Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych
w Afganistanie
Rozpoczęcie działań wojskowych w Afganistanie było związane z tragicznymi
wydarzeniami z 11 września 2001 r. To właśnie po atakach terrorystycznych na
budynki World Trade Center i Pentagonu1 Stany Zjednoczone wspólnie z in-
nymi państwami, które weszły do utworzonej wtedy koalicji antyterrorystycznej,
rozpoczęły trwającą do dziś operację  Enduring Freedom (EF  Trwała Wol-
ność)2, mającą na celu obalenie reżimu talibów w Afganistanie i likwidację
parasola ochronnego, jaki stworzyło to państwo dla międzynarodowych ugru-
powań terrorystycznych z Al-Kaidą na czele.
Rozbicie reżimu talibów umożliwiło społeczności międzynarodowej rozpo-
częcie działań na rzecz rekonstrukcji i odbudowy państwa afgańskiego. Są one
realizowane głównie w ramach operacji  International Security Assistance
Force (ISAF  Międzynarodowe Siły Wspierania Bezpieczeństwa)3. Rozpoczęła
się ona na przełomie lat 2001 i 2002. W ramach tej operacji są prowadzone
przede wszystkim działania stabilizacyjne, ukierunkowane na udzielanie wspar-
cia władzom Afganistanu (odbudowa instytucji rządowych, wojska, policji,
1
Warto przypomnieć, że po 11 września 2001r. Sojusz Północnoatlantycki po raz pierwszy
w swej historii odwołał się do art. V Traktatu Waszyngtońskiego, mówiącego o kolektywnej obronie
w razie ataku na jedno z państw sojuszniczych. Przywołanie tego artykułu w sytuacji ataku
terrorystycznego, a nie (co było zamiarem twórców traktatu) wobec agresji ze strony innego
państwa świadczy o dokonaniu ad hoc adaptacji wewnętrznych procedur NATO do zagrożenia ze
strony terroryzmu międzynarodowego.
2
Operacja EF jest prowadzona pod przewodnictwem USA zgodnie z art. 51 Karty Narodów
Zjednoczonych, przyznającego państwom prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej, oraz
na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1368 (2001) z 12 września 2001 r., w której
został określony główny cel operacji  zwalczanie terroryzmu, w tym zniszczenie jego baz i zaplecza
na terytorium Afganistanu.
3
Operacja ISAF jest prowadzona zgodnie z rezolucjami Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1386
(2001) z 20 grudnia 2001 r., nr 1510 (2003) z 13 paz
dziernika 2003 r., nr 1563 (2004)
z 17 września 2004 r., nr 1623 (2005) z 13 września 2005 r. oraz nr 1707 (2006) z 12 września
2006 r., a także porozumieniem o odbudowie stałych instytucji rządowych w Afganistanie (tzw.
porozumienie z Bonn) z 5 grudnia 2001 r.
5
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
rozszerzanie władzy centralnej na całe terytorium kraju), a także działania
zmierzające do rekonstrukcji państwa. Początkowo była dowodzona przez
poszczególne państwa sojusznicze, w tym Wielką Brytanię (ISAF-I) i Turcję
(ISAF-II), oraz wspólnie przez Niemcy i Holandię (ISAF-III). Decyzją Rady
Północnoatlantyckiej NATO z 16 kwietnia 2003 r. dowodzenie operacją ISAF
przejęła od 11 sierpnia 2003 r. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego.
Działania wchodzące w zakres obu wspomnianych operacji są koordynowane
(trwa nawet dyskusja w Sojuszu nad ich połączeniem). Wzrastające znaczenie
działań stabilizacyjnych w ramach ISAF przekłada się również na cele stawiane
w operacji  Enduring Freedom .
Etapy zaangażowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego
w Afganistanie
Polska uczestniczy w działaniach prowadzonych przez społeczność między-
narodową w Afganistanie od marca 2002 r. Podstawę prawną udziału Polskiego
Kontyngentu Wojskowego (PKW) w operacji antyterrorystycznej  Enduring
Freedom stanowi postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
22 listopada 2001 r. o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w składzie Sił
Sojuszniczych w Islamskim Państwie Afganistanu, Republice Tadżykistanu
i Republice Uzbekistanu oraz na Morzu Arabskim i Oceanie Indyjskim4. Zgodnie
z dwiema nowelizacjami tego aktu prawnego zakres terytorialny operowania
Polskiego Kontyngentu Wojskowego został rozszerzony początkowo o obszar
Republiki Kirgiskiej5, a następnie Emiratu Bahrajnu i Państwa Kuwejtu6.
