PETER K. BURIAN " ROBERT CAPUTO
NATIONAL GEOGRAPHIC
SPIS TREÅšCI
WST
P 6 256 ZDJ
CIA WIECZORNEI NOCNE
264 WILLIAM ALBERT ALLARD Fotografia jako esej
PODSTAWOWE WIADOMOÅšCI 8
ZACZYNAMY 10 270 FOTOGRAFOWANIEM
WARUNKACH EKSTREMALNYCH
KOMPOZYCJA 24
272 POD WOD

APARATY 34
274 DAVID DOORILET Ekspresja podwodnych zdjęć
OBIEKTYWY 54
280 ZWIERZ
TA
ÅšWIATA
O 76
294 CRRIS JOHNS Praca na grzÄ…skim groncie
LAMPY RA
YSKOWE 1 OPRZYRZ
DOWANIE DLA NICH 92
300 ZDJ
CIA LOTNICZE
FILMY: PALETA FOTOGRAFA 112
302 RYZYKOWNE WYPRAWY
EKSPOZYCJA 1 JEJ POMIAR 134
312 MICHAEUICHOLS Fotoreportaż ekologiczny
OSPRZ
T DODATKOWY 1 OTBZYMANIE SPRZETO 1 50
318 KOMPOTERY A FOTOGRAFIA
ŚWIAT TEMATÓW m
POGODA 162
336 PRZYDATNE INFORMACJE
SAM ARELL Sztuka i fotoreportaż 168
336 PRZYGOTOWANIA DO PODRÓŻY
PEJZAŻE 174
339 PREZENTACJA l PRZECHOWYWANIE ZDJ
Ć
LODZIE 182
341 SA
OWNICZEK
JODI COBR PrzekraczajÄ…c bariery 190
346 LITERATORA UZOPEA
NIAJ
CA
ANNIE GRIFFITHS BELT Być jak najbliżej ludzi 210
348 INDEKS
ARCRITEKTORA 216
JAMES L. STANFIELD Wskrzeszanie historii 224
Strony 2-3: Wyszukana barwa, mgta i wyłaniające się i niej
FESTYNY, PARADY 1 SPORT 230
sylwety składają się na obraz, oddający nastrój pogodnego
spokoju i piękno ostoi jeleni w Państwowym Rezerwacie
MICRAEL YAMASHITA Ochwycić istotę rzeczy 234
Przyrody Chincoteague w Wirginii.
Fot.: James R Blair
MAKROFOTOGRAFIA 240
Na sąsiedniej stronie: Szczery uśmiech i naturalny sposób
bycia, które demonstruje David Alan Harvey podczas pracy
ROCR - JAK GO ZATRZYMAĆ, JAK GO WYKORZYSTAĆ 244
nad reportażem w Hanoi, to podstawowe narzędzia pracy
przy fotografowaniu ludzi,
Fot.: Kenneth Garrett
DAVID ALAN RARVEY Odnajdywanie symboli 250
Robert Caputo
CODZIENNIE ZALEWA NAS MASA FOTOGRAFII - obrazów wojny
i głodu, ludzi sławnych i podziwianych, towarów, do których kupna
się nas zachęca, prześlicznych modelek, idealnych mieszkań, mikro-
organizmów i dalekich gwiazd, ważnych wydarzeń historycznych
i momentów ważnych tylko dla nas. Fotografie przynoszą pod nasz
dach odległe zakątki świata i przywołują przeszłość. Wszyscy mamy
albumy (a mniej pedantyczni z nas - szuflady) pełne zdjęć naszych
najbliższych czy nas samych sprzed lat. Fotografia jest z
ródłem
estetycznej satysfakcji i informacji o rzeczach, których w rzeczywi-
stości nigdy nie zobaczymy. I jest realnym, materialnym wyrazem
naszych osobistych wspomnień.
Tylko nieliczne jednak spośród niezliczonych fotografii, które
mamy okazję oglądać, przyciągają uwagę i pozostają na dłużej
w pamięci. Czym więc te właśnie obrazy różnią się od całej reszty?
Świetne zdjęcia przybierają wprawdzie najróżniejsze formy,
lecz wszystkie mają jedną wspólną cechę: każde z nich wyraża
uczucia: radości lub smutku, współczucia, odrazy, czy wreszcie
prostej, a niemożliwej do opisania, przyjemności patrzenia na coś,
co przemawia do naszego oka i umysłu. Fotograf przekazuje nam
te uczucia dzięki szczęśliwej kombinacji własnej wrażliwości - oka
artysty- ze znajomością narzędzi i techniki. Aby otrzymać obraz,
który jest zarówno odzwierciedleniem tematu, jak i opowieścią
o nim, fotograf patrzy, myśli, wybiera właściwy sprzęt, a następnie
przyciska spust migawki.
W niniejszym poradniku zajmiemy siÄ™ zagadnieniami kompo-
zycji, oświetlenia i ekspozycji, które składają się na proces myślowy,
zachodzÄ…cy przy tworzeniu obrazu, dokonamy przeglÄ…du
aparatów, obiektywów, filmów i wszelkiego rodzaju sprzętu oraz
materiałów, stanowiących narzędzia fotografa. Przyjrzymy się
Otoczone czułym uściskiem maminych dłoni niemowlę spogląda szeroko rozwartymi oczami na nowy dla siebie
świat. Kombinacja światła z okna i z kwadromatu nadaje ciepły koloryt podkreślający urok tego obrazka, który
należy do jednej z najpopularniejszych kategorii - portretów dzieci.
następnie najróżniejszym sytuacjom - od fotografowania pejzażu
do portretowania ludzi, od zdjęć podwodnych do lotniczych.
Przedstawimy porady i sekrety zawodowe doświadczonych foto-
grafów National Geographic. Zajmiemy się również tematem:
fotografia a komputery.
Żeby robić dobre zdjęcia, nie trzeba być zawodowcem, ale trzeba
spędzać z aparatem wiele czasu . Marny nadzieję, że Czytelnik
znajdzie w tym poradniku użyteczne wskazówki i porady techniczne,
a następnie wyruszy w świat, by robić mnóstwo zdjęć. W tym tkwi
przecież cała przyjemność.
Peter K. Burian
Z myślą o oktadce swojej
WYRAZ FOTOGRAFIA w dosłownym tłuma-
płyty W/s/), muzyk Scott
czeniu z greki znaczy: rysowanie światłem.
Smith sfotografował tę
Istotnie, prawie wszystko w fotografii ma
dziewczynkÄ™ automa-
tycznym aparatem za 80
związek ze światłem. Światło odbite od sceny
dolarów z zamontowa-
tworzy obraz. Z chwilÄ… otwarcia migawki
nym na state obiekty-
aparatu światło przechodzące przez obiek-
wem szerokokÄ…tnym.
Pomimo zastosowania
tyw pada na powierzchnię filmu, naświet-
tak prostego sprzętu,
lając światłoczułe drobiny w jego emulsji.
dzięki przemyślanej kom-
Film wywoływany jest następnie w odczyn-
pozycji, uwzględniającej
perspektywę tła i punkt
nikach chemicznych, tworzÄ…c negatyw
widzenia aparatu oraz
(lub, w przypadku przezroczy - pozytyw).
starannemu dobraniu
Negatyw rzutowany na arkusz światłoczu-
kierunku światła i jego
wpływu na modelunek
łego papieru tworzy obraz, dzięki czemu
postaci, zdołał uzyskać
powstaje odbitka barwna lub czarno-biała.
efektowne zdjęcie. Smith
Poza zrozumieniem tego podstawowego
poprosił dziewczynkę,
by zdmuchujÄ…c puszek
procesu początkujący fotograf musi pojąć
z dmuchawca wyraziła
i opanować wiele parametrów, jeśli ma
w myśli życzenie.
zamiar wyjść poza amatorskie fotki,
Omówienie tych czynników może wpraw-
dzie wypełnić cały semestr na zajęciach
z fotografii na uczelni albo posłużyć komuś
za odskoczniÄ™ do kariery, my jednak zaj-
miemy się tu nimi pokrótce, podając prak-
tyczne przykłady, przydatne Czytelnikowi
do doskonalenia własnych zdjęć.
ZACZYNAMY FOTOGRAFOWAĆ
ÅšWIATA
O l EKSPOZYCJA
Ilość światła padającego na fotografowany przedmiot
zmienia się zależnie od pory dnia, pogody i innych
czynników. Gdy iiość światła będzie odpowiednia,
uzyskamy ogólnie czytelne zdjęcie, a każdy z odcieni
fotografowanego motywu, od czerni do bieli,
zostanie zarejestrowany tak, jak widzÄ… go nasze oczy.
Ekspozycja, czyli stopień naświetlenia zależy od tego,
ile światła z fotografowanej sceny dociera przez
obiektyw do emulsji światłoczułej i przez jak długi
czas. Dokładniej w grę wchodzą następujące czynniki.
Czułość filmu
Liczba ISO (International Standards Organisation)
wyraża czułość filmu, czyli jego wrażliwość
na światło. Im ta liczba jest wyższa, tym czulszy jest
film. Na przykład, aby prawidłowo naświetlić film
1600 ISO, potrzeba niewiele światła, podczas gdy
film 25 ISO wymaga go 64 razy więcej.
Niższa liczba przystonowa
oznacza większy otwór
Otwór względny
względny, a wyższa liczba
Otwór względny jest to wielkość rozwarcia mechaniz-
przystonowa - otwór
mu przysłony (diafragmy) w obiektywie. Im większy
względny mniejszy.
wybieramy otwór względny (my lub automatyka
Każde przesunięcie o
aparatu), tym więcej światła dotrze do powierzchni
jednÄ… pozycje na tej
filmu w danym czasie. Prawie wszystkie aparaty,
skali odpowiada jednej
oprócz najprymitywniejszych, mają regulowany
 przysłonie", co oznacza
otwór względny. Do wyrażenia jego wielkości służy
podwojenie lub zmniej-
szereg liczb przysłonowych f/ umieszczonych na jed-
szenie o potowe
nym z pierścieni obiektywu. (W niektórych
powierzchni otworu
nowoczesnych aparatach liczbę przysłonową wybie-
względnego oraz ilości
ramy elektronicznym regulatorem w aparacie).
