degeneracja biopsychospołeczna, wynaturzenie uwarunkowane
długotrwałą destrukcją osobniczą, właściwa jednostkom niedostosowanym społecznie o głębokim
stopniu dewiacji, która sprawia, że pozostają one w drastycznej kolizji z prawem i normami
społecznymi.
Typy wykolejenia społecznego:
1. Wykolejenie przestępcze:
" przestępczość złodziejska,
" przestępczość bandycka( przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu, rozboje, uszkodzenia
mienia, wandalizm, bójki i pobicia, zgwałcenia),
" przestępczość chuligańska.
2. Wykolejenie obyczajowe:
" zachowania autodestruktywne ( alkoholizm, narkomania, samookaleczenia, samobójstwa),
" pasożytnictwo społeczne (osoby nie uczą się chociaż są w wieku szkolnym)
3. Wykolejenia seksualne.
" zboczenia seksualne,
" dewiacje seksualne.
STADIA PROCESU WYKOLEJENIA SPOA
ECZNEGO:
1. Zaniedbania w nauce  trudności w przyswajaniu wiedzy, w rozwiązywaniu problemów,
ważną rolę w takim momencie może odegrać pedagog (zmiana metody nauczania lub
szkoły).
2. Wagary, które są wynikiem zaniedbań w nauce, obawy przed konsekwencjami tych właśnie
zaniedbań.
3. Ucieczki z domu, tzw. giganciarstwo  dokonywane w celu uniknięcia konsekwencji
zaniedbania w nauce i wagarowanie, ucieczki mogą być spowodowane trudną sytuacją, złą
atmosfera domową.
4. Picie alkoholu, używanie narkotyków  następuje w trakcie ucieczek, wagarowania i jest już
przejawem demoralizacji.
5. Przebywanie w zdemoralizowanym towarzystwie i młodzieżowych grupach przestępczych 
jest wynikiem potrzeby zaspokojenia potrzeby przeżycia przygody, silnych emocji,
wykazaniem własnych walorów, uzyskaniem aprobaty i pochwały, której dotąd nie uzyskali
we własnym, dotychczasowym środowisku, szukanie rekompensaty za doznane krzywdy,
6. Dokonywanie drobnych przestępstw (kradzieże, rozboje).
I.2. Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego nieletnich.
1. Uwarunkowania indywidualne :
a. wynikające z cech osobowości jednostki,
b. wynikające z zaburzeń biopsychologicznych okresu dojrzewania:
- infantylizm  utrzymywanie się u dorosłych cech dziecka, co związane jest z
wydłużonym okresem pokwitania (chwiejność emocjonalna, nadwrażliwość, stany lękowe, brak
akceptacji własnej płci),
- zaburzenia nerwicowe  związane z rozwojem fizycznym i opóz
nieniami w tym rozwoju,
które pociągają za sobą zaburzenia psychiczne ( zaburzenia te mogą minąć wraz z
zakończeniem rozwoju psychicznego i fizycznego)
- dysmorfobia  (zespół psychopatologiczny) typowy dla póz
nego okresu pokwitania, objawia
się nieuzasadnionym przekonaniem o własnej odpychającej brzydocie, co powoduje nieśmiałość,
arogancję, agresywność (szczególnie , gdy podejmowany jest temat urody danej osoby), nieufność
wobec otoczenia),
- zachowania psychopatyczne  w zachowaniu występują takie elementy jak: przekora,
agresja arogancja, wybuchowość, dążenie do obalania autorytetów, częste popadanie w konflikty z
otoczeniem, a następnie z prawem, zjawisko to cechuje się przejściowością,
c. Trwałe zaburzenia psychiczne - choroby psychiczne  zaburzenia psychiki związane z
uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, np. padaczki, niedorozwój umysłowy, psychopatie,
socjopatie, psychozy endogenne, zaburzenia emocjonalne.
2. Uwarunkowania społeczno  środowiskowe:
a. uwarunkowania ogólnospołeczne:
- sytuacja polityczna i społeczno-ekonomiczna danego społeczeństwa
- system wartości danego społeczeństwa,
- miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społeczeństwie,
- historycznie ukształtowany model rodziny,
- urbanizacja,
b. uwarunkowania środowiskowe:
- środowisko rodzinne - przestępczość rodziców, patologie społeczne (alkoholizm,
narkomania, prostytucja), brak jednego z rodziców, brak opieki rodzicielskiej, system kar i nagród
stosowanych w rodzinie, wzory zachowania w rodzinie (występowanie lub brak wzorców
kryminalnych), styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie), patologie rodzinne (libacje,
bójki między rodzicami itp.)