W skład PKW weszli żołnierze:
 oddziałów specjalnych GROM,
 1. Brygady Saperów z Brzegu (pluton saperów),
 10. Brygady Logistycznej z Opola (pluton logistyczny),
 4. Pułku Chemicznego z Brodnicy (pluton przeciwchemiczny),
4
MP 2001, nr 42, poz. 674.
5
MP 2001, nr 47, poz. 773.
6
MP 2002, nr 5, poz. 93.
6
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
 zespołu rozpoznania bakteriologicznego (specjaliści z Wojskowego Insty-
tutu Higieny i Epidemiologii w Puławach),
 marynarze okrętu wsparcia logistycznego  Kontradmirał Xawery Czernicki .
W sumie na potrzeby operacji antyterrorystycznej  Enduring Freedom
Polska oddała do dyspozycji kontyngent wojskowy liczący 300 żołnierzy. Na
początku stycznia 2002 r. PKW osiągnął gotowość bojową, a jego bezpośrednie
włączenie do działań nastąpiło w marcu 2002 r., kiedy to do rejonu działań
przerzucono grupę 87 żołnierzy (saperzy, logistycy, komandosi z jednostki
GROM) oraz około 500 ton sprzętu wojskowego.
W praktyce w Afganistanie w ramach operacji EF stale działała grupa jedynie
około 100 żołnierzy (przede wszystkim kompania saperów, a także komponent
logistyczny i ochronny), wyposażona w ciężki sprzęt. Zostali oni rozlokowani
w bazie Bagram pod Kabulem, gdzie stacjonują do dziś. Do ich podstawowych
zadań należą rozminowywanie terenu wokół bazy i lotniska w Bagramie,
rozbudowa fortyfikacji i infrastruktury bazy, a także dystrybucja paliw i wody dla
wojsk koalicji. Dodatkowo, jak już wspomniano, od lipca 2002 r. do września
2003 r. do kontroli ruchu statków w rejonie Morza Arabskiego skierowano okręt
wsparcia logistycznego  Kontradmirał Xawery Czernicki . Pozostałej grupy
żołnierzy wchodzących w skład PKW nie włączono do prowadzonych działań.
Czas operowania PKW w ramach operacji antyterrorystycznej początkowo
określono na pół roku. Aby umożliwić dalsze działanie kontyngentu, prezydent
RP wydał 24 czerwca 2002 r. kolejne postanowienie, przedłużające mandat PKW
do końca 2002 r.7, a następnie, w dniu 23 grudnia 2002 r.  do końca 2003 r.8
Obszar działania kontyngentu oraz jego liczebność pozostały niezmienione.
W postanowieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 29 grudnia 2003 r.
o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskim Państwie Afgani-
stanu9 liczebność PKW została zmniejszona do 120 żołnierzy, a teren jego
operowania ograniczono wyłącznie do obszaru Afganistanu. Taka decyzja wyni-
kała ze znacznego w tym czasie zaangażowania polskich sił zbrojnych w Iraku,
7
MP 2002, nr 26, poz. 430.
8
MP 2002, nr 61, poz. 853.
9
MP 2003, nr 59, poz. 921. Podobną skalę zaangażowania ustalało postanowienie Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 grudnia 2004 r. o przedłużeniu okresu użycia Polskiego
Kontyngentu Wojskowego w Islamskim Państwie Afganistanu (MP 2004, nr 56, poz. 926).
7
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
gdzie Polska we wrześniu 2003 r. objęła dowództwo nad Wielonarodową Dywizją
Centrum Południe, wysyłając w rejon misji kontyngent w sile około 2500
żołnierzy. De facto ograniczenia te nie wpłynęły istotnie na bezpośredni udział
Polski w operacji w Afganistanie, gdyż od początku uczestnictwa PKW w operacji
 Enduring Freedom liczebność polskiego kontyngentu na obszarze działania
nie przekraczała 100 żołnierzy.
Szczególnie ważne w postanowieniu z 2003 r. było jednak rozszerzenie
podporządkowania PKW. Przestał on być wyłącznie w dyspozycji operacji  En-
during Freedom , gdyż jego część została skierowana również do prowadzenia
działań w ramach operacji ISAF. Polska włączyła się do niej w sposób symbo-
liczny, wysyłając w lutym 2004 r. dwóch oficerów (obsługa lotniska w Kabulu).
Objęcie dowodzenia nad operacją ISAF przez NATO w sierpniu 2003 r.
zmusiło państwa Sojuszu do większego skoncentrowania się na tej misji. Zni-
kome zaangażowanie Polski było krytykowane w Brukseli. Stale wywierano też
nacisk, aby Rzeczpospolita Polska uczestniczyła w większym zakresie w operacji
w Afganistanie. Na początku 2005 r. rząd RP, dostrzegając, że zaangażowanie
w działania stabilizacyjne NATO w Afganistanie jest nieadekwatne do poten-
cjału, możliwości oraz znaczenia naszego kraju w Sojuszu, rozpoczął prace
zmierzające do zwiększenia polskiego udziału w tej misji.