światła przechodzącego
Liczby te, tak zwane przystony, postępują
przez obiektyw
w szeregu od najniższej do najwyższej; zazwyczaj
wdanym czasie.
sÄ… to: f/1,4; f/2; f/2,8; f/4; f/5,6; f/8; f/11; f/16 i f/22.
Slim Films
Przestawienie przysłony o jedną działkę w dół
- na przykład z 8 na 5,6 - powoduje dwukrotny
wzrost powierzchni otworu względnego;
skala głębi ostrości
umożliwia to podwojenie ilości światła, wpadającej
przysłony
przez obiektyw. Przymknięcie przyślemy o jedną
działkę, na przykład 16 na 22 - zmniejsza o połowę
powierzchnię otworu względnego; a więc redukuje
do połowy ilość światła, padającą na film w trakcie
robienia zdjęcia.
Czas naświetlania
Czas naświetlania to czas otwarcia kurtynek
migawki (lub, w niektórych obiektywach, zacho-
dzących na siebie blaszek). Również i on podlega
regulacji. Czas naświetlania albo wybieramy sami,
albo pozwalamy, aby wyznaczyła go automatyka
skala
dle Å‚
aparatu. Im dÅ‚uższy czas naÅ›wietlania, tym wiÄ™cej pierÅ›cieÅ„ regulacji ostroÅ›ci ° 9 °Å›ci
światła pada na film przy danym otworze względnym.
Wprawdzie ustawianie
Czasy naświetlania wyrażone są w sekundach
i wyskalowante poszcze-
i ułamkach sekundy na odpowiednim pokrętle
gólnych parametrów
w aparacie. (W wielu nowoczesnych aparatach nie
jest różnie rozwiązane
nastawia się już czasów mechanicznie. Reguluje się
w różnych obiektywach,
je elektronicznie na podstawie wskazań wyświetlo-
jednak w tradycyjnych
nych na panelu ciekłokrystalicznym).
modelach występuje
Najczęściej spotykane czasy naświetlania, od
skala do sprawdzania
najdłuższych do najkrótszych, to: 1 sekunda, 1/2,
odległości nastawienia
1/4, 1/8,1/15,1/30, 1/60, 1/125,1/250,1/500,
ostrości, pierścień do
1/1000 sekundy. (Niektóre aparaty umożliwiają
regulacji ostrości, ozna-
nastawienie pośrednich czasów naświetlania,
czenia szacunkowej
takich jak 1/350 sekundy). Podobnie jak w przy-
głębi ostrości oraz
padku przysłony, zmiana o jedną działkę na skali
pierścień do regulacji
podwaja lub redukuje o połowę czas naświetlania.
otworu względnego,
czyli przysłony.
Kombinacje otworu względnego i czasu
Im większy otwór względny, tym krótszy czas Dziwki uprjejmości
Penia* Corporation
potrzebny jest do prawidłowego naświetlenia filmu.
T na odwrót, im dłużej migawka jest otwarta, tym
niniejszy potrzebny jest otwór względny. Wiele
różnych - lecz równoważnych - kombinacji
przysłony i czasu naświetlania daje ten sam efekt
naświetlania. Obiektywy tzw. jasne, czyli o dużych
maksymalnych otworach względnych, określa się
po angielsku jako fast- szybkie - gdyż pozwalają
na zastosowanie krótszych czasów naświetlania.
Przykład: Mały otwór względny, taki jak 16, przy
długim czasie naświetlania, jak np. 112 sekundy, daje
pryzmat pentagonalny
wyświetlacz saneczki do lampy błyskowej
ciekłokrystaliczny
przyciski ustawienia
trybu pracy aparatu:
przyciski regulacji ręcznej
tryb, pomiar światła,
autofocus, regulacja
blokada
ręczna itd.
automatycznej ko-
rekty ekspozycji
zaczep paska
ramieniowego
spust
migawki
przycisk
obiektyw
zwolnienia
obiektywu
podgląd głębi ostrości gniazdo wyzwalania przewodowego
Fotografujący mogą wybierać wśród najrozmaitszych typów aparatów, przy czym
lustrzankę jednoobiektywową 35 mm najchętniej wybierają ci, którzy chcą rnieć
duży wybór obiektywów i innych akcesoriów, oraz pomiar światła i kadrowanie
przez obiektyw. Na powyższym przykładzie przedstawiamy poszczególne elemen-
ty występujące w nowoczesnej lustrzance jednoobiektywowej.
Slim Films
taki sam poziom naświetlenia, jak kombinacja
większego otworu względnego, powiedzmy 11
z krótszym czasem naświetlania - w tym przypadku
1/4 sekundy. (Podwoiliśmy otwór względny, mogli-
śmy więc zredukować czas o połowę). Wykres na
stronie 15 ilustruje to zjawisko - zwane prawem
odwrotności lub ekspozycją równoważną - w sposób
bardziej szczegółowy.
Światłomierz
Wskazówek co do ilości światła, potrzebnej do pra-
widłowego naświetlenia klatki filmu dostarcza
światłomierz, wbudowany w każdy nowoczesny
aparat. (Do nabycia są również osobne, ręczne
światłomierze). Wyobraz
my go sobie jako rodzaj
komputera - którym zresztą w niektórych naj-
W oznaczeniach
nowocześniejszych aparatach rzeczywiście jest
stosowanych
UrzÄ…dzenie dokonuje pomiaru tzw. luminancji sceny
w aparatach ułamki
i określa, czy przy wybranych przez nas parametrach
rzadko zapisywane
zdjęcie zostanie poprawnie naświetlone. Przy włą-
sÄ… w petnej formie,
czonej automatyce wszystkie lub niektóre parametry
jak powiedzmy:
wybiera za nas aparat, do czego jeszcze wrócimy.
1/250 czy 1/8 sekun-
dy. Na ogól jest to
Najczęściej spotykane tryby pracy
zapis skrótowy:
dla wymienionych
aparatów fotograficznych
przykładów będzie
Większość współczesnych aparatów - z wyjątkiem
to 250 i 8. W najno-
najprostszych automatów - daje do wyboru co naj- wocześniejszych
mniej dwie opcje ustawień, zapewniających popraw- aparatach, które po-
ną ekspozycję. Rzeczą ważną jest zrozumienie, czym
zwalajÄ… na nastawie-
się te opcje od siebie różnią.
nie bardzo długich
czasów, mogą być
Tryb ręczny
stosowane jeszcze
Kiedy wybieramy pracę aparatu w trybie ręcznym,
inne skróty; należy
światłomierz daje nam tylko wskazówki - możemy
to sprawdzić
je przyjąć lub zignorować. Musimy tak długo
w instrukcji obstugi.
zmieniać przysłonę i czas naświetlania za pomocą
osobnych pokręteł lub przycisków, aż uzyskamy
potwierdzenie poprawności doboru parametrów.
Zmieniając czas naświetlania, musimy również
zmienić przysłonę i na odwrót. Zajmuje to nieco
czasu i trzeba pamiętać o ustawieniu obu wielkości.
Tryb półautomatyczny
W większości aparatów można wybrać przynaj-
mniej jeden taki tryb działania, w którym wystarczy
ustawić tylko jeden z dwóch parametrów - zazwy-
czaj przysłonę. Aparat automatycznie zareaguje
nastawieniem odpowiedniego czasu naświetlania.
(Nazywa się to automatyką z pierwszeństwem przy-
słony). W wielu modelach można wybrać inną opcję,
w której ustawiamy wybrany czas naświetlania,
a aparat sam ustawia odpowiednią przysłonę
(automatyka z pierwszeństwem czasu).
Tryb programowany
Współczesne najnowocześniejsze aparaty 35 mm
oferują również w pełni automatyczny tryb praicy,
zazwyczaj oznaczony literÄ… P. W trybie tym komputer
aparatu sam dobiera zarówno przysłonę, jak i
prawidłowy czas naświetlania. Jednakże wybrana
przezeń kombinacja nie zawsze odpowiada nas;zym
Pojawienie siÄ™ najnowo-
zamierzeniom twórczym.
cześniejszych rozwiązań
technicznych i kompu-
Fleksja programu
teryzacji sprawiło, że
Niektóre nowoczesne aparaty mają również tzw.
w wielu aparatach stosu-
funkcjÄ™ fleksji programu. ObracajÄ…c regulator prze-
je siÄ™ dziÅ› elektroniczne
chodzimy przez wiele kombinacji czasu naświetla-
przyciski, regulatory
nia i przysłony, z których każda daje poprawną
i wyświetlacze. Odróżnia
ekspozycję. Zdjęcie wykonujemy przy takiej kom-
je to wyraz
nie od modeli
binacji, która jest w naszym odczuciu najwłaściwsza.
stosujÄ…cych tradycyjne
Na przykład aparat ustawia przysłonę 8 przy czasie
mechaniczne gatki i pier-
1/125. Chcielibyśmy może mieć większą głębię
ścienie do nastawiania.
ostrości na ukwieconym zboczu wzgórza, więc
f/8 przy Yw
Wiele kombinacji przysłony i czasu naświetlania daje ekspozycję równoważną:
taka sama iiość światła naświetla film. Przy dużym otworze względnym i krótkim
czasie naświetlania, głębia ostrości jest mała, a ruch ulega  zamrożeniu".
Przy małym otworze względnym i długim czasie naświetlania głębia ostrości
jest duża, ale trudniej jest  zatrzymać" ruch.
Wskazówka
przechodzimy na 16 przy 1/30. Może jednak
wolelibyśmy zatrzymać w ruchu pędzącego moto-
Na razie zakładamy,
cyklistę, przechodzimy więc na 4 przy 1/500.