- środowisko szkolne  niewłaściwa działalność prowadzona przez środowisko szkolne
(dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza), brak pomocy pedagoga w przyswajaniu wiedzy, brak
reakcji na negatywne zachowania uczniów, patologie społeczne wśród uczniów, zachowania
przestępcze wśród uczniów,
- środowisko rówieśnicze  przestępczość rówieśników, przynależność do subkultur, patologie
rodzin rówieśników.
II. Rozmiar, dynamika, struktura przestępczości nieletnich.
Zjawisko przestępczości nieletnich może być charakteryzowane wedle tych samych
współczynników, co przestępczość dorosłych tzn.: rozmiaru, dynamiki i struktury. Rozmiar 
określa liczbę osób w wieku do 17 lat dopuszczających się czynów karalnych. Dynamika 
wskazuje na tempo i kierunek zmian w określonych odstępach czasowych. Struktura  ukazuje
rodzaj czynów dokonywanych przez osoby w wieku do 17 lat.
Analizując przestępczość nieletnich należy pamiętać, iż statystyki policyjne wykazują tylko te
przypadki, w których udało się ustalić sprawców i tak naprawdę nikt nie jest w stanie określić
rozmiarów tzw. ciemnej liczby (wśród spraw umorzonych z powodu niewykrycia sprawcy pewien
procent to efekt  działalności nieletnich).
Wejście nieletniego na drogę przestępstwa na ogół nie ma charakteru przypadkowego, często
jest poprzedzone różnymi symptomami świadczącymi o zaburzeniach w rozwoju dziecka. Od
współdziałania i prawidłowego obiegu informacji między instytucjami działającymi na rzecz
nieletnich, od pracy z nieletnim w jego środowisku zależy dalszy los tego dziecka.
Przestępstwa Sprawcy
Rok
Ogółem przestępstw Czyny % udziału Osoby Nieletni % udziału
stwierdzonych karalne nieletnich podejrzane sprawcy nieletnich
nieletnich ogółem sprawców
2000 1 266 910 76 442 6,0 405 275 56 345 13,9
2001 1 390 089 69 366 5,0 533 943 54 026 10,1
2002 1 404 229 63 317 4,5 552 301 48 560 8,7
W ostatnich latach wszystkie rozważania o przestępczości nieletnich zdominowały opisy
brutalności i bezwzględności sprawców. Statystyki wskazywały na nieustanny wzrost w
kategoriach związanych z użyciem przemocy. Niestety, ta niebezpieczna tendencja została
utrzymana.
Przestępczość nieletnich w najważniejszych kategoriach kształtuje się następująco /2001r./:
- zabójstwa  54 nieletnich brało udział w 20 zabójstwach, w porównaniu z rokiem 2000
liczba sprawców wzrosła o 25%, a czynów o 12,5%,
- rozboje, kradzieże rozbójnicze i wymuszenia  10 838 czynów, 6 643 sprawców, ogólna
liczba tych czynów zmniejszyła się, ale w przypadku strat powyżej 1000 zł. liczby zarówno
czynów, jak i sprawców wzrosły odpowiednio o 14,8% i o 5,3%,
- zgwałcenia - 166 czynów,181 sprawców, liczba tych czynów z udziałem nieletnich zmalała
o 13,1%, lecz brało w niej udział o 2,9% sprawców,
- kradzieże cudzej rzeczy  10 734 czyny, 10771 sprawców, odnotowano spadek liczby tych
przestępstw o 8,4%, ale liczba sprawców tych kradzieży wzrosła o 4,7%,
- kradzieże samochodów  404 czyny, 584 sprawców, w roku 2001 stwierdzono o29,7%
mniej tych czynów dokonanych przez nieletnich, przy jednoczesnym spadku liczby sprawców o
23,1 %,
- kradzieże z włamaniem  16 814 czynów, 14 896 sprawców, liczba tych czynów
systematycznie spada w ostatnich latach,
- fałszerstwa  2 187 czynów, 1 330 sprawców, ilość fałszerstw wzrosła o 4,1%, a fałszerstw
pieniędzy o 34,6%, liczba sprawców ogółem wzrosła o 2,5%, natomiast fałszowaniem pieniędzy
zajmowało się o 18,6 % nieletnich mniej niż w roku 2000,
- oszustwo  368 czynów, 292 sprawców, liczba nieletnich, którym udowodniono dokonanie
oszustw wzrosła o 35,2%.