W trakcie zorganizowanego 3 lutego 2005 r. w Szczecinie spotkania szefów
resortów obrony Polski, Danii i Niemiec10  państw współtworzących dowództwo
Wielonarodowego Korpusu Północ Wschód, ministrowie zadeklarowali goto-
wość przejęcia dowodzenia nad XI zmianą operacji ISAF (od sierpnia 2007 r. do
lutego 2008 r.). Zgodnie z decyzją władz NATO z 9 lutego 2005 r. dowództwo
korpusu zostało włączone do planu rotacji dowództwa ISAF. Zakładano wtedy,
że przejęcie przez korpus szczeciński dowodzenia siłami ISAF wpłynie na wzrost
liczebności PKW w Afganistanie w okresie od sierpnia 2007 r. do lutego 2008 r.
do ponad tysiąca żołnierzy.
Kwestia ta była omawiana na posiedzeniu Rady Ministrów. Upoważniła ona
w dniu 23 sierpnia 2005 r. ministra obrony narodowej do podjęcia w porozu-
mieniu z ministrem spraw zagranicznych prac związanych z przygotowaniem
przewidywanego dalszego udziału sił zbrojnych RP w operacji ISAF w Afga-
nistanie, stosownie do zobowiązań Polski wobec NATO. W protokole z posie-
10
W spotkaniu wzięli udział ministrowie obrony Polski i Niemiec  Jerzy Szmajdziński i Peter
Struck, oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Obrony Danii, Kristian Fischer.
8
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
dzenia Rady Ministrów zapisano:  Polska będzie ponosić główny ciężar wysiłków
związanych z obsadą stanowisk, przemieszczeniem Dowództwa Korpusu wraz
z Brygadą Wsparcia i organizacją dowodzenia w rejonie misji. Planuje się, że
w operacji ISAF na terenie Afganistanu zostanie użyty Polski Kontyngent
Wojskowy do 1 tys. żołnierzy .
Plany polskiego zaangażowania w Afganistanie uległy przeformułowaniu wskutek
decyzji NATO o zmianie modelu dowodzenia operacją. 6 kwietnia 2006 r. Komitet
Wojskowy NATO zdecydował o odejściu od dowodzenia opartego na dotychcza-
sowym modelu korpuśnym i zaaprobował memorandum w sprawie przekształcenia
dowództwa ISAF zgodnie z tzw. modelem kompozytowym (stała struktura do-
wodzenia NATO, obsadzana przez państwa członkowskie w zależności od ich
wkładu w misję pod względem liczby uczestniczących w niej osób).
Zaangażowanie Polski w operacji ISAF wzrosło począwszy od września
2006 r. W dniu 23 maja tego roku Rada Ministrów ustaliła zwiększenie od
1 września 2006 r. liczebności PKW w Afganistanie ze 120 do 190 żołnierzy
i pracowników wojska przez wydzielenie dodatkowego personelu do sił ISAF  do
Regionalnego Zespołu Odbudowy w Mazar-e-Sharif oraz do tamtejszego
Dowództwa Regionalnego ISAF. 30 sierpnia 2006 r. prezydent RP na wniosek
Rady Ministrów podpisał stosowne postanowienie w tej sprawie11. Następnie,
22 listopada tego roku, prezydent RP ogłosił postanowienie zwiększające stan
osobowy Polskiego Kontyngentu Wojskowego do 1200 żołnierzy12.
Kluczowe znaczenie dla wzmocnienia polskiej obecności w Afganistanie bę-
dzie miało skierowanie do rejonu misji batalionu manewrowego. Zostanie on
rozlokowany w prowincji Ghazni z zadaniem zapewnienia stabilizacji i bezpie-
czeństwa w tej prowincji oraz na odcinku drogi między Kabulem a Kandaharem.
Do zadań batalionu będzie też należała ochrona zespołów odbudowy i grup
CIMIC (Civil-Military Cooperation  Współpraca Cywilno-Wojskowa). Polscy
żołnierze w rejonie misji będą współpracowali z amerykańską 82. Dywizją Po-
wietrzno-Desantową13 oraz z lokalną policją i armią afgańską.
11
MP 2006, nr 59, poz. 623.
12
MP 2006, nr 84, poz. 862.