że światłomierz aparatu
Stopień naświetlenia pozostaje bez zmian -
zawsze nastawia usta-
zmienia się tylko gtębia ostrości i odwzorowanie
wienia dajÄ…ce popra-
ruchu. Oba te pojęcia omawiamy w dalszej części.
wny stopień naświe-
tlenia. Nie zawsze jest
Programy tematyczne
to prawdÄ… w odnie-
Wiele nowoczesnych aparatów ma programy
sieniu do bardzo
zaprojektowane z myślą o najczęściej spotykanych
ciemnych lub bardzo
tematach fotograficznych: pejzaż (z dominującą
jasnych obiektów.
głębią ostrości), sport (z przewagą krótkich
W rozdziałach o ekspo-
czasów naświetlania), portret (wykorzystujący
zycji i filmach znajdzie-
umiarkowanie duże otwory względne) itp.
my wskazówki doty-
Programy te dokonujÄ… takiego wyboru czasu
czÄ…ce samodzielnego
naświetlania i przysłony, jakiego dokonałby
korygowania nastawień
zapewne doświadczony fotograf, chcąc uzyskać
w celu uzyskania
odpowiednie odwzorowanie ruchu i gradację ostrości
lepszych rezultatów.
w fotografowanej scenie, feśli nie zgadzamy się
Panoramowanie za poru-
szajÄ…cym siÄ™ obiektem
to technika, która pozwala
czasem bardzo skutecznie
stworzyć wrażenie ruchu
w nieruchomej fotografii
(obok). Panoramowanie
wymaga praktyki metodÄ…
prób i błędów, z dostoso-
waniem tempa panoramy
do prędkości ruchu obiektu,
przy dtugim czasie naświe-
tlania. Trzeba podejmować
kolejne próby aż do skutku.
z wybranymi ustawieniami, po prostu przełączamy
aparat na inny tryb, który daje nam więcej
samodzielności.
Ruch a czas naświetlania
Jak można już było wywnioskować z poprzedniego
rozdziału, czas naświetlania decyduje o tym, w jaki
sposób ruch zostanie zinterpretowany w zarejestro-
wanym obrazie. Mamy do wyboru dwie podstawo-
we opcje: zatrzymanie ( zamrożenie") poruszającego
siÄ™ obiektu i kontrolowane rozmazanie stwarzajÄ…ce
wrażenie ruchu. Fotografując rowerzystę, możemy
zdecydować się na fotografowanie przy 1/500 lub 1/30
sekundy, zależnie od zamierzonego efektu. Czas
naświetlania, potrzebny do zatrzymania ruchu, za-
leży od wielu czynników; tabela zamieszczona na
stronie 248 zawiera sugestie do wykorzystania jako
punkt wyjścia do samodzielnych eksperymentów.
W przypadku obiektu poruszajÄ…cego siÄ™ prosto-
padle do nas - na przykład rowerzysty - spróbujmy
panoramowania. Płynnie podążając ruchem
aparatu za ruchem obiektu jednocześnie uruchamia-
my migawkę. (Po wykonaniu zdjęcia nie zatrzyma-
jemy ruchu od razu, żeby nie zakłócić jego
płynności). Poruszający się obiekt będzie dość ostry,
ale tło będzie rozmazane. Wypróbujmy tę technikę
przy różnych czasach naświetlania - od 1/4 do 1/30
- a jedno ze zdjęć powinno dać efekt, o który chodzi.
Pamiętajmy, że przy bardzo długich czasach
naświetlania pojawia się problem wstrząsów aparatu;
spróbujmy posłużyć się statywem jednonożnym.
Głębia ostrości a przysłona
Wszyscy znamy zdjęcia, na których wszystko jest
ostre: motyw główny, tło j pierwszy plan. Znamy i
takie na których fotograf osiągnął wręcz przeciwny
efekt: ostry jest tylko główny motyw, zaś jego oto-
czenie jest nieostre - złożone z miękkich, rozmytych
plam barwnych. Tak różne efekty uzyskujemy,
operując tzw. głębią ostrości.
Jeśli przyjmiemy stałą odległość, powiedzmy 5 m,
wówczas głębię ostrości modyfikujemy, zmieniając
otwór względny. Na przykład przy otworze 2 tylko
motyw główny będzie w pełni ostry. Jednakże gdy
przymkniemy obiektyw do 22, także elementy
pierwszego planu i tła staną się ostre.
Dylemat techniczny
Gdy wybierzemy krótszy czas naświetlania, chcąc
osiągnąć efekt zamrożenia ruchu, światłomierz
aparatu zaleci większy otwór względny. Głębia
ostrości będzie wówczas niewielka - toteż może się
okazać, że ważne elementy sceny wyjdą nieostro.
(Być może chcemy osiągnąć taki efekt, a być może
- nie). I na odwrót, przechodząc na dłuższy czas
naświetlania trzeba zmniejszyć otwór względny, aby
zachować poprawną ekspozycję. Wówczas nieistotne
szczegóły zaśmiecające tło - na przykład oddalone
samochody- będą również zupetnie ostre.
(Co prawda, panoramowanie za poruszajÄ…cym siÄ™
obiektem prowadzi do rozmazania tła).
Rozpiętość strefy ostro-
Ten czynnik techniczny wyznacza granice naszych
ści w obrazie fotograficz-
twórczych wyborów. Nie zawsze zdołamy uzyskać
nym zależy od wielu
taką kombinację czasu naświetlania i przysłony, która
czynników natury tech-
dawałaby zarówno pożądany sposób odwzorowania
nicznej. Aby otrzymać
ruchu jak i pożądaną głębię ostrości - a przy tym ostre
w powyższym zdjęciu
zdjęcie. Są to nieuniknione ograniczenia fotografii,
efekt małej głębi ostro-
aczkolwiek, jak się wkrótce przekonamy, głębią os-
ści, fotograf zastosował
trości można sterować - także innymi sposobami.
długi obiektyw (280 mm),
Gdy istotny jest przede wszystkim czas naświe-
podszedł z aparatem
tlania - jak wtedy, gdy trzeba uchwycić szczegóły
bardzo blisko do foto-
przebiegu jakiejś szybkiej akcji, wówczas właściwym
grafowanego motywu
wyborem jest oferowany przez aparat tryb pół-
i ustawił duży otwór
automatyczny z pierwszeństwem czasu naświetlania.
względny (f/4).
W innych sytuacjach, jak przy pejzażach lub
portretach, ważniejsza jest odpowiednia przysłona
dająca właściwą głębię ostrości, i wówczas lepiej
wybrać tryb z pierwszeństwem przysłony. Programy
tematyczne również mogą się przydać, ale używając
ich jesteśmy zdani na opinię producenta co do naj-
właściwszej kombinacji przysłony i czasu naświetlania
przy fotografowaniu danego tematu.
Rozszyfrowanie głębi ostrości
Umiejętność kontrolowania głębi ostrości jest jed-
nym z tych czynników, które odróżniają zaawan-
sowanego fotografa od radosnego pstrykacza.
W wielu podręcznikach fotografii znajdziemy
długie rozdziały poświęcone głębi ostrości. Tu
przedstawimy tylko najbardziej praktyczne aspekty
sprawy. Z uwagi na to, że poniższe informacje
wiążą się z zagadnieniami poruszanymi w wielu
innych rozdziałach, warto zapoznać się z nimi
w tym momencie.
Definicja
Głębia ostrości jest to po prostu strefa możliwej do
przyjęcia ostrości w obrazie fotograficznym. Prawdę
mówiąc, tylko przedmiot, na który nastawiliśmy
ostrość - oraz każdy inny, znajdujący się w tej samej
odległości od aparatu - będzie ostry jak żyleta. Zwykle
także niektóre inne elementy obrazu - znajdujące się
przed i za motywem głównym - będą do pewnego
stopnia ostre. Zakres głębi ostrości w obrazie foto-
graficznym zależy od następujących czynników:
Ogniskowa
Jak piszemy w jednym z dalszych rozdziałów,
poświęconym obiektywom, można zmieniać głębię
ostrości dla każdego ustawienia aparatu, stosując
różne ogniskowe. Obiektywy długoogniskowe -
takie jak 300 czy 600 mm - dają obraz o małej głębi
Wprawdzie tylko ten
ostrości. Obiektywy krótkoogniskowe - jak choćby
plan obrazu, na który
28 lub 35 mm - dają rozległy zakres głębi ostrości.
nastawiamy odległość,
Odległość od obiektu i odległość nastawienia
będzie prawdziwie ostry,
Im bardziej zbliżymy aparat do motywu głównego,
lecz strefa możliwej
tym mniejszą uzyskamy głębię ostrości na zdjęciu.
do przyjęcia ostrości
Przy fotografowaniu z bliska wyjątkowo małych
(głębia ostrości} jest
detali sfera ostrości nie przekracza kilku milime- większa. Przy dużym
trów. Sfera ostrości rozciąga się na mniej więcej
otworze względnym
jednÄ… trzeciÄ… przed i dwie trzecie za punktem
(po lewej) głębia
nastawienia ostrości. Aby uzyskać dużą głębię
ostrości jest mata.
ostrości, powiedzmy, w zdjęciu przedstawiającym
Gdy ustawimy mały
pole maków, ustawiamy ostrość na punkt leżący na
otwór względny,
wysokości mniej więcej jednej trzeciej widocznego
głębia ostrości wzrasta:
w kadrze fragmentu pola i dobieramy stosunkowo
większy wycinek
mały otwór względny.
przestrzeni przed i za
motywem głównym
Otwór względny (przysłona)
wychodzi na zdjęciu
Jak już wspominaliśmy, duże otwory względne dają
w miarÄ™ ostro.
niewielką głębię ostrości, zaś wysokie liczby
Wfotografil krajobrazowej przysłonowe powiększają strefę możliwej do
na ogót liczymy na dużą przyjęcia ostrości. Gdy przymykamy obiektyw z 5,6
głębię ostrości, tak żeby do 8 i dalej, głębia ostrości stopniowo wzrasta. Przy
ostry byt zarówno pier- przystonie 22 uzyskujemy bardzo dużą głębię
wszy, jak i ostatni plan. ostrości. Jak dużą, zależy oczywiście również od
Aby osiągnąć ten efekt, innych, wyżej wymienionych czynników.
wybieramy obiektyw
szerokokÄ…tny (obiektywy
Sprawdzanie głębi ostrości
szerokokÄ…tne przy danej
Współczesne aparaty umożliwiają obserwowanie
przystanie mają większą
fotografowanej sceny przy pełnym otworze względ-
głębię ostrości, ale z innych
nym obiektywu, co daje najjaśniejszy obraz.
względów mogą się oka-
UÅ‚atwia to wizualnÄ… ocenÄ™ kadru i nastawienie
zać niekorzystne dla pejza-
ostrości. Ponieważ aparat przymyka przysłonę
żu, na przykład nadmiernie
dopiero tuż przed otwarciem migawki, nie jesteśmy
oddalajÄ…c dalsze plany,
w stanie zobaczyć, jak zmienia się głębia ostrości
co daje efekt  obniżenia"
przy przejściu z pełnego otworu względnego na
gór), ustawiamy mały
mniejszy. Niektóre aparaty (lub obiektywy) mają
otwór względny (powiedz-
przełącznik zwany podglądem głębi ostrości, który
my przysłonę 11 albo
umożliwia wizualną ocenę zakresu ostrości przy
wyższą) i ustawiamy ost-
każdej przysłonie. Można obejrzeć scenę przy kilku
rość na jedną trzecią w
różnych przysłonach i zrobić zdjęcie przy tej, która
głąb fotografowanej sceny.
daje właściwą głębię ostrości.