- przestępczość związana z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii  6 681 czynów, 1 804
sprawców, w odniesieniu do 2000 roku nastąpił wzrost czynów o 55,2%, natomiast liczba
sprawców wzrosła o 33,2%.
Pobicia i udział w bójkach to czyny w środowiskach nieletnich dość rozpowszechnione. W roku
2001 odnotowano niewielki spadek zarówno liczby sprawców (o 0,6%) jak i zdarzeń tego typu (o
3,1%).
Kolejnym problemem jest przestępczość nieletnich, którzy nie ukończyli 13 roku życia. W
roku 2001 zatrzymano 2 179 dzieci, którym udowodniono popełnienie 3 257 czynów karalnych.
W porównaniu z rokiem 2000 liczba sprawców zmniejszyła się o 487 osób, a liczna czynów
zmalała o 311. jest to niewątpliwie zjawisko pozytywne ale musimy pamiętać, że sprawcy są
często małymi dziećmi.
Zmniejszanie się liczby czynów karalnych popełnionych przez nieletnich, a także liczby
nieletnich sprawców  to zjawisko niewątpliwie pozytywne ale nie możemy zapominać, że
przestępczość związana z użyciem przemocy rośnie. To samo dotyczy udziału nieletnich w
przestępczości narkotykowej i w różnego rodzaju fałszerstwach i przestępstwach gospodarczych.
Sytuacja jest o tyle groz
na, że tendencja wzrostowa w tych kategoriach jest wyraz
na i utrzymuje
się od kilku lat.
Charakterystyczne cechy przestępczości nieletnich to:
- obniżanie się wieku sprawców,
- popełnienie czynów karalnych przez dzieci przed ukończeniem 13 roku życia,
- tendencja wzrostowa sprawców popełniających czyny o największym ciężarze
gatunkowym, niebezpieczne dla życia i zdrowia,
- sposób działania sprawców nacechowany bezwzględnym, agresywnym, brutalnym
zachowaniem,
- działania przestępcze w zorganizowanych grupach.
Główne motywy popełnienia przestępstw przez nieletnich to:
" Chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych
" Zaimponowanie innym
" Namowa kolegów bądz
dorosłych osób
" Chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych, powielanie wzorców i
zachowań z otoczenia rodzinnego
" Poczucie bezkarności
" Poszukiwanie akceptacji, gdy nie można znalez
ć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród
rodziców i opiekunów
IV. Grupowa działalność nieletnich.
W wieku szkolnym dokonuje się w życiu młodego pokolenia rewolucyjna zmiana: ulega
obniżeniu, a czasem nawet załamaniu autorytet rodziców, na jego miejscu pojawia się wpływ
rówieśników, których reakcje są uznawane przez nieletniego za ważne. Z reguły są to koledzy
tworzący klasę szkolną jako zbiorowość, do której wchodzi się na zasadzie przymusu lecz
wytwarzająca sieć formalnych i nieformalnych powiązań. Zawsze jest to też inna zbiorowość, do
której wchodzi się z wyboru. Na to jaką zbiorowość wybierze nieletni, wpływa wiele czynników,
wśród których szczególną rolę odgrywają doświadczenia społeczne nieletniego (w rodzinie,
szkole, itp.), m.in. zainteresowania, wyobrażenia ukierunkowujące jego społeczną aktywność.
Istotne są tu również czynniki biologiczne, np. płeć, sprawność fizyczna, poziom aktywności
psychomotorycznej, które wpływają na podejmowanie określonych ról społecznych.
A
ączenie się nieletnich w ściślej lub luz
niej powiązane zbiorowości trzeba uznać za proces
naturalny. W sposób równie naturalny przebiega proces selekcji powodujący łączenie się
młodzieży w grupy o wspólnych zainteresowaniach, postawach itd. Ten proces selekcji powoduje
powstawanie różnych typów grup, również grup nieletnich przestępców, a w tym wypadku
czynnikami selekcyjnymi są podobieństwo położenia społecznego oraz brak albo niewystarczająca
kontrola ze strony dorosłych (najczęściej rodziny).