13
Współpraca polskich oddziałów i 82. Dywizji Powietrzno-Desantowej ma bogatą tradycję
historyczną  w czasie II wojny światowej amerykańska dywizja oraz Samodzielna Brygada Spado-
chronowa dowodzona przez gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego brały udział w operacji pod
Arnhem w Holandii 18 26 września 1944 r.
9
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
Polska zdecydowała się na znaczne zwiększenie swego zaangażowania
w Afganistanie, wiedząc, że misja ta jest kluczowa dla przyszłości NATO. Na niej
koncentruje się uwaga najwyższych gremiów Sojuszu. Oczywiste jest, że w inte-
resie Polski leży wzmacnianie Sojuszu oraz stałe potwierdzanie jego politycznej
i wojskowej wiarygodności. Fundamentalna rola NATO w polskiej polityce
bezpieczeństwa wynika z podstawowych dokumentów strategicznych dotyczą-
cych bezpieczeństwa RP (Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2003 r.).
Kwestia ta stanowi też od początku lat dziewięćdziesiątych stały element kon-
sensusu głównych sił politycznych w państwie. Takie postrzeganie rangi
i znaczenia Sojuszu implikuje aktywny udział RP w misjach międzynarodowych
prowadzonych przez NATO. Polska nie może domagać się od Sojuszu Północ-
noatlantyckiego kosztownych inwestycji czy zabiegać o rozmieszczenie jego baz
na swym terytorium i jednocześnie mówić, że w sytuacji, gdy trzeba wesprzeć
NATO, nasza armia, licząca 150 tys. żołnierzy, pozostanie w koszarach.
Polska chce być obecna w sposób widoczny w działaniach stabilizacyjnych
w Afganistanie. Sukces operacji z pewnością potwierdzi wiarygodność i umocni
spoistość Sojuszu. Fiasko ISAF dowodzonej przez NATO osłabiłoby Sojusz,
naruszając de facto jeden z filarów naszego bezpieczeństwa. Nie można do tego
dopuścić.
Polskie zaangażowanie w Afganistanie ma też istotny aspekt historyczny
i moralny. Musimy pamiętać, że interwencja ZSRR w Afganistanie na początku
lat osiemdziesiątych XX w. prawdopodobnie powstrzymała Moskwę od podjęcia
decyzji o stłumieniu siłą ruchu  Solidarność . Ponadto koszty interwencji Armii
Radzieckiej w Afganistanie przekroczyły w sumie 100 mld USD, co m.in.
przyczyniło się do bankructwa ZSRR i w konsekwencji do rozpadu całego bloku
komunistycznego. Nie wiadomo, czy gdyby w momencie przemian w Europie
w 1989 r. Związek Radziecki był znacznie silniejszy ekonomicznie, zmiany nie
przebiegałyby według modelu chińskiego  z uruchomieniem gospodarki ryn-
kowej, ale utrzymaniem niedemokratycznego systemu politycznego.
Ustabilizowanie sytuacji w Islamskim Państwie Afganistanu wymaga oprócz
prowadzenia operacji wojskowych także aktywnych działań w zakresie pomocy
humanitarnej i odbudowy gospodarczej kraju. Afganistan jest obecnie jednym
z największych odbiorców międzynarodowej pomocy finansowej na odbudowę
i rekonstrukcję państwa. Wsparcia tego udzielają zarówno poszczególne kraje, jak
i organizacje i instytucje międzynarodowe. Koordynacji tej pomocy były poświęco-
ne trzy wielkie konferencje międzynarodowe: w Tokio (21 22 stycznia 2002 r.),
10
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
w Berlinie (31 marca  1 kwietnia 2004 r.) i w Londynie (31 stycznia  1 lutego
2006 r.).
W działaniach tych uczestniczy także Polska. Od 2004 r. Afganistan jest
krajem priorytetowym w polskim programie współpracy na rzecz rozwoju. Tylko
w 2006 r. w ramach polskiej pomocy rozwojowej zaplanowano sfinansowanie
projektów zgłoszonych przez organizacje pozarządowe na łączną kwotę ponad
1,6 mln zł. W Afganistanie są obecne takie polskie organizacje pozarządowe, jak
Polska Akcja Humanitarna, Polska Misja Medyczna czy Stowarzyszenie  Szkoły
dla Pokoju . Ponadto w ramach wpłat kanałami wielostronnymi z przeznaczeniem
dla Afganistanu Polska wpłaciła 100 tys. USD na Antynarkotykowy Fundusz
Powierniczy oraz 295 tys. USD na Afgański Fundusz na rzecz Rekonstrukcji.