Tablice głębi ostrości
Wskazówka
Producenci obiektywów często zamieszczają w in-
strukcji obsługi tablicę, która podaje zakresy głębi
W matych odbitkach
ostrości przy różnych przysłonach i odległościach strefa możliwej do
nastawienia. Podobne tablice można znalez
ć
przyjęcia ostrości
w książkach i czasopismach poświeconych fotografii.
wydaje się większa
niż w dużych powię-
Oznaczenia na obiektywie
kszeniach. ZnajdujÄ…cy
Na niektórych obiektywach przy pierścieniu
siÄ™ na pierwszym
przysłony umieszczona jest skala, umożliwiająca
planie przedmiot,
oszacowanie głębi ostrości przy każdej przysłonie.
który w odbitce
Jednakże obecnie jest to coraz rzadziej spotykane,
10x15 wydaje siÄ™
szczególnie przy obiektywach z autofocusem,
ostry, może okazać
a zwłaszcza zoomach. Obiektywy niektórych firm
się na wpót nieostry
nie mają nawet pierścienia przysłony.
w powiększeniu
Tablice odległości hiperfokalnych
40 x 50, a nawet
W czasopismach fotograficznych niektóre firmy 20x25, gdy ogląda-
reklamujÄ… tablice pomocne w uzyskaniu maksy-
my zdjęcie z bliska.
malnej głębi ostrości. Na przykład tablica taka
może podawać: dla obiektywu 20 mm przy
przysłonie f/11 nastawiamy ostrość na 1,5 m, a
wówczas głębia ostrości będzie się rozciągać od
0,75 m do nieskończoności.
Czas naświetlania czy przysłona?
Skoro można uzyskać prawidłową ekspozycję
przy wielu równoważnych kombinacjach przysłony
i czasu naświetlania, którą z nich powinniśmy
wybrać? Czy lepiej użyć dużego otworu względnego
i krótkiego czasu naświetlania, czy też małego
otworu względnego i długiego czasu naświetlania?
Zależy to od dwóch czynników, jednego technicznego,
a drugiego natury artystycznej.
Unikajmy nieostrych zdjęć
Według pracowników laboratoriów wadą najczęś-
ciej dyskwalifikującą zdjęcia jest brak ostrości.
Oprócz błędów w jej nastawieniu, przyczyną
sÄ… zwykle wstrzÄ…sy aparatu i ruch fotografowanego
obiektu. Gdy trzymamy aparat w ręku, czas naświe-
tlania musi być krótki, by wyeliminować wpływ
naturalnego drżenia naszego ciała. A poruszający
W zdjęciach robionych się obiekt, taki jak dziecko na rowerze, będzie
z ręki przy długich zamazany, jeśli zastosujemy długi czas naświetlania.
czasach naświetlania Można posłużyć się statywem trójnożnym lub
obraz jest bardzo często jednonożnym, po prostu oprzeć łokcie o skałę czy
poruszony. Zdjęcie po dach samochodu - aby wyeliminować wstrząsy
lewej zostato wykonane aparatu. A przynajmniej należy przyjąć przy
obiektywem 200 mm, fotografowaniu prawidłową pozycje, aby zapewnić
przy czym czas naświet- aparatowi stabilność; jedną ręką przytrzymywać
lania wynosił 1/30 obiektyw, a drugą trzymać aparat. Po to, by skrócić
sekundy. W trosce o czas naświetlania - zwiększając tym samym szansę
ogólną ostrość zdjęć uzyskania idealnie ostrego zdjęcia - załóżmy do
należy oprzeć aparat aparatu czulszy film, powiedzmy 400 TSO zamiast
na czymś stabilnym 100 ISO. Dzięki temu mamy do dyspozycji większy
lub zastosować krótszy wybór kombinacji przysłony i czasu naświetlania.
czas naświetlania. Dodajmy, że im dłuższy obiektyw, tym krótszy
musi być czas naświetlania, jeśli chcemy uzyskać
ostre zdjęcia z ręki. Warto zapamiętać prostą
regułkę: fotografujmy zawsze z czasem naświetlania
zbliżonym do odwrotności ogniskowej.
Na przykład z obiektywem 28 mm fotografujmy
poczynajÄ…c od czasu 1/30; z obiektywem 50 mm
- od 1/60; z obiektywem wÄ…skokÄ…tnym 200 mm
- od 1/250. Przy słabym świetle mamy małe szansę
na krótki czas naświetlania, więc aby uniknąć
poruszenia, musimy użyć jakiegoś solidnego oparcia.
W celu zwiększenia
szans na uzyskanie
zdjęcia ostrego, nie
poruszonego z powodu
drżenia ręki lub ciata,
trzymajmy prawidłowo
aparat i przyjmijmy
prawidłową postawę.
Opuszczamy zgięte
łokcie, dłonią podtrzy-
mujemy obiektyw,
fotografujÄ…c na stojÄ…co
lub z przyklęku.
W miarę możliwości
opieramy siÄ™ o coÅ›
solidnego, co zwiększy
stabilność postawy.
Zalecenia te sÄ…
szczególnie istotne
przy wykonywaniu
zdjęć z długimi czasami
naświetlania, robionych
przy słabym świetle bez
lampy błyskowej.
KOMPOZYCJA
Przy fotografowaniu
DZI
KI DZISIEJSZYM doskonałym aparatom, obie-
motywów pionowych ktywom i filmom negatywowym prawie każdy
zazwyczaj stosowne jest
może robić ostre, prawidłowo naświetlone zdjęcia.
kadrowanie w pionie.
Zarazem jednak tylko nieliczne spośród tych po-
Korzystajmy z reguły trójpo- prawnych technicznie zdjęć zadowolą wymagania
działu - lub przynajmniej
artystyczne kogoś, kto poważnie podchodzi do
asymetrii - i pozostawmy
fotografowania. Wspaniałość zdjęcia, podobnie jak
nieco wolnej przestrzeni
uroda człowieka, jest być może kwestią subiektywną,
przed ożywionym lub
lecz większość z nas zgodzi się co do pewnych kry-
poruszajÄ…cym siÄ™ obiektem.
teriów. Zaśmiecone tło, na wpół nieostre przed-
W tej fotografii odbicie
mioty na pierwszym planie, maleńkie postacie
czapli w wodzie przydaje w martwym punkcie centralnym kadru, bezsen-
obrazowi subtelnej głębi.
sownie zagubione w przestrzeni - nie mieszczÄ… siÄ™
w recepcie na zdjęcia przemawiające do widza.
Kompozycja jest podstawowym elementem
dobrej fotografii i zasługuje na poważne rozważenie.
Nawet po odrzuceniu sztywnych zasad, właściwa
kompozycja pozostaje istotą efektownego zdjęcia.
y
le skomponowana fotografia prowadzi do niższej
oceny naszej pracy, nawet jeśli widz nie uświadamia
sobie powodu. Dzisiejsze  inteligentne" lustrzanki
jednoobiektywowe są w stanie niemal wykonać za
nas zdjęcie, ale jeszcze nie wynaleziono programu,
który by sam wyszukiwał elementy wizualne i
porządkował je w przemyślane obrazy. Zasady,
które podajemy poniżej, sprawdziły się jako bardzo
pomocne do uzyskiwania zadowalajÄ…cych kompozycji.
Reguła trójpodziału
Zasada trójpodziału przy asymetrycznym rozmie-
szczeniu przedmiotów w kadrze jest tradycyjnym
sposobem uzyskiwania dobrze wyważonych obra-
zów, od wieków wykorzystywanym przez malarzy.
Åšrodek obrazu nie daje zwykle dobrego oparcia dla
oka, a kompozycja centralna jest raczej statyczna
Reguła trójpodziatu jest zasadą odkrytą przez artystów przed wieluset laty.
Gdy obiekt - lub jego najistotniejszy element - umieszczony jest w pobliżu jednego
z punktów przecięcia wyimaginowanej siatki, oko widza prowadzone jest przez
caiy kadr. Rezultatem jest obraz o dużych walorach estetycznych.
niż dynamiczna. Wyobraz
my sobie, że na matówce
naszego aparatu wytrawiona jest siatka podobna
do diagramu do gry w kółko i krzyżyk. Obserwując
scenę przez obiektyw - czy będzie to drzewo okryte
śniegiem, czy lew daleko na sawannie, czy dom na
prerii - ulokujmy nasz obiekt na jednym z punktów
przecięcia linii siatki. Technika ta sprawdza się rów-
nie dobrze przy kadrowaniu w pionie i w poziomie.
A oto kilka przykładów, o których warto pamiętać
przy komponowaniu.
Malownicze niebo
Dramatyzm nieba podkreślamy poprzez umieszcze-
nie horyzontu nisko w kadrze, wzdłuż dolnej linii
wyimaginowanej siatki. Jeśli niebo jest nieciekawe,
ale istotne dla Lematu, umieszczamy je na górnej linii.