Rodzaje grup:
- Grupy rówieśnicze  członkowie wywodzą się z sąsiedztwa , gdzie rozpiętość wiekowa nie
jest zbyt duża (14-17 lat). Członkowie tych grup nie dokonują aktów przestępczych, gromadzą się
w swoim gronie, starając się zaimponować sobie nawzajem (alkohol, papierosy, sznyty). Zbiegiem
czasu z grupy takiej wyłaniają się jednostki, które
dążą do tego by stanąć na czele grupy. Grupy rówieśnicze mogą przekształcić się w kolejną
kategorię.
- Grupy chuligańskie  teraz członkowie chcą przede wszystkim zaimponować swoją siłą,
wymyślają bardziej emocjonujące zajęcia (np. niszczenie mienia). Wzrasta jednocześnie
zapotrzebowanie na dobra materialne, aby sprostać tym potrzebom grupa wchodzi na kolejny etap.
- Grupy chuligańsko-kradnące  jeżeli w tej grupie utrze się  pogląd , że odpowiedzialność
za popełnione czyny zawsze ich ominie, członkowie dokonują coraz poważniejszych przestępstw.
W ten sposób powstają grupy przestępcze.
- Grupy przestępcze  około 70% członków tych grup jest zdemoralizowanych i nadal brną
oni w przestępczość. Około 40% to recydywiści notorycznie popełniający przestępstwa.
Znajdziemy w nich jednostki z marginesu społecznego, zwyrodniałe i zarazem wykazujące
odchylenia od normy psychicznej.
Pytania kontrolne:
1. Omów pojęcie nieletniego.
2. Scharakteryzuj zjawisko niedostosowania społecznego nieletnich.
3. Wskaż pojęcie i wymień przejawy świadczące o demoralizacji nieletnich.
4. Omów wykolejenie społeczne.
5. Przedstaw uwarunkowania niedostosowania społecznego nieletnich.
6. Omów grupową działalność nieletnich.
TEMAT 5: POJ
CIE PRZEJAWY I UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOA
ECZNEJ
W POLSCE.
Literatura uzupełniająca:
1.K. Sławik, Patologie III Rzeczpospolitej, Katowice 1994.
2. red.B.Urban, Problemy współczesnej patologii społecznej, Kraków1998,
3. A.Gaberle, Patologia społeczna, Warszawa 1993.
Tezy szczegółowe:
1. Pojęcie patologii społecznej.
- definicja patologii społecznej
- definicja dewiacji i jej zakres
2. Przejawy patologii społecznej w Polsce.
- przestępczość
- alkoholizm /definicja, rozmiar, związek z przestępczością/
- narkomania /definicja, rozmiar, związek z przestępczością/
- prostytucja /definicja, rozmiar, związek z przestępczością/
- subkultury młodzieżowe i sekty religijne /definicja, rozmiar, związek z przestępczością/
- bezdomność, włóczęgostwo, żebractwo
- samobójstwa /definicja, rozmiar, związek z przestępczością/
3. Uwarunkowania patologii społecznej.
3.1 uwarunkowania indywidualne
- osobowościowe
- psychiczne
- fizjologiczne
- genetyczne
3.2 uwarunkowania społeczne
a. dezorganizacja podstawowych grup społecznych
 patologie w rodzinie
- dysfunkcjonalność środowiska szkolnego
- negatywne przejawy funkcjonowania w środowisku rówieśniczym
b. negatywny wpływ zjawisk masowych
I. Pojęcie patologii społecznej.
Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem
społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos  cierpienie, logos  nauka) był używany
w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych.
Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich przeciwstawnych ideałom
stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku
powstało wiele definicji patologii społecznej.
A.Podgórecki uważa, że:
PATOLOGIA SPOA
ECZNA - to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ
funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu
społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze
światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.
Wg Andrzeja Gaberle:
PATOLOGIA SPOA
ECZNA jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami społecznie
patologicznymi. Przez zjawiska społecznie patologiczne należy rozumieć zachowania działające
destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami przyjętymi w danym kręgu
kulturowym.
Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć. Uważna
analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy tymi pojęciami
zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna w szerszym rozumieniu obejmuje
pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy. Z tego wynika, że każde przestępstwo jest
przejawem patologii społecznej ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem.
Zjawiska szeroko rozumianej patologii społecznej wyraz
nie uwidaczniają się w ostatnich latach i
są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między innymi świadomość, że
żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale
wzrastającym tempem życia, co prowadzi w konsekwencji do poczucia osamotnienia i zagubienia.
Skutkiem tego są powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach
interpersonalnych i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach
niemożność odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych
zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej pustki.
Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groz
nej i niezrozumiałej rzeczywistości.
Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu życia.
Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:
- pierwszy  dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany jest mianem patologii
indywidualnej,
- drugi  obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny.
- trzeci  stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych)
Dewiacja - wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako wskazówka
zachowania, chodzi tutaj zarówno o normę prawną jak i obyczajową czy moralną.
Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:
" przestępczość  różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki,
" zachowania patologiczne - dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej,
" samoniszczenie  alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania
autoagresywne,
" typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów
społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe, itd),
" dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia,
" inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia
psychiczne i nerwice.
Dewiacja prawna
Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenie, kazirodztwo,
zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne. W nowoczesnych
społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy prawne, które przewidują
za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane są przestępstwami co oznacza, że
traktuje się je jako odstępstwo (dewiację) od prawa.
Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące niektóre
zachowania jako nieakceptowalne mogą być różne w różnych krajach. To, co uważane jest za
dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności od społeczeństwa, ale i wiary, kultury
itp.
Dewiacja społeczna
Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania
są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania takie nie naruszając
kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być zachowania uznawane za
niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków, czy posiadanie długich włosów przez
mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych zachowania te uważane były za
dewiacje społeczne. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły
takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można było je uznać za przestępcze.
II. Przejawy patologii społecznej w Polsce.
II.1PRZEST
PCZOŚĆ  ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groz
bą kary, które zostały
popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie, ( przypomnieć problematykę z
tematu III)
Najczęściej popełnianie typy przestępstw:
przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem - czyny te
stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce oraz np. podpalenie
przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu  zabójstwo, rozbój itd.
przestępstwa  bez ofiar  niektóre przestępstwa są działaniami nie mającymi widocznej
ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja,
używanie narkotyków
II.2.ALKOHOLIZM  (wg WHO) jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi
przekracza granicę tradycyjnego zwyczajowego, dietetycznego użytku oraz granicę zgodności ze
społecznymi zwyczajami w tej dziedzinie.
Alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki stopień, że
wykazują bądz
wyraz
ne zaburzenia psychiczne, bądz
zachowują się w sposób przynoszący szkodę ich
zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami drugimi, ich sytuacji społecznej i
ekonomicznej. Są to również ludzie, którzy wykazują objawy zwiastujące takie zaburzenia, a zatem
wymagające leczenia.
W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964r. spożywano 2,4 alkoholu i
zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W latach 70 i 80 spożycie
alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a w ciągu lat 90-tych z 7 litrów do 10,56 litra czystego spirytusu
spożywczego przez jednego mieszkańca.
Problemy alkoholowe
Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800 tys. Osób, w lecznictwie
odwykowym zarejestrowanych jest ok.120 tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej
terapii ma tylko 20-30% placówek.
Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2 mln osób,
Uszkodzenia zdrowia psycho-fizycznego pijącej młodzieży: 10-15% zagrożonych w
grupie wieku 15-18 lat,
Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok.3 mln
dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi, somatycznymi,
ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacją,
Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o
wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek,
Naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzez
we: przestępczość
popełniania pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w
miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzez
wości,
Naruszenia prawa związanego z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import,
produkcja i sprzedaż(ok.20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i nietrzez
wym,
nielegalna reklama.
Związek alkoholu z przestępczością
1. Nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa zawierające
w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości przypadków
dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu.
Dotyczy to takich przestępstw jak,:
-zabójstwa
-znęcanie się nad członkiem rodziny,
-czynna napaść na funkcjonariusza publicznego,
(według danych statystycznych KGP zarówno w latach 80 jak i 90  ok. 50 % z ogólnej liczby osób
podejrzanych o dokonywanie tych przestępstw-w każdej z wymienionych kategorii , działało pod
silniejszym lub słabszym wpływem alkoholu),
lata 80 lata 90
Rodzaj przestępstwa
-zgwałcenia ponad 70 % ponad 40 %
-bójki lub pobicia ponad 70 % ok. 30 %
-ciężki uszczerbek na zdrowiu,
naruszenie czynności narządu ciała
lub rozstrój zdrowia, ponad 60 % ok. 30 %
-przestępstwa rozbójnicze 75-80 % ponad 30 %
Jednakże należy również pamiętać o tym, iż to czy wprowadzony do organizmu środek odurzający
zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym zależy również od innych okoliczności jak, np.:
predyspozycje osobowościowe, czynniki o charakterze sytuacyjnym  miejsce, czas obecne osoby,
przedmioty pozostające do dyspozycji itd.
Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu takich jak
kradzież, czy kradzież z włamaniem odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem alkoholu był
znacznie niższy i kształtował się w granicach lata 80  ponad 40 %, lata 90  17-20 %.
2. Nadmierne spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość  zdobycie
alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw przeciwko mieniu.
3. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki : zejścia śmiertelne,
obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne.
Najczęściej nietrzez
wi kierujący uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących
okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie,
nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzez
wi piesi uczestniczyli w wypadkach
potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego przekraczania
jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.
Wśród nietrzez
wych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.
4. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy.
.
W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzez
wości może
narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznych rozmiarach, np.:
obsługa dz
wigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w hucie, operacja
chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma obowiązek czuwać nad
bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.
5. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików ; dla zaspokojenia różnych potrzeb
życiowych , dzieci z takich rodzin najczęściej występują na drogę przestępstwa .
6. Alkohol jako czynnik wiktymogenny a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary .
W wielu przypadkach , a w szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy w momencie
czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca , ale także ofiara np. bójki , pobicia ,
zgwałcenia , zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych , towarzyskich . W ok. 50 % przypadków
ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyz
ni znajdujący się pod wpływem alkoholu .
7. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na przemycie,
nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu - bez uiszczenia opłat celnych , podatku VAT ,
podatku akcyzowego co powoduje olbrzymie straty dla budżetu państwa , chociaż przestępstwa te
nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu , lecz z chęci zysku .
8. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o wychowaniu w
trzez
wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi . W tych przypadkach napój alkoholowy stanowi
ustawowe znamię czynu zabronionego . m.in. : zabrania ona sprzedaży napojów alkoholowych
bez wymaganego zezwolenia , lub kiedy jest to zabronione ( na terenie szkół , zakładów pracy , w
miejscach i czasie masowych zgromadzeń itd. ) ; spożywanie napojów alkoholowych w
miejscach zabronionych , nielegalnej sprzedaży , na ulicach , placach , w parkach itd.
II.3.NARKOMANIA  oddziaływanie na wielkość i dynamikę przestępczości
Narkomania  stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub
substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało
od nich uzależnienie.
Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to
zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób podejmujących
próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie badania w szkołach na temat używania
alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badania wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań
tych wynikało, że 18 % polskich uczniów zażywa leki uspakajające bez zezwolenia lekarza.
Również 18 % miało kontakt z tzw.  twardymi narkotykami , co stawia polskich uczniów na 13
miejscu w Europie.
Ostatnie szacunki policyjne (2000 r.) mówią o 600 tys. Narkomanów w Polsce, z czego leczenie
podjęło zaledwie 8 % czyli ok. 5 tys. osób.
Związek narkomanii z przestępczością
1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które
same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu
narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielanie
celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji
psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z
narkomanią.
Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości w)g danych statystyki policyjnej
przedstawiają się następująco:
Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85 r. o zapobieganiu narkomanii,
Ustawa z dn. 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii)
1985 r.  1763
1989 r.  2278
1991 r.  3376
1992 r.  2173
1997 r.  7915
1998 r. 16432
2000 r. 19649
2001 r. 29230
Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą
tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 r. tj. od roku 1997, w którym weszła w życie
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie
czterokrotnie , wykazując stałą tendencje wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w
pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tzw.  ciemna liczba w
przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów
ścigania zależy jej zmniejszenie.
Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków klasycznych.
Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie
produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli
polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być
krajem , w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z
nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z
narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania,
posiadania środków odurzających, substancji psychotropowych.
2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw
skierowanych na zdobycie narkotyków . Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z
włamaniem (obiekty  apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia
ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia
narkotyku.
3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również
przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże
sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek strychów, altanek na
ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach
rozbójniczych i pobiciach.
4. Kobiety narkomanki, celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich
zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna ale ściśle związane z tym zjawiskiem są
takie przestępstwa jak stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto narkomanii obok
homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV.
5. Narkotyk odgrywa również wspomagająca rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod
wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępne na wpół świadomie lub
nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku
publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.
Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O
przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki, takie jak: osobowość
uzależnionego, wcześniejsze bądz
aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia
przestępcze, środowisko itd.