W Afganistanie trwa proces polityczny zmierzający do rozszerzania władzy
centralnej na całe terytorium tego państwa. Przejęcie odpowiedzialności sił
międzynarodowych ISAF za afgańskie prowincje wschodnie (tam ma zostać
rozlokowany główny trzon zwiększonego PKW) jest kolejnym elementem tego
procesu. Polska chce pomóc w tych działaniach. Jeżeli bowiem pozostawilibyśmy
Afganistan samemu sobie, to w niedługim czasie na jego terenie powstałoby
radykalne państwo fundamentalistyczne czerpiące ogromne zyski z handlu nar-
kotykami. Fundusze te przeznaczałoby na finansowanie akcji terrorystycznych
na całym świecie. W pełni świadomy tego zagrożenia jest też rząd prezydenta
Hamida Karzaja. Dlatego władze afgańskie stale apelują o zwiększenie wysiłku
społeczności międzynarodowej w celu ustabilizowania sytuacji i odbudowy
Afganistanu.
Ograniczenia narodowe
W operacji w Afganistanie bierze udział 37 państw. Wydzieliły one na
potrzeby ISAF łącznie około 33 460 żołnierzy. Dokładne dane przedstawiono
w tabeli 1.
Tabela 1. Państwa uczestniczące w operacji ISAF (stan na 2 stycznia 2007 r.)
Państwo Liczba żołnierzy
Stany Zjednoczone 11 800
Wielka Brytania 5200
Niemcy 3000
11
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
Kanada 2700
Holandia 2200
Włochy 1950
Francja 1000
Turcja 800
Rumunia 750
Hiszpania 550
Australia 500
Dania 400
Norwegia 350
Belgia 300
Szwecja 180
Węgry 180
Grecja 170
Polska 160
Czechy 150
Portugalia 150
Chorwacja 130
Litwa 130
Macedonia 120
Bułgaria 100
Nowa Zelandia 100
Estonia 90
Finlandia 70
Słowacja 60
Słowenia 50
A
otwa 35
Albania 30
Azerbejdżan 20
Irlandia 10
Luksemburg 10
Austria 5
Islandia 5
Szwajcaria 5
y
ródło: http://www.nato.int (oficjalna strona internetowa NATO).
12
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
Gdy przeanalizuje się tabelę, wyraz
nie widać, że dotychczasowe zaanga-
żowanie Polski w Afganistanie jest raczej niewielkie. Zwiększenie liczebności
Polskiego Kontyngentu Wojskowego do 1200 żołnierzy, które nastąpi w naj-
bliższym okresie, znacznie umocni pozycję Polski w Sojuszu.
Zgłaszając swe siły do udziału w ISAF, Polska oddała je do dyspozycji
dowódcy operacji bez określania ograniczeń narodowych. Pozwala to na swo-
bodniejsze wykorzystywanie PKW w rejonach, w których kontyngent będzie
konieczny w danym momencie. Ma to szczególne znaczenie w działaniach
operacyjnych, gdyż pozwala wypełnić luki w siłach międzynarodowych stosownie
do potrzeb. Oprócz Polski nie zgłosiły ograniczeń narodowych następujące kraje
biorące udział w misji ISAF: Australia, Estonia, Finlandia, Francja, Kanada,
Irlandia, Islandia, A
otwa, Norwegia, Rumunia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria
i Wielka Brytania. Niestety, wiele państw utrzymuje jednak takie ograniczenia,
co utrudnia efektywne prowadzenie misji. W mniejszym stopniu dotyczy to
krajów, które wprowadziły dla swych kontyngentów ograniczenia narodowe ze
względu na brak odpowiednich zdolności operacyjnych. Niektóre działania po-
dejmowane w Afganistanie wymagają operowania nocą czy też w trudnych
warunkach klimatycznych. Nie wszystkie państwa mają też odpowiedni sprzęt
pozwalający na pełnienie misji w niełatwych górskich warunkach.
Większym problemem jednak są ograniczenia narodowe nakładane przez
poszczególne kraje z przyczyn politycznych. Wynikają one z tego, że państwa nie
chcą oddawać swoich kontyngentów wojskowych do całkowitej dyspozycji do-
wódcy operacji. Uniemożliwia to wykorzystanie tych kontyngentów w regionach
szczególnie niebezpiecznych i w konsekwencji utrudnia skuteczne pełnienie
misji, a przez to podważa wiarygodność NATO. Ograniczenia narodowe nałożyły
na swe kontyngenty zarówno państwa będące członkami Sojuszu (Belgia,
Bułgaria, Czechy, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Luksemburg,
Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Turcja, Węgry i Włochy), jak i inne
kraje biorące udział w misji ISAF (Albania, Austria, Azerbejdżan, Chorwacja,
Macedonia, Nowa Zelandia, Szwecja). Dotyczą one przede wszystkim kwestii
związanych z zakresem terytorialnym działania poszczególnych kontyngentów,
z ograniczeniami operacyjnymi, zasadami użycia sił (rules of engagement) oraz
niewłączaniem się do działań mających na celu zwalczanie produkcji narkotyków
(counter narcotics).