Duży obiekt
Gdy na przykład portretujemy kogoś w zbliżeniu,
umieszczamy najistotniejszy element postaci
- powiedzmy bliższe oko - w jednym z punktów
przecięcia siatki. Powinien to być jeden z dwóch
górnych punktów, aby nad postacią nie pozostało
za wiele pustej przestrzeni.
Obiekty w ruchu
Pozostawmy dla ruchomego obiektu nieco przestrzeni,
żeby miał się dokąd przemieszczać; jeśli jest to obiekt
ożywiony w stanie spoczynku - taki, jak zwierzę lub
człowiek - pozostawmy mu nieco przestrzeni, w którą
Åšwiadomie Å‚amiÄ…c
będ/ie mógł spoglądać, o ile nie patrzy w obiektyw.
w poniższym zdjęciu
Z lewa na prawo regułę trójpodziału,
W kulturach zachodnich czytamy od lewej do prawej fotograf zdecydował się
strony i mamy także skłonność do oglądania obrazu umieścić gfówną postać
w ten sam sposób. Dlatego zazwyczaj słuszne jest centralnie. Jednakże
umieszczenie najważniejszego obiektu bliżej lewej zdjęcie jest udane, gdyż
krawędzi kadru. Możemy początkowo umieścić inne elementy kadru
obiekt centralnie w celu nastawienia ostrości, zapewniają równowagę
a potem przekadrować; w większości aparatów kompozycji.
z autofocusem lekkie przyciśnięcie spustu migawki
Jednym ze sposobów
powoduje przytrzymanie ostrości.
osiągnięcia trójwy-
miarowego efektu
Przenoszenie obiektu
w dwuwymiarowej
O ile to możliwe, znajdz
my dla naszego obiektu
fotografii jest zastoso-
takie miejsce, które pozwoli skorzystać z omówio-
wanie obramowania
nych wyżej sugestii. Jeśli nie, przenieśmy się sami
- w tym wypadku
wraz z aparatem. Może to oznaczać kilka kroków
z kolorowych baloników.
w lewo, fotografowanie tuż znad ziemi albo prze-
Gdy obiekt, nadajÄ…cy
jechanie paru kilometrów.
siÄ™ na obramowanie,
Kompozycja niecentralna
porusza się, spróbujmy
W każdej kompozycji niecentralnej, w której uwaga
przedostać się na taką
skupia siÄ™ na niewielkim przedmiocie, pozostaje w
pozycję, która umożliwi
kadrze nieco wolnego miejsca. Zakomponujmy
nam wykorzystanie
takiego elementu budu- obraz tak, żeby było tam jeszcze coś ciekawego
- lub jakiś drugi, może trochę odleglejszy znaczący
jącego głębię.
przedmiot - żeby wzrok widza, badając obrazek,
miał się na czym zatrzymać.
Obramowania na pierwszym planie
Często, zwłaszcza w fotografii krajobrazowej i
architektonicznej, wolną przestrzeń wypełnia niebo.
O ile intensywnie lazurowy przestwór może przy-
dawać zdjęciu wyrazu, o tyle blade niebo rozbija
kompozycję. Można wyeliminować cześć nieba
podchodząc bliżej, zmieniając obiektyw na dłuższy
lub wykadrowując odbitkę w laboratorium, jeśli
żaden z tych zabiegów nie daje się zastosować,
spróbujmy znalez
ć na pierwszym planie jakiś ele-
ment, którego moglibyśmy użyć jako obramowania
nad właściwym obiektem. Portale, bramy, drzwi
i okna z widokiem na dalszy budynek lub gałąz

pokryta listowiem albo kwiatami to niektóre
/. typowych obramowań.
Obramowanie ostre lub nieostre
Element pełniący funkcję obramowania powinien
być zdecydowanie ostry lub kompletnie rozmyty.
Zamiast zrobić typowo
W przypadku architektury najlepiej, gdy obramo-
dokumentacyjne zdjęcie
wanie będzie ostre. Zastosujmy mały otwór wzglę-
tej budowli, autorka
dny (np. 22) i obiektyw szerokokÄ…tny. W przypadku
poszukała w jej otocze-
motywów przyrodniczych, takich jak listowie, wo-
niu odpowiedniego
limy często obramowanie rozmyte w miękką plamę
obramowania i
barwną; zastosujmy duży otwór względny, taki jak 4,
skierowała aparat pod
i obiektyw wÄ…skokÄ…tny. Taka zdecydowana taktyka
pewnym kątem w górę.
daje bardziej wyraziste zdjęcia niż przysłona 8,
PodchodzÄ…c z
którą często wybierają programy w aparacie.
wyobraz
niÄ… do nawet
Element obramowujÄ…cy
najbardziej obfoto-
Element obramowujący musi też mieć jakiś walor
grafowanego obiektu
estetyczny. Kształty takie jak portale, malownicze
można mu nadać nowy
mury ceglane, kolorowe sienie czy zwieszajÄ…ce siÄ™
wymiar wizualny.
gałęzie w pysznych barwach jesieni albo dojrzewa-
jące owoce - to tylko niektóre z wielu możliwości.
Obramowanie nie powinno być aż tak wielkie, za-
skakujące czy jaskrawe, by odwracało uwagę widza
od zasadniczego motywu. Jeśli jest znacznie od niego
ciemniejsze lub pozostaje w cieniu, może wyjść
jako sylweta. Odrobina światła błyskowego może
pomóc w uzyskaniu jaśniejszego efektu; postarajmy
się sfotografować sytuację raz z fleszem, raz bez.
Stosowność obramowania
Obramowanie powinno być dopełnieniem obiektu.
Wątpliwe jest, żeby zabytkowy meczet zyskał na
obramowaniu z betonowej konstrukcji pokrytej
graffiti, chyba że chcemy przez to coś wyrazić,
na przykład zwrócić uwagę na architektoniczny
i kulturowy kontrast.
Obramowanie z dołu
Również element obramowujący w dolnej części
zdjęcia może być przydatny do przesłonięcia pustej
przestrzeni porośniętej trawą czy jakichś brudów.
Kwiaty o jaskrawych barwach, kamienne ogrodzenie
zabytkowej farmy, sprzęt rolniczy - to niektóre
z możliwości. Aby uniknąć niepełnej ostrości na
pierwszym planie - co może rozbijać kompozycję
- rozważnie korzystajmy z głębi ostrości.
Nie nadużywajmy obramowania
Unikajmy obramowywania każdego fotogra-
fowanego tematu, ponieważ środek ten, stosowany
Linia prowadzÄ…ca -
tu z powodzeniem
zastosowana do
prowadzenia spojrzenia
widza poprzez
przestrzeń obrazu -
jest chwytem nieczęsto
stosowanym przez
większość fotografów,
ponieważ zwykle trudno
wpisuje siÄ™ jÄ… w kadr.
Gdy zauważymy jakiś
obiekt, który może się
nadawać na linię
prowadzÄ…cÄ…, warto
poszukać w okolicy
pozycji, która pozwoli
najlepiej wykorzystać
jego ukryte możliwości.
zbyt często, przekształca się w sztampę. Wyobraz
my
sobie pokaz kolekcji slajdów z wycieczki do Grecji,
w których każdy budynek, postać ludzka czy pejzaż
byłby obramowany; szybko uznalibyśmy ten chwyt
za natrętny i schematyczny.
Linie prowadzÄ…ce
W pejzażach i innych scenach panoramicznych
spróbujmy znalez
ć taki element, który jest w stanie
poprowadzić spojrzenie widza poprzez obraz
- z lewa na prawo lub z dołu do góry. Może to być
droga wiodąca w stronę jakiejś góry lub rząd łodzi
rybackich czy skał w tle, rozmieszczonych w
różnych odległościach od wioski.
Inne zasady kompozycji
Czytelne centrum uwagi
Aby oko widza nie musiało błądzić po powierzchni
obrazu w poszukiwaniu punktu, na którym mo-
głoby spocząć i skoncentrować się, zadbajmy o to,
aby w zdjęciu był element przyciągający uwagę.
Wypełnienie kadru
 Jeśli twoje zdjęcia są nie dość dobre, to znaczy,
że jesteś za daleko". Te mądre słowa fotoreportera
z frontu II wojny światowej, Roberta Capy, są może
najbardziej przydatnÄ… radÄ… dla fotografujÄ…cych.
Jeśli nie jesteśmy w stanie podejść bliżej do obiek-
tu, zmieńmy obiektyw na dłuższy, aby fotografo-
wać bliskie piany, a nie przypadkowe widoczki.
Jeśli w temacie dominują linie pionowe, stosujmy
pionowe kadrowanie, aby nie marnować miejsca
po bokach kadru. W razie potrzeby kadrujmy
odbitkę - czy to sami pod powiększalnikiem,
czy zamawiajÄ…c jÄ… w laboratorium, czy podczas
oprawiania w passe-partout.
Czytelny temat
W szerokich planach eliminujmy zbędne elementy,
zwłaszcza bardzo jasne obszary, które mogą odcią-
gać oko widza od głównego tematu. Wykadrujmy
konkurujące z nim treści na matówce, odpowied-
nio przestawiajÄ…c siÄ™ z aparatem.
Komponujemy z rozmachem
Myśląc o sfotografowaniu jakiejś większej sytuacji,
bierzmy pod uwagę różne elementy plastyczne.
Szukajmy rytmów powtarzających się elementów,
dynamicznej przekątnej, kontrastów barwy, faktury,
formy - albo jednorodności plastycznej. Są to
bardziej zaawansowane chwyty, które można
opanować, studiując dzieła mistrzów malarstwa
i fotografii.
Kompozycja głębinowa
Zastosujmy obiektyw szerokokÄ…tny i wprowadz
my
do kompozycji przedmioty na pierwszym, drugim
i trzecim planie, aby uzyskać wrażenie trójwymia-
rowości w dwuwymiarowym obrazie fotograficz- Reguły kompozycji
nym. Pomocna może być linia prowadząca nie są sztywne, jak
oraz częściowe zachodzenie na siebie elementów, dowiodła autorka tego
takich jak budynki lub góry. świetnego zdjęcia,
w którym skadrowata
Konkluzja
postać bez głowy.