II.4. PROSTYTUCJA  polega na utrzymywaniu przypadkowych , odpłatnych stosunków
seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów i w zasadzie bez wyboru. W tym zakresie
można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja heteroseksualna) jak
i tej samej płci (homoseksualna).
Wg Magdaleny Jasińskiej prostytutką - jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne
przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru.
Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki z
przestępczością i nadużywaniem alkoholu.
B.Hołyst  Kryminologia str. 673
Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do podawanych
przez nich elementów wchodzących w skład definicji. Można jednak dla różnych określeń tego
zjawiska znalez
ć wspólne elementy.:
- osiąganie korzyści materialnej,
- częsta zmiana partnerów,
- uczuciowa obojętność.
Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:
1 . Call girls . Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania
własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludz
mi biznesu i
kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym z
ródłem
zarobkowania.
2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi
lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają
przestępstw. Prostytucja jest ich głównym z
ródłem dochodu.
3.Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określanych mianem  pigalaków  . Zazwyczaj mają
sutenerów i ochronę ze strony taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre nadużywają
alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki traktujące prostytucję
okazjonalnie jako z
ródło zdobywania pieniędzy na narkotyk. Zdarza się, że prostytutki uliczne
popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego seksu, mogą być
zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.
4. Prostytutki zatrudniane w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego.
Pracują w dość komfortowych warunkach, są bardziej anonimowe. Współdziałają z
ochraniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji
Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 840 agencji towarzyskich i około 115
salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 3500 osób. Najwięcej agencji jest w
Szczecinie (200), Warszawie (150) i A
odzi (100).
5. Kobiety trudniące się nierządem okazjonalnie.
Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach
przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgardii, Rumunii, z państw
byłego ZSRR i Polski.
Aktualne tendencje:
1. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre
komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12-14 letnie
dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania
licealistek  na czarno w agencjach usług towarzyskich.
2. Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym
towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi
seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują
od rodziców.
3. Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z
regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne , ale motywacja
do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych,
klienci z krajów zamożniejszych.
4. Od 1992 r. obserwuje się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR ,
które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również
prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna.
Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych,
nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.
5. Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali
zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.
Związek prostytucji z przestępczością
1. Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji . Przestępstwa
związane z prostytucją przewidziane są w art. 203-204 kk., tj.:
- doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji  przemocą, groz
bą bezprawną,
podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 kk);
- stręczycielstwo  nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
- kuplerstwo  ułatwianie uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
- sutenerstwo  czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę
(art. 204 & 2 kk),
- zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granicą ,
tzw.: handel żywym towarem (art. 204 & 4).
-
. Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15-tu
do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 kk.) oraz z
rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk).
2. Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem;
- najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w
stanie pod wpływem alkoholu  awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego,
bójki, wybryki chuligańskie, znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec
czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego,
- drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu :
- kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości,
- rozboje  na wabia
- paserstwo.
3. Przestępstwa dokonywane przez tzw.  męskie dziwki  na homoseksualistach to: zabójstwa
,uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych pierwszych
najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).
3. Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie akty ze
strony sutenerów, konkurencji, a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich
przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy stróżów
moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów), uszkodzenia ciała, pobicia,
zgwałcenia a nawet kradzież
II.5. SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE
Subkultura  to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym
systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub
podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.
Przykłady subkultur młodzieżowych: skinheadzi, punki, hipisi, heavymetalowcy, rastafarianie,
szalikowcy, sprejowcy, dresiarze, technomani itd.
Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze
kryminogennym:
- dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia ciała, rozboje,
wymuszanie haraczy, zgwałcenia, zabójstwa (skini, szalikowcy, dresiarze),
- dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieże sklepowe, kr. z wlamaniem do sklepów,
kiosków, piwnic, strychów, niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia (szalikowcy, sprejowcy)
- nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków: alkohol  szalikowcy,punki: narkotyki  punki,
rastafarianie, hipisi, technomani,
- odmawianie spełnienia obowiązku służby wojskowej (punki, anarchiści, hipisi),
- łamanie przepisów ruchu drogowego  rolkarz
Sekta (destrukcyjna)  to ruch totalitarny, najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną
lub terapeutyczną, wymagający od swoich członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei oraz
darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a wskutek stosowania rozbudowanego
systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych, doprowadzający do całkowitej
zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne.
