PA�ęSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO

POLITYKA WEWNÊTRZNA - W�ŁADZA KRÓLEWSKA

Król Kazimierz Wielki (1333-1370) w polityce wewnêtrznej zmierza�ł do integracji (zjednoczenia) pa�ąstwa i wzmocnienia swojej w�ładzy:

- wiele uwagi poœwiêci�ł rozwojowi gospodarczemu ziem polskich - warunek silnego zespolenia dzielnic: jednakowe obci�ą�żenia pieniê�żne i wojskowe dla ca�łej ludnoœci, jednakowe œwiadczenia na rzecz Koœcio�ła, przeprowadzenie reformy monetarnej, nakaza�ł u�żywania wy�ł�ącznie monet polskich przy rozliczeniach - zasada nadrzêdna "jedna moneta w jednym królestwie", nadat liczne przywileje handlowe i lokacyjne dla miast - 27 miast otoczonych murami;

- król utrzyma�ł urzêdy namiestnicze starostów - byli od niego zale�żni, sprawowali w imieniu w�ładcy w�ładzê w ziemiach i województwach, ograniczy�ł znaczenie dawnych urzêdników dzielnicowych - stali siê urzêdnikami ziemœkimi, powo�ła�ł Radê Królewsk�ą - mia�ła charakter ponaddzielnicowy, wchodzili w jej sk�ład dostojnicy dzielnicowi i urzêdnicy centralni - kanclerz, podskarbi, podkanclerzy Królestwa, dostojnicy koœcielni a tak�że inne osoby wyznaczone przez króla;

- król Kazimierz, doceniaj�ąc koniecznoœ�Ś zbudowania silnych podstaw materialnych swojej w�ładzy w celu wzmocnienia i centralizacji w�ładzy królewskiej stworzy�ł podstawy skarbu królewskiego, pa�ąstwowego - dochody z ce�ł, sta�łych podatków, produkcji soli w �żupach boche�ąsko-wielickich i ruskich, wzrost dochodów z rozleg�łych dóbr ziemskich. Trybuna�ły rewindykacyjne odbiera�ły szlachcie i instytucjom koœcielnym bezprawnie zagarniête przez nich ziemie, podatek poradlny zniesiono, a wprowadzono sta�ły coroczny podatek w dobrach œwieckich i duchownych; król osi�ąga�ł znaczne dochody poprzez wstrzymywanie wysy�łania do Awinionu dziesiêciny papieskiej i œwiêtopietrza;

- Kazimierz Wielki rozwin�ą�ł dzia�łalnoœ�Ś ustawodawcz�ą w myœl zasady "jedno prawo w jednym królestwie": czêœciowo zunifikowano (ujednolicono) prawo spisano prawo zwyczajowe i po�ł�ączono je z wprowadzeniem nowych postanowie�ą: dla Wielkopolski - statut piotrkowski, dla Ma�łopolski - statut wiœlicki (lata 13461347); w 1356 r. na Wawelu król ustanowi�ł S�ąd Najwy�ższy Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim - najwy�ższa instancja s�ądownicza dla miast polskich lokowanych na prawie niemieckim

- mówi siê o pa�ąstwie Kazimierza Wielkiego jako o monarchii stanowej, jednak król dba�ł o umocnienie swojej w�ładzy i wprowadza�ł rz�ądy centralistyczne rzadko zwo�ływa�ł wiece miêdzydzielnicowe (póŸniejsze sejmiki generalne i sejm walny). Zjazdy dzielnicowe, na które przybywa�ła tak�że szlachta a nawet przedstawiciele miast i ch�łopów odgrywa�ły jeszcze drugoplanow�ą rolê. Stany posiada�ły w�łasne s�ądownictwo, s�ąd królewski s�ądzi�ł w sprawach zdrady obrazy majestatu rozpatrywa�ł skargi na urzêdników, sprawy dotycz�ące maj�ątków i dochodów królewskich, spory miêdzy stanami, interpretowa�ł zakres i treœ�Ś przywilejów stanowych;

- w�ładza królewska Kazimierza by�ła rozleg�ła - jako zwierzchnik administracji dysponowa�ł nadawaniem królewszczyzn (dóbr królewskich), by�ł nadal najwy�ższym sêdzi�ą i Ÿród�łem prawa. W�ładzê Kazimierza Wielkiego wzmacnia�ło dziedziczne przejêcie w�ładzy po œmierci ojca, króla W�ładys�ława;

- za panowania Kazimierza Wielkiego upowszechni�ła siê teoria Korony Królestwa Polskiego (Corona Regni) -wyraz istnienia modelu monarchii stanowej: nazwa by�ła symbolem suwerennoœci zewnêtrznej pa�ąstwa - pa�ąstwo polskie samodzielne w oderwaniu od w�ładcy, który obj�ą�ł funkcjê jakby zarz�ądcy królestwa; nazwa obejmowa�ła wszystkie tereny etnicznie polskie, nie tylko te, które w danym momencie znajdowa�ły siê pod panowaniem króla; by�ła gwarancj�ą niepodzielnoœci terytorium - król nie mia�ł prawa do swobodnego dysponowania ziemiami.