Doświadczony fotograf często łamie zasady, chcąc
Fotografia pomimo to
przez to coś wyrazić lub stworzyć jakiś nastrój.
jest udana, ponieważ
Zanim jednak będziemy łamać zasady, dobrze jest
trzyma siÄ™ zasady
mieć na ich temat podstawową wiedzę. Gdy już
trójpodziału, ma
wejdą nam w krew, możemy zacząć eksperymen-
wyważoną kompozycję
tować. Możemy na przykład spróbować umieścić
i wyraz
ne centrum uwagi.
okrągły obiekt w centrum kadru, aby uzyskać
doskonałą symetrię; fotografując starożytny
zabytek pokazać także otaczający go wielkomiejski
bałagan albo skadrować człowieka tak, żeby
spoglądał poza kadr, po to żeby osiągnąć wrażenie
napięcia. Róbmy to jednak rozważnie i świadomie,
pokazując innym tylko udane zdjęcia, a wyrobimy
sobie reputacjÄ™ wytrawnego fotografa.
APARATY
W lustrzance jedno- FOTOGRAFIA została wynaleziona ponad 170 lat
obiektywowej (ang. temu, lecz dopiero w ciągu minionych 25 lat doszło
SLR) ten sam obiektyw do najbardziej znaczących postępów w rozwoju
sfuży do podglądu samych aparatów fotograficznych. A w ostatniej
obrazu i wykonania dekadzie nastąpił skokowy postęp techniczny w tej
zdjęcia. Z chwilą przy- dziedzinie. Obecnie wiele modeli ma wbudowany
ciśnięcia spustu migawki, mikrokomputer o dużej sprawności sztucznej inte-
ruchome zwierciadło ligencji. Są zaprojektowane tak, aby automatycznie
płaskie, które kierowało robić ostre, dobrze naświetlone zdjęcia. Pomimo
wiązkę światła tworzącą tego postępu zasadnicza konstrukcja pozostała bez
obraz do wizjera (przez zmian: w korpusie aparatu znajduje siÄ™ ciemnia
pryzmat pentagonalny), optyczna, w której umieszczony jest film, na okre-
unosi się w górę, ślony czas otwiera się migawka i wówczas film
dopuszczając obraz zostaje wystawiony na działanie światła wpadają-
do płaszczyzny filmu; cego przez obiektyw zamontowany na aparacie.
szczelina migawki W tej ogólnej charakterystyce mieści się wiele
otwiera się, dzięki typów i formatów aparatów fotograficznych.
czemu światło naświe- Większość z nich posługuje się filmami, choć ist-
tla film, a następnie
zamyka; zwierciadło
automatycznie powraca
do pozycji wyjściowej.
Slim Films
KASETA Z FILMEM APS
Większość uznanych firm fotochemicznych oferuje obecnie filmy APS, opraco-
wane specjalnie do aparatów tego formatu. Producenci twierdzą, że bogactwo
informacji zapisanych zarówno na samym filmie, jak i na kasecie podnosi jakość
i komfort pracy. Dzięki uprzejmości Eastman Kodak Cornpany
System APS (Advanced Photo System)
Prawie wszyscy znają format małoobrazkowy 35 mm
(o wymiarach negatywów i przezroczy 24x36 mm),
który przez wiele lat był standardowym formatem
fotograficznym. W przeszłości pojawiało się kilka
mniejszych formatów, ale najnowszym z nich
(1996) jest APS, zwany czasem formatem 24 mm,
w którym klatka ma wymiary 17x30 mm. Format
posiada kilka zalet, takich jak: możliwość zastoso-
wania bardziej kompaktowych aparatów; prak-
tyczna eliminacja popełnienia błędu przy
zakładaniu filmu; technologia umożliwiająca
Wskazówka
uzyskanie lepszej jakości odbitek; trzy różne for-
Termin panoramicz-
maty zdjęć: 10x15 cm), nieco wydłużony 10x 17,5
ny używany jest dziś
oraz panoramiczny l O x 25 lub 10 x 29; a także fakt,
często w odniesieniu
że wywołany negatyw powraca do kasety,
do formatu podłuż-
w której jest bezpiecznie przechowywany.
nego: długiego,
Oprócz kieszonkowych aparatów kompak-
wÄ…skiego obrazka
towych, istnieje również kilka pełnowymiarowych
na pojedynczej
aparatów APS. Dysponują one wszelkimi możli-
klatce filmu. (Górna
wościami, w tym zastosowania wymiennych obiek-
i dolna część klatki
tywów i innych akcesoriów.
sÄ… wymaskowane
Ocena systemu APS
kaszetÄ… i wychodzÄ…
Tabela na stronie 40 zawiera porównanie for-
na odbitce jako
matów 35 mm i APS, uwzględniające konkretne
czarne paski, które
dobre i złe stronu każdego z nich. W chwili, gdy
się póz
niej odcina).
powstaje ten tekst, aparaty o niniejszym formacie
Niektóre lustrzanki
stanowią około jednej czwartej spośród kupo-
jednoobiektywowe
wanych nowych aparatów kompaktowych. Jeśli
formatu 35 mm
regularnie zamawiamy odbitki co najmniej
i średnioformatowe
20 x 25 cm, trzymajmy się aparatu 35 mm; jeśli
również mają taką
nie, każdy z formatów powinien zaspokoić nasze
możliwość, niekiedy
wymagania co do wszechstronności i jakości obrazu.
dzięki zastosowaniu
specjalnego adaptera.
Podstawowe typy aparatów
Dla najpopularniejszych formatów filmów istnieją
trzy podstawowe typy aparatów. Każdy z nich ma
swoje wady i zalety, a żaden nie jest idealny pod
każdym względem.
(1) Aparaty kompaktowe i migawkÄ… centralnÄ…
Małe (kieszonkowe) aparaty wyposażone we
wbudowany obiektyw z mechanizmem migawki.
PodglÄ…du sceny dokonujemy przez drugi obiektyw
- nie ten, który robi zdjęcie. Ten typ aparatu,
zwany także  głuptakiem" lub  małpą", jest na ogół
w pełni automatyczny, wyposażony w różne funkcje
- od autofocusa po samoczynnÄ… kontrolÄ™ ekspozy-
cji (jasności zdjęcia). Kompakty są dostępne dla
formatów filmu 35 mm i APS w szerokim wyborze,
od tanich, po prestiżowe modele ze wspaniałymi
Peter K. Buriari (powyżej!; John G. Agnone (po prawej)
Laboratoria dołączają do każdej rolki zdjęć na APS odbitki stykowe, aby można byto łatwo
wybrać klatkę przy zamawianiu odbitek. Nie oglądamy negatywów APS, mniejszych
o prawie 43% od negatywów 35 mm, gdyż są one po wywołaniu przechowywane
w kasecie, która zabezpiecza je przed zniszczeniem i wpływem środowiska.
obiektywami i tytanowymi korpusami. Obecnie
większość z nich ma wbudowany flesz, a wiele -
zoom z regulacjÄ… od szerokiego kÄ…ta po
umiarkowanie wÄ…ski, powiedzmy 28-90 mm.
Zalety i wady
Te lekkie aparaty mieszczÄ… siÄ™ w kieszeni marynarki,
wiele więc przemawia na ich korzyść, jako modeli,
które można zabrać ze sobą wszędzie. Mają
wbudowane wszystkie potrzebne elementy, nie
musimy więc kupować żadnych dodatkowych
18-NOV-96 To: 18-NOV-96
akcesoriów. Z reguły są proste w obsłudze. Wszyst-
kie, oprócz najtańszych modeli (wyposażonych w
kiepskie obiektywy i prymitywnÄ… automatykÄ™),
robią dobre zdjęcia, przynajmniej w kategoriach
jakości technicznej.
Z drugiej strony, aparaty kompaktowe nie
nadają się do fotografowania na serio. Większość
z nich nie pozwala nawet na częściowe ominięcie
automatyki; nie współpracują z innymi obiekty-
wami i akcesoriami, majÄ…c tym samym ograni-
czony zakres możliwości; zwłaszcza kadrowanie
jest nieprecyzyjne, ponieważ w bliskich planach
to, co widzimy przez wizjer, nie pokrywa siÄ™
dokładnie z tym, co widzi obiektyw.
W porównaniu z kasetkami 35 mm (po lewej) kasetki APS są mniejsze, a ich budowa
dostosowana do automatycznego przechwytywania filmu przez aparat. Wprawdzie w
formacie APS dostępnych jest mniej rodzajów filmów, jednak ich wybór jest wystarcza-
jąco bogaty, by zaspokoić potrzeby większości fotografów.
Porównanie walorów formatu 35 mm i APS
35mm Format Ataceri Photo System
Większy format negatywu daje lepszą jakość Niektóre aparaty APS są mniejsze. Bardzo dobra
obrazu, co jest szczególnie widoczne od formatu jakość obrazu odbitek do formatu 13 x 18 i dobra
odbitek 20 x 25 w górę. w formacie 20 x 25 dzięki nowej generacji negaty-
wów, zwłaszcza filmów ISO 100 i ISO 200.
Niemożliwość popełnienia błędu przy zakładaniu
W nowoczesnych aparatach zakładanie filmu
filmu: po prostu wkładamy kasetkę do aparatu.
do aparatu jest całkiem tatwe.
Większy wybór obiektywów i filmów do poważnej Możliwość wymiany filmu w połowie rolki (niektóre
fotografii. modele) pozwala w dowolnym momencie przejść na
inny film; większość lustrzanek jednoobiektywowych
współpracuje z obiektywami od aparatów 35 mm.
Wyższa technologia negatywowa APS stosowana Kasetka sygnalizuje, czy rolka jest nowa, całkowicie
jest już w niektórych filmach 35 mm, co daje wykorzystana, częściowo naświetlona czy
jeszcze wyższą jakość obrazu. wywołana: nie można przez przypadek ponownie
zatożyć do aparatu skończonego już filmu.