(foliogram)
Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt.
- znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty,
- zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej której towarzyszy ograniczanie liczby godzin snu i
wartości energetycznej posiłków, pobicia,
- wykorzystywanie seksualne członków( w tym dzieci),
- przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa,
kwestowania na rzecz grupy,
- stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi.
II.6. WA
ÓCZ
GOSTWO, ŻEBRACTWO, BEZDOMNOŚĆ  wymeldowani do nikąd,
wychowankowie domów dziecka, ludzie ze wsi szukający pracy, matki, które uciekły przed przemocą
w rodzinie , przyczyną bezdomności jest również alkohol, narkotyki. Bezdomni jako sprawcy
przestępstw a przede wszystkim jako ofiary przestępstw. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na
ok. 40  80 tys.
II.7. SAMOBÓJSTWO  jest to akt autodestrukcji, którego bezpośrednim skutkiem jest śmierć.
Samobójstwo jest to proces, a nie incydentalne zdarzenie dlatego mówimy o
Zachowaniu suicydalnym  ciąg reakcji, myśli, czynów, proces decyzyjny trwający czasem wiele lat,
jaki zostaje wyzwolony w człowieku z chwilą gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako
pożądany stan rzeczy, jako cel, zakończony aktem samounicestwienia (in. stopniowe umieranie,
stopniowe wycofywanie się ze świata zewnętrznego)
Samobójstwo jest problemem społecznym, specyficznym przejawem patologii społecznej, rodzajem
straty społecznej. Życie jest nie tylko prawem człowieka ale i obowiązkiem moralnym  pełni on w
społeczeństwie wiele ról i w pewnym sensie jest niezastąpiony. Ponadto poprzez samobójstwo
człowiek  obraża  społeczeństwo jako organizm funkcjonujący w oparciu o pewien system wartości.
Zamachy samobójcze zarejestrowane przez Policję
Ogółem w tym dokonane
1990 3841 3714
2000 5621 4947
w tym mężczyz
ni
1990 3101 3016
2000 4520 4090
związki samobójstwa z przestępczością
samobójstwo w wyniku wyrzutów sumienia, obawy przed karą po dokonaniu przestępstwa,
wcześniej zaplanowane samobójstwo popełnione po dokonaniu przestępstwa, np. zabójstwo
osoby będącej przyczyną frustracji, dolegliwości lub odebranie życia najbliższym w celu
oszczędzenia im cierpień,
przeszły samobójca sam był ofiarą przestępstwa np. kalectwo, oszpecenie w wyniku wypadku
drogowego,
samobójstwo jako skutek utraty osoby emocjonalnie najbliższej, która utraciła życie w
wyniku przestępstwa.
III.UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOA
ECZNEJ
Przyczyny patologii społecznych można sklasyfikować następująco:
1. indywidualne
a. osobowościowe  np. problemy z uzyskaniem akceptacji otoczenia i rekompensowanie tego
braku np. w destruktywnych sektach, agresywnych subkulturach itp.
b. psychiczne  np. zaburzenia psychiczne, zakłócenia w rozwoju psychicznym, przebyte
choroby,
c. fizjologiczne  np. związane z zakłóceniem gospodarki hormonalnej, zakłócenia w rozwoju
fizycznym w okresie dojrzewania,
d. genetyczne  np. dziedziczenia skłonności do nałogów, zachowań agresywnych,
2. społeczne
b. dezorganizacja podstawowych grup społecznych
 patologie w rodzinie (prostytucja, alkoholizm, rozbicie rodziny, przemoc domowa),
- dysfunkcjonalność środowiska szkolnego (nieprawidłowa działalność dydaktyczna, opiekuńcza
i wychowawcza szkoły, występujące patologie w szkołach np. nikotynizm, narkomania)
- negatywne przejawy funkcjonowania w środowisku rówieśniczym ( picie alkoholu, papierosy,
narkotyki, popełnianie przestępstw i wykroczeń, subkultury, sekty religijne),
b. negatywny wpływ zjawisk masowych (bezrobocie, urbanizacja, industrializacja,  dozwolona
przemoc w mediach)
Pytania kontrolne:
1. Przedstaw pojęcie patologii społecznej.
2. Porównaj zakres pojęć dewiacja i patologia społeczna.
3. Wskaż przyczyny patologii społecznej.
4. Scharakteryzuj zjawisko alkoholizmu w Polsce/prostytucji/narkomanii/subkultur
młodzieżowych/