System militarny pa�ąstwa opiera�ł siê na pospolitym ruszeniu szlachty, które polega�ło na obowi�ązku rycerza posiadaj�ącego ziemiê do s�łu�żby w chor�ągwi w kraju na wezwanie w�ładcy - zgodnie z prawem rycerskim. S�łu�żba poza granicami by�ła p�łatna, król musia�ł pokry�Ś straty, wykupi�Ś rycerza z niewoli. Za Kazimierza Wielkiego so�łtysi i wójtowie (wsie i miasta lokowane na prawie niemieckim) byli objêci obowi�ązkiem s�łu�żby wojskowej na wezwanie w�ładcy. Ch�łopi zobowi�ązani byli do walki w przypadku najazdu wroga na pa�ąstwo. Ch�łopi z dóbr królewskich s�łu�żyli w piechocie i dru�żynach �łuczniczych. Pojawi�ły siê równie�ż oddzia�ły wojsk zaciê�żnych. Mieszczanie mieli obowi�ązek budowy i obrony murów miejskich; budowa ok. 50. zamków obronnych, które wzmocni�ły system obronny pa�ąstwa.

KIERUNKI POLITYKI ZAGRANICZNEJ

Kazimierz Wielki, obejmuj�ąc tron w 1333 r., musia�ł rozwi�ąza�Ś wiele proble^Zów w kontaktach z s�ąsiadami:

- rozerwanie sojuszu luksembursko-krzy�żackiego nast�ąpi�ło w 1335 r. w Wyszehradzie, przy poœrednictwie króla Wêgier, Karola Roberta, Kazimierz Wielki wvkupi�ł od Luksemburgów roszczenia do Krakowa za 20 tys. kop groszy praskich, roblem krzy�żacki zosta�ł rozwi�ązany oddzielnie;

- walki na Rusi Halicko-W�łodzimierskiej - w 1340 r. zmar�ł ksi�ą�żê Rusi Halicko-W�łodzimierskiej Jerzy II - zgodnie z testamentem ustanowi�ł swoim spadkobierc�ą króla Kazimierza. Król polski przy pomocy wêgierskiej podj�ą�ł wyprawê na wschód. W wyniku trwaj�ących dwadzieœcia szeœ�Ś lat (do 1366) wypraw zosta�ła zajêta Ruœ Halicka z Haliczem i Lwowem oraz czêœ�Ś Rusi W�łodzimierskiej. Resztê ziem zajêli Litwini. Na Podolu król ustanowi�ł namiestników jako swoich lenników. Pretensje Wêgrów do Rusi Halickiej unormowa�ł uk�ład z 1350 r. miêdzy Kazimierzem a Karolem Robertem Andegawe�ąskim - w przypadku objêcia tronu polskiego przez Andegawena (wczeœniejsze uk�łady dynastyczne) Ruœ mia�ła pozosta�Ś przy Polsce, w przypadku objêcia tronu polskiego przez potomka mêskiego Kazimierza, Wêgrzy mogli odkupi�Ś Ruœ Halick�ą za 100 tys. florenów;

- staraj�ąc siê o odzyskanie �łl�ąska od w�ładców czeskich z dynastii Luksemburgów Kazimierz utrzymywa�ł bardzo dobre kontakty z niezale�żnymi ksi�ą�żêtami sl�ąskimi, m.in. z Bolkiem jaworsko-œwidnickim. Po u�ło�żeniu stosunków z Krzy�żakami (1343, pokój w Kaliszu), Kazimierz w 1345 r. rozpocz�ą�ł z Czechami wojnê o �łl�ąsk. Przebieg dzia�ła�ą nie by�ł korzystny dla króla polskiego i rozpoczêto rozmowy pokojowe. W 1348 r. podpisano pokój w Namyœ�łowie - król polski uycofa�ł siê z wojny nie ponosz�ąc strat terytorialnych, biskupstwo wroc�ławskie pozosta�ło pod zwierzchnictwem arcybiskupa gnieŸnie�ąskiego. Król Czech, Karol I' Luksemburski, formalnie wcieli�ł �łl�ąsk do Korony Czeskiej;

- w 1351 r. Kazimierz zaj�ą�ł czêœ�Ś Mazowsza (p�łock�ą), uda�ło mu siê tak�że cymóc na Karolu IV czeskim zrzeczenie siê praw lennych do reszty Mazowsza; - zacieœni�ł kontakty z wtadcami Pomorza Zachodniego - ma�ł�że�ąstwo córki El�ż

biety z ksiêciem wo�łogoskim, Bogus�ławem V (1343);

- w 1350 r. zawar�ł przymierze z Dani�ą, przy�ł�ączenie do Polski Drahima · Czaplinka (1364) zho�łdowanie rycerzy niemieckich von Osten na Santoku i Drezdenku (1365) - dzia�łania wymierzone przeciw Krzy�żakom i Brandenburzykom;

- oznak�ą wzrostu znaczenia i potêgi Polski w Europie �łrodkowej by�ł kongre krakowski w 1364 r. zako�ączony s�łynn�ą uczt�ą u Wierzynka.