Dobrze wyposażone laboratoria robią znakomite System wymiany informacji (IX) w czołowych
odbitki; niższe koszty filmów i obróbki; aparatach tego typu przyczynia się do lepszej ja-
jedno i drugie jest powszechnie dostępne. kości odbitek (jeśli laboratorium posługuje się odpo-
wiednio nowoczesnym systemem kopiowania).
Pocięte w paski negatywy są płaskie i wymagają Negatywy otrzymujemy w kasetce, co redukuje
mniej miejsca przy archiwizacji. ryzyko ich porysowania.
Niektóre laboratoria oferują stykówki dla filmów Laboratorium dołącza stykówki ze wszystkich
35 mm. zdjęć na rolce, dzięki czemu możemy z łatwością
wybrać te, które chcemy skopiować,
Niektóre aparaty 35 mm posiadają możliwość Można dokonać wyboru spośród trzech formatów
kadru panoramicznego, zawsze jednak można obrazu w aparacie lub przy zamawianiu odbitek.
przyciąć odbitki do dowolnego kształtu.
Aparaty zaopatrzone w funkcję zapisu danych Możliwość skorzystania z funkcji zapisu tytułu,
mogą zapisywać datę i godzinę. godziny i liczby odbitek (tylko najdroższe modele).
Większy wybór filmów; zazwyczaj tańszych. Dostępna jest większość popularnych typów
filmów (z czarno-białymi włącznie); kasetka jest
o 25% mniejsza.
Ocena aparatów kompaktowych Poniższy aparat formatu
Przydatne, gdy podróżujemy z małym bagażem APS, o wielu zaawanso-
i fotografujemy na gorÄ…co, aparaty kompaktowe wanych funkcjach
są wyjątkowo dogodnym i odpowiednim wspar- i możliwościach, jest
ciem dla poważniejszego aparatu. Kupując jeden porównywalny z mode-
z modeli w średniej cenie znanej marki, otrzymujemy lem 35 mm widocznym
zoom o dobrych parametrach optycznych, ze na zdjęciu niżej.
skutecznym autofocusem, wbudowany w aparat Zewnętrznie aparaty
flesz z redukcjÄ… efektu czerwonego oka i przyzwo- APS nie zawsze sÄ…
itej jakości wizjer. Unikajmy modeli wyposażonych mniejsze, zwłaszcza
w zbyt wiele funkcji i przycisków. Aparaty kom- dotyczy to tych, które
paktowe są idealne do zdjęć rodzinnych z wakacyj- mają zoom o dużej
nych wędrówek górskich lub spływów kajakowych. rozpiętości ogniskowej.
Dzięki uprzejmości
Jeśli często fotografujemy w deszczu lub na
Eastman Kodak Company
(powyżej);
piasku i nad wodÄ…, postarajmy siÄ™ o model
dzięki uprzejmości
Pentax Corporation
(poniżej)
hermetyczny.
(2) Lustrzanka
jednoobiektywowa
Pomimo dogodności aparatów
kieszonkowych, większość
poważnych fotografów woli
lustrzanki jednoobiektywowe.
Nazwa tego typu aparatu, po
angielsku często określanego
skrótem SLR (Single Lens
Reflex), nawiÄ…zuje do faktu,
że podgląd wizjerem odbywa się poprzez ten sam
obiektyw, którym fotografujemy. Lustrzanlci jed-
noobiektywowe występują w formatach APS,
35 mm i średnio obrazkowych, od modeli naj-
prostszych (całkowicie ręcznych) po najnowocześ-
niejsze, wyposażone w  inteligentną" automatykę,
które umożliwiają nawet zupełnym nowicjuszom
wykonywanie technicznie poprawnych zdjęć.
Ta lustrzanka jednoobie-
Wszystkie współczesne modele przewidują możli-
ktywowa formatu APS
wość ominięcia automatyki, dzięki czemu w miarę
(na sÄ…siedniej stronie)
postępów umiejętności właściciel może wyko-
ma bardziej zwartÄ… bu-
rzystywać aparat coraz bardziej wszechstronnie.
dowę niż jej odpowie-
Zalety i wady
dnik dla małego obrazka
Podgląd obrazu przez obiektyw, który rzeczywiście
35 mm, podobnie ma
wykona zdjęcie, sprawia, że kadrowanie jest bardziej
siÄ™ rzecz z obiektywami.
precyzyjne. Dzięki wewnętrznemu zwierciadłu i sy-
Nowe rozwiÄ…zania
stemowi pryzmatów widzimy to, co otrzymamy na
konstrukcyjne i nowe
zdjęciu. Do każdej lustrzanki jednoobiektywowej
materiały umożliwiają
przewidziano duży wybór obiektywów, lamp bły-
zmniejszenie ich
skowych i specjalistycznych akcesoriów. Widzimy
rozmiarów i wagi.
Dsięki uprzejmości Nikon, Inc. (obydwa)
dokładnie, co jest ostre, a co nie; możemy ustawić
Wskazówka
czas naświetlania stosownie do pożądanego odwzo-
rowania ruchu, jak również przysłonę stosownie
Tylko nieliczne lus-
do pożądanej głębi ostrości. W automatycznych
trzanki jednoobiek-
trybach działania aparat zapewnia poprawną
tywowe pokazujÄ…
ekspozycję, aczkolwiek zawsze można ominąć ten
na matówce cały
system, lub przejść na tryb w pełni ręczny, aby
rzeczywisty obszar
uzyskać całkowitą kontrolę nad wszystkimi para-
obrazu. W zwiÄ…zku
metrami fotograficznymi.
z tym na przezroczu
lub negatywie zare-
Ocena lustrzanek jednoobiektywowych
jestruje siÄ™ nieco
Lustrzanki jednoobiektywowe 35 mm cieszÄ… siÄ™,
większy od widzia-
jak dotąd, największą popularnością wśród fotogra-
nego wycinek rze-
fujących na serio. Dostępne są najróżniejsze mo-
czywistości.
dele - od najprostrzych i najtańszych po naj-
W przypadku slaj-
droższe, wyposażone w najwymyślniejsze funkcje
dów nie ma to więk-
- a w każdej kategorii cenowej jest duży wybór.
szego znaczenia,
Część fotografów woli lustrzanki średnioforma-
gdyż oprawiając
towe. Jednak są one z reguły droższe, większe,
je w ramki także
cięższe i zwykle mniej zautomatyzowane. Większy
zasłaniamy znajdu-
format klatki jest bezsprzecznie zaletÄ… w sytuacji,
jÄ…ce siÄ™ blisko
gdy wymagane są odbitki w dużych formatach.
krawędzi partie
obrazka. Przy doko-
(3) Aparaty dalmierzowe
nywaniu odbitek
z negatywu
Zarówno w formacie 35 mm, jak i w średnich for-
- zwłaszcza wykony-
matach, istnieje jeszcze jeden typ aparatu z możli-
wanych na automa-
wością wymiany obiektywów: aparat dalmierzowy,
tycznych maszynach
do kopiowania
-obcięciu ulega
jeszcze większa
część obrazu.
PoczÄ…tkowo w lustrzankach jednoobiektywowych z wbudowanymi komputerami, autofo-
cusem i innymi funkcjami automatycznymi do wszystkich regulacji stosowano przyciski
(po prawej). Niektóre nowsze modele, równie nowoczesne, wyposażone są również
w bardziej konwencjonalne narzędzia regulacji, a dostęp do bardziej zaawansowanych
funkcji programowych uzyskuje się za pośrednictwem przycisków nowego typu.
Dzięki u |)r? ej m o ści Pertax Corporation (obydwa}
z wizjerem nad obiektywem lub obok niego. W naj-
nowszych modelach podgląd w wizjerze jest dość
wierny: to, co zostanie zarejestrowane na filmie,
widzimy dzięki wyrafinowanej konstrukcji wizjera,
który dostosowuje się do obiektywu i ustawienia
odległości. Niektóre modele wizjerów zawierają
linie umożliwiające niemal dokładne ^kadrowanie
nawet detalu makrofotogralicznego.
Zalety i wady
Aparaty dalmierzowe umożliwiają ciągłą obserwację
obiektu, gdyż wizjer nie zostaje zaślepiony w chwili
wykonywania zdjęcia. Są zwykle małe, nie rzucają się
w oczy i są praktycznie bezszelestne w działaniu.
Dodatkowym atutem jest doskonała jakość elemen-
tów mechanicznych i optycznych. Jednakże wady
w porównaniu z lustrzankami jedno obiektywowym i
są znaczne: ogólnie mniej automatyki, wyższa cena
w zestawieniu z możliwościami, niewielki wybór
akcesoriów i obiektywów (zwykle od superszeroko-
kÄ…tnych do umiarkowanie waskokÄ…tnych) oraz
podglÄ…d nieco niewyraz
ny dla długich obiektywów
i nie w stu procentach dokładny przy detalach
makr o fotograficznych.
Ocena aparatów
dalmierzowych
Większość opisanych
powyżej zalet jest użyte-
czna dla fotografujÄ…cych,
gdy ważne jest uchwyce-
nie właściwego gestu lub
decydujÄ…cego momentu.
Toteż nic dziwnego,
że aparaty dalmierzowe
są ulubionym sprzętem wielu fotoreporterów.