Wysiłki sił międzynarodowych spowodowały, że obecnie w Afganistanie
więcej osób ginie w wypadkach samochodowych niż wskutek akcji militarnych.
13
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
Niestety, dotychczas w operacjach ISAF i EF straciło życie 455 żołnierzy14 sił
międzynarodowych, w tym 296 Amerykanów, 44 Kanadyjczyków, 44 Brytyj-
czyków, 19 Hiszpanów, 18 Niemców, 9 Francuzów, 9 Włochów, 4 Holendrów,
4 Rumunów, 3 Duńczyków, 2 Szwedów, jeden Australijczyk i jeden Portu-
galczyk. Ponadto w katastrofie lotniczej w Turcji zginęło 62 żołnierzy hisz-
pańskich wracających do kraju z misji w Afganistanie.
Proces polityczny w Afganistanie
Od momentu rozbicia reżimu talibów w Afganistanie trwa proces polityczny,
którego ostatecznym celem jest utworzenie stabilnego państwa, współpracu-
jącego ze społecznością międzynarodową i mającego własne siły bezpieczeństwa,
zdolne samodzielnie zapewnić wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo kraju.
Podstawy procesu politycznego zostały wypracowane w trakcie konferencji
zorganizowanej w Petersbergu k. Bonn w grudniu 2001 r. Konferencja ta była
formą afgańskiego okrągłego stołu z udziałem przedstawicieli najważniejszych
grup etnicznych w Afganistanie, reprezentantów Sojuszu Północnego, diaspory
afgańskiej oraz byłego króla Afganistanu  Zahira Szaha, obalonego w 1973 r.
W trakcie obrad ustalono powołanie rządu tymczasowego, na którego czele stanął
Hamid Karzaj. Jest on przedstawicielem Pasztunów, stanowiących większość
mieszkańców Afganistanu15. Stanowiska w poszczególnych resortach zostały
obsadzone zgodnie z kryterium liczebności poszczególnych grup narodowościo-
wych zamieszkujących ten kraj. Jednocześnie zatwierdzono ogólne ramy procesu
politycznego, którego głównymi elementami miały być przyjęcie konstytucji,
wybory prezydenckie oraz wybory parlamentarne.
Następnie liderzy wszystkich najważniejszych afgańskich ugrupowań
politycznych i grup etnicznych spotkali się już w Afganistanie w dniach od 11 do
20 czerwca 2002 r. na obradach Loi Dżirgi (Loya Jirga  Rada Starszyzny
Plemiennej). Ustalono wtedy sposób przygotowania konstytucji Afganistanu.
Ponadto Loja Dżirga potwierdziła ustalony pół roku wcześniej skład tym-
czasowych władz państwa  utworzone w tym czasie stanowisko prezydenta
14
Dane na dzień 9 stycznia 2007 r.
15
Pasztunowie stanowią około 38% ogółu mieszkańców Afganistanu. Inne główne grupy etnicz-
ne zamieszkujące ten kraj to: Tadżycy (25%), Hazarowie (19%), Uzbecy (6%), Ajmakowie (4%),
Beludżowie (0,5%).
14
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
powierzono tymczasowemu premierowi Hamidowi Karzajowi. Za podstawowe
zadanie rządu uznano przygotowanie projektu konstytucji, która miała zostać
przyjęta na kolejnym spotkaniu Rady Starszyzny Plemiennej.
Posiedzenie Loi Dżirgi poświęcone ustawie zasadniczej odbyło się na prze-
łomie grudnia 2003 r. i stycznia 2004 r. W dniu 4 stycznia 2004 r. Rada
Starszyzny Plemiennej przyjęła nową konstytucję Islamskiej Republiki Afga-
nistanu. Konstytucja stworzyła podstawy prawne nowego państwa. Główne
założenia ustrojowe są podobne do tych, jakie przyjęto w państwach o silnych
systemach prezydenckich (na wzór USA). Konstytucja ustaliła trójpodział wła-
dzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Najwyższą władzą wykonawczą
jest prezydent, który kieruje pracami rządu, władzę ustawodawczą stanowi
parlament afgański, składający się z dwóch izb  Wolesi Dżirgi (Izba Ludowa,
2249 posłów) oraz Meszrano Dżirgi (Izba Starszyzny, 51 senatorów), a władzę
sądowniczą reprezentują Sąd Najwyższy, Wysoki Sąd i Sąd Apelacyjny. Do
ustawy zasadniczej nie wprowadzono zapisów prawa szarijatu, o co zabiegali
przedstawiciele radykalnych ugrupowań islamskich.
Kolejnymi etapami procesu bońskiego były wybory prezydenckie i parla-
mentarne. 9 paz
dziernika 2004 r. w Afganistanie, a także w obozach uchodz
ców
afgańskich w Pakistanie i w Iranie przeprowadzono wybory prezydenckie. Star-
towało w nich 16 kandydatów, w tym pełniący tymczasowo funkcję prezydenta
Hamid Karzaj, który ostatecznie zwyciężył, uzyskując 55,4% głosów. Należy
podkreślić, że frekwencja była wysoka, gdyż w wyborach uczestniczyło 70%
uprawnionych do głosowania (40% wszystkich głosujących stanowiły kobiety).
Wybory prezydenckie odbyły się zgodnie z demokratycznymi zasadami, a pewne
nieprawidłowości były raczej konsekwencją trudnych warunków i wielu proble-
mów technicznych, a nie zamierzonych manipulacji.
Wybory do niższej izby parlamentu (pierwsze wybory parlamentarne od 1969 r.)
wraz z wyborami do 34 rad prowincji przeprowadzono 18 września 2005 r.
Frekwencja wyniosła nieco poniżej 50%. Podobnie jak w przypadku wyborów
prezydenckich nie odnotowano rażących naruszeń porządku wyborczego, a gło-
sowanie zostało uznane przez międzynarodowych obserwatorów za zgodne z re-
gułami demokratycznymi. Zwołanie pierwszego posiedzenia nowego parlamen-
tu, które odbyło się 18 grudnia 2005 r., zakończyło trwający od grudnia 2001 r.
proces boński, tworzący ramy okresu przejściowego w Afganistanie.
15
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
Mimo sukcesów w procesie politycznym od pewnego czasu pogarsza się stan
bezpieczeństwa w Afganistanie. Jest to związane z przenoszeniem na grunt
afgański metod stosowanych w Iraku (ataki samobójcze, improwizowane ładunki
wybuchowe). Stoją za tym głównie ugrupowania talibów oraz radykalna frakcja
Hizb-i-Islami (jej przywódcą jest Gulbuddin Hekmatiar), a także, choć w o wiele
mniejszym zakresie, powiązani z Al-Kaidą bojownicy islamscy, którzy przybyli
z zagranicy. Ugrupowania te są szczególnie aktywne na wschodzie i południu
kraju (można było wręcz mówić o ofensywie talibów)  w rejonach, gdzie
w 2006 r. wzrosła liczebność sił ISAF.
Pogorszeniu się stanu bezpieczeństwa sprzyjają permanentna słabość struk-
tur administracji lokalnej oraz bardzo częste przypadki korupcji we władzach
centralnych. Nakładają się na to podziały etniczne w społeczeństwie, co
wzmacnia odczucie pogorszenia się sytuacji. Rządowi Karzaja nie udało się
rozszerzyć swej władzy na całe terytorium kraju, a sam prezydent nie ma też
stabilnego poparcia głównych grup etnicznych.
Jednym z ważnych zagrożeń dla stabilizacji w Afganistanie pozostaje pro-
dukcja narkotyków, z której m.in. uzyskują środki na działalność ugrupowania
rebelianckie i antyrządowe. W raporcie (World Drug Report 2006), opubliko-
wanym przez Biuro Narodów Zjednoczonych do spraw Przeciwdziałania
Narkomanii i Przestępczości Zorganizowanej (United Nations Office on Drugs
and Crime  UNODC), wskazano, że w Afganistanie w 2005 r. wytworzono
4100 ton opium, co stanowi 89% światowej produkcji. Z tej ilości narkotyku
można wytworzyć 410 ton czystej heroiny. Około 90% heroiny trafiającej na
polski rynek pochodzi właśnie z Afganistanu. Co więcej, według wstępnych
szacunków UNODC zbiory maku opiumowego wyniosły w 2006 r. około 6100
ton. Niepowodzeniem zakończył się program wypłacania rekompensat finan-
sowych za likwidację upraw maku (rocznie jest obsiewanych około 400 tys. ha,
z czego, z przyczyn technicznych, można zniszczyć tylko 10%). Ograniczenie
produkcji narkotyków w Afganistanie może nastąpić jedynie w przypadku pełnej
współpracy lokalnych przywódców z rządem. Będzie to jednak niezwykle trudne,
ponieważ są oni zainteresowani utrzymaniem nielegalnej działalności, z której
czerpią znaczne zyski, a dla organizacji terrorystycznych jest to jeden z ele-
mentów zdobywania funduszy na prowadzenie działalności.
Ponadto negatywny wpływ na stan bezpieczeństwa wywierają takie zjawiska,
jak trudności z ochroną i zabezpieczeniem granic, nierozwinięta infrastruktura
komunikacyjna, słaba gospodarka oraz niski poziom oświaty. Szczególnym wy-
16
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie
zwaniem jest zapewnienie kontroli na granicy pakistańsko-afgańskiej, w więk-
szości przebiegającej na trudnym, górzystym terenie, zamieszkanym przez ludy
koczownicze, często zmieniające miejsce pobytu. Dodatkowo przez granicę tę
przenikają do Afganistanu ekstremiści islamscy uczęszczający wcześniej do licz-
nych szkół koranicznych znajdujących się w przygranicznych rejonach
Pakistanu.
* * *
Afganistan był od bardzo dawna miejscem stałej rywalizacji państw ościen-
nych. O wpływy w tym kraju walczyły także mocarstwa spoza Azji Środkowej.
W przeszłości był to obszar ingerencji m.in. Mongołów, a od XVIII w. aż do 1947 r.
o kontrolę nad Afganistanem rywalizowały Imperium Brytyjskie z carską Rosją,
a póz
niej ze Związkiem Radzieckim. Przez podporządkowanie sobie Afgani-
stanu, a następnie Beludżystanu Kreml chciał uzyskać wyjście na Morze Arab-
skie, a Londyn był zainteresowany powiększeniem swych zdobyczy kolonialnych.
Chcąc osiągnąć swoje geopolityczne cele, ZSRR rozpoczął w 1979 r. inter-
wencję militarną w Afganistanie. W latach 1979 1989 stale stacjonowało w tym
państwie około 80 tys. żołnierzy radzieckich (w szczytowym okresie nawet
150 tys.). Mimo jednak tak znacznego zaangażowania Armii Radzieckiej nigdy
nie udało się jej opanować całego kraju.
Obecne działania w Afganistanie mają zupełnie inny charakter. Operacja
ISAF jest misją stabilizacyjną. Siły działające w jej ramach mają za zadanie
udzielanie wsparcia legalnie wybranym władzom Afganistanu. Sukces w tym
państwie zależy nie tylko od działań wojskowych, konieczne jest także podejście
kompleksowe, obejmujące walkę z biznesem narkotykowym, ochronę granic,
budowę dróg, szerzenie oświaty, a przy tym dostosowanie się do warunków
istnienia w społeczeństwie afgańskim więzi klanowych i plemiennych. Dlatego
też ważnymi elementami podejmowanych działań są rekonstrukcja i odbudowa,
realizowane w ramach Regionalnych Zespołów Odbudowy. Zadaniem sił ISAF
jest pomoc w szkoleniu afgańskich sił bezpieczeństwa, tak aby mogły one w coraz
większym stopniu przejmować odpowiedzialność za bezpieczeństwo kraju. To
sprawia, że siły ISAF są pozytywnie postrzegane w społeczeństwie afgańskim
 nie jako okupant, ale gwarant stabilności i bezpieczeństwa. Udział w nich
Polski przyczyni się do sukcesu całej misji, ustabilizowania sytuacji w Afga-
nistanie, zapewnienia, że Afgańczycy będą gospodarzami we własnym kraju.
17
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)
Bogusław Winid
Stabilizacja sytuacji w Afganistanie nie będzie procesem szybkim i bezbo-
lesnym. Planowane kompleksowe działania muszą zakładać wysiłek długotermi-
nowy, poparty odpowiednimi nakładami finansowymi. Ważne jest, aby ocze-
kiwanego celu misji nie pojmować w kategoriach europejskich. Społeczność
międzynarodowa musi uwzględniać odmienność kulturową Afganistanu i całego
regionu.
Operacja afgańska jest nowym wyzwaniem dla Polski w XXI stuleciu. Będzie
to obecnie najpoważniejsza, a zarazem najtrudniejsza misja polskich sił zbroj-
nych. Jednakże misja ta w przyszłości wzmocni NATO, a przez to również
bezpieczeństwo Polski. Ponadto wpłynie na zdobycie cennych doświadczeń przez
polskie siły zbrojne w trudnych warunkach bojowych. Umożliwi zwiększenie
stopnia ich modułowości, a jednocześnie zdobycie doświadczeń we współdzia-
łaniu w ramach sił wielonarodowych. Oddziały, które mają w niej uczestniczyć,
są dobrze przygotowane i wyposażone. Pozwala to mieć nadzieję, że nasza misja
zakończy się sukcesem.
15 stycznia 2007 Bogusław Winid
18
 Polski Przegląd Dyplomatyczny 2007, nr 1 (35)