Aparatem dalmierzowym
Rodzina Contax G2 może konkurować z najnowo-
wysokiej klasy jest Leica
cześniejszymi lustrzankami jednoobiektywowynii,
M6. Przy użyciu pryz-
jest bowiem wyposażona w autofocus i silnik do
matów naktada na
przesuwu filmu, a także oferuje, oprócz obsługi
siebie fragment dwóch
w pełni ręcznej, podstawowe tryby pracy auto-
niemal identycznych
matycznej. Wprawdzie większość właścicieli
obrazów. Z chwilą
aparatów dalmierzowych ma również sprzęt SLR
uzyskania prawidłowego
(często z najdłuższymi obiektywami wąskokątnymi),
nastawienia odległości
lecz tylko nieliczni z nich skłonni są całkowicie
obiektywu na
się przestawić.
fotografowany obiekt,
prostokÄ…cik testowy
Aparaty większych formatów
w środku pola widzenia
wizjera, nieco jaśniejszy
Aparaty średnioformatowe
w odcieniu od reszty
Pomimo licznych zalet sprzętu 35 mm część foto-
obrazka, jawi siÄ™ jako
grafów preferuje negatywy trzy do pięciu razy
pojedynczy obraz.
większe. Najczęściej spotykane formaty dają
Dzięki uprzejmości Leica Camera, Inc
Lustrzanki jednoobiektywowe 35 mm a aparaty dalmierzowe 35 mm
Temat/Sytuacja Zalety i wady lustrzanek jednoobiektywowych Zalety i wady aparatów dalmierzowych
Ludzie: zdjęcia niepozowane, Zalety: wysoki poziom au- *Zalety: niemal bezgłośny
spust migawki; widzimy obiekt
wydarzenia rodzinne, wesela tomatyzacji, jak również liczne
zoomy umożliwiają szybkie fo- w wizjerze przez cały czas
tografowanie Wady: brakzoomów; niektóre
modele sÄ… mniej zautomaty-
Wady: w chwili robienia zdjęcia
wizjer zostaje zaślepiony; zowane; szczególnie dotyczy
większość lustrzanek jednoobie- to flesza
ktywowych pracuje dość głośno
Zaleta: cichsze działanie
Przyroda *Zalety: dostępność długich
Wada: najdłuższe obiektywy nie
obiektywów do fotografowania
przekraczajÄ… 135 mm, co jest za
dalekich obiektów
mato do celów fotografii przy-
Wady: często głośna praca
rodniczej
aparatu
Podróże *Zalety: zoomy redukują liczbę Zalety: małe, lekkie aparaty
potrzebnych obiektywów; w i obiektywy; jedna z marek wypro-
każdej chwili można skorzystać dukowała model z autofocusem
z automatycznego nastawienia Wady: na ogół mniej automaty-
ekspozycji i autofocusa ki; brak zoomów
Wady: większa waga i rozmiary
sprzętu
Fotografia w świetle lamp * Zalety: pomiar błysków przez Zalety: niektóre z najnowszych
błyskowych obiektyw; możliwość skorzysta- modeli mają pomiar błysków
nia z wyrafinowanego przez obiektyw
automatycznego wypełnienia Wady: niewiele mocnych lamp
błyskowego; wbudowany flesz błyskowych, mniej automatyki
staje siÄ™ normÄ…
Wady: nie stwierdzono
Fotografowanie sportu *Zalety: długie obiektywy Zalety: nie stwierdzono
i szybkich akcji i szybki przesuw filmu Wady: brak długich obiektywów
Wady: nie stwierdzono i szybkiego przesuwu filmu
Fotografia wysokogórska Zalety: jeden zoom może za- * Zalety: na ogół małe, lekkie
i turystyki pieszej spokoić wszystkie potrzeby aparaty i obiektywy
Wady: większa waga Wady: brakzoomów
Sytuacje, kiedy trzeba natych- *Zalety: daleko idąca Zalety: lekkość aparatów;
miast fotografować automatyzacja i szybki przesuw możliwość pewnego stopnia
filmu; zoomy automatyzacji
Wady: nie stwierdzono Wady: częste zmiany obiektywów;
powolniejszy przesuw taśmy
Niski poziom światła Zalety: pojawiają się już obiek- * Zalety: jaśniejszy obraz w wiz-
tywy ze stabilizatorem obrazu jerze ułatwia ustawienie ostrości
Wady: ciemniejszy obraz i kadrowanie; jaśniejsze obiektywy
w wizjerze redukują potrzebę użycia lampy
błyskowej lub statywu
Makrofotografta *Zalety: wiele obiektywów z moż- Zalety: brak
liwością nastawienia ostrości Wady: brak obiektywów
do bardzo małych odległości; pozwalających na ustawienie
dokładne kadrowanie; niektóre ostrości z bardzo bliska; mniej
aparaty i obiektywy umożliwiają dokładne kadrowanie; brak
podgląd głębi ostrości podglądu głębi ostrości
Wady: nie stwierdzono
Krajobraz * Zalety: nie trzeba ręcznie ko- Zalety: popularne obiektywy
rygować ekspozycji dla filtrów; 20 mm i 21 mm są odpowiednie
w wizjerze widać efekt filtra po- do większości tematów
laryzacyjnego; możliwość
krajobrazowych
podglądu głębi ostrości i dostęp-
Wady: brak podglądu gtębi
ność najkrótszych obiektywów
ostrości, nie można zobaczyć
Wady: brak
efektu, jaki daje filtr polaryza-
cyjny; w ekspozycji należy
uwzględniać współczynnik filtra
Uwaga: symbol * wskazuje, który rodzaj aparatu ogólnie lepiej się nadaje do danej sytuacji
negatywy lub przezrocza o wymiarach
5,6 x 4,2 cm (zwane popularnie 645, gdyż w
przybliżeniu można określić te wymiary
jako 6 na 4,5 cm), 6x6 cm i 6x7 cm.
Aparaty o większym formacie mają
wiele zalet. Ich duże negatywy można łatwo
retuszować (czyli usuwać z nich skazy - może
to robić plastyk-retuszer); dają w powięk-
szeniach ostrzejszy obraz; a formaty 645 16x7
są bliższe w proporcjach do typowych
wymiarów papierów fotograficznych, jak
również stronic czasopism.
Najczęściej spotykane aparaty średnioforma-
towe sÄ… aparatami typu dalmierzowego lub lus-
trzankami jednoobiektywowymi. Ich poziom
automatyzacji jest zróżnicowany: od minimalnego
Oprócz formatów
do znacznego; niektóre modele w formacie 645
małoobrazkowych
dysponują nawet autofocusem. Dodatkowe możli-
35mm i APS istnieje
wości można czasem uzyskać przez dołączenie
wiele formatów średnich
specjalnych przystawek-modułów. W niektórych z
i dużych. Dostępne są
tych aparatów tylną część korpusu zdejmuje się, co
błony zwojowe i cięte
pozwala na szybką wymianę filmu w połowie rolki.
do formatu 26,5 x 35 cm.
Aparat skrzynkowy Aparaty formatu 645
Aparaty wielkoformatowe, czyli (powyżej) lub zbliżonego
skrzynkowe, na cięte błony są w większości podobne
do małoobrazkowych -
fotograficzne (najczęściej
20x25 cm) majÄ… w miarÄ™ zwartÄ…
konstrukcjÄ™ i nieco
automatyki. Modele
formatu 10x12,5cm lub
wyższego przydatne
sÄ… wtedy, gdy w grÄ™
wchodzÄ… odbitki
wielkiego formatu i
pożądana jest możliwość
dowolnej korekcji
perspektywy.
Dzięki uprzejmości Mamiya America
Corporation (powyżej); dzięki
przęjmości Calumet Photogrsphic (poniżej)
są ciężkie i bardzo duże, ich ustawienie i obsługa są
czasochłonne, a opanowanie wymaga długiej nauki
i dużego doświadczenia. Nie mają żadnej automatyki
ani nawet wbudowanego światłomierza; jednorazowo
zakłada się do nich jeden arkusz błony fotograficznej.
Do podglądu obrazu - odwróconego do góry
nogami i na lewą stronę - i ustawienia ostrości
służy matówka z mlecznego szkła, którą ogląda się
wsuwając głowę pod czarną kotarę, żeby wyelimi-
nować światło zewnętrzne.
Podstawowa zaleta tych aparatów jest jednak
oczywista. Wielki format negatywu wymaga znacznie
mniejszego powiększenia przy powstawaniu odbitek.
(Negatyw 20 x 25 cm jest 58 razy większy od
negatywu małoobrazkowego 35 mm). Daje to w
efekcie odbitkę o wyjątkowej ostrości i doskonałym
Te aparaty panoramiczne reprezentują dwa spośród rozmaitych występujących
aktualnie typów. Fuji Gx617 (po lewej) ma zamontowany na stałe obiektyw super-
szerokokątny, który daje obraz o wymiarach 6 x 17 cm na średnioformatowej
błonie zwojowej. Natomiast Noblex 136U naświetla na filmie 35 mm obrazek
o wymiarach 24x66 mm za pomocÄ… obrotowego obiektywu.
Dzięki uprzejmości Fuji Film USA, Inc. {po lewej!;
dzięki uprzejmości R.T.S. (po prawej)
Chcąc oddać na zdjęciu
charakter tego
zabytkowego placu
katedralnego w
Hawanie na Kubie,
fotograf zastosował
aparat, który wykonał
w trakcie naświetlania
obrót o 360 stopni.
Na zreprodukowanym
James L. Stanfield
tu podłużnym obrazku -
oddaniu najdrobniejszych szczegółów. Jeszcze połowie oryginału -
istotniejsze są prawie nieograniczone możliwości zarejestrowanych
 ruchu" (góra-dół i lewo-prawo) tylnej części jest 180 stopni
korpusu aparatu i przedniej obsady obiektywu. panoramy placu.
Pozwala to korygować zniekształcenia perspektywy
(patrz w rozdziale o obiektywach) i rozszerzać
głębię ostrości; przy pewnej wprawie można
uzyskać ostrość zarówno na kamieniach na pierw-
szym planie jak i na widocznej w oddali górze.
Aparaty panoramiczne
Choć trudno je zaliczyć do podstawowych typów,
aparaty dajÄ…ce prawdziwie panoramiczny obraz
występują zarówno dla filmu 35 mm, jak i błony
średnioformatowej (a także kilka w dużym forma-
cie). Na ogół posługują się bardzo długim odcinkiem
materiału światłoczułego, na którym tworzą szeroki
obraz rejestrujÄ…cy 140 stopni (ewentualnie nieco
więcej lub mniej) oglądanej rzeczywistości. Niektóre
modele stosujÄ… obiektywy superszerokokÄ…tne a obraz
rejestrują jedynie w środkowym paśmie filmu. W in-
nych występuje mechanizm obrotowy poruszający
obiektyw - lub cały aparat - w trakcie naświetlania
zdjęcia. Wśród średnich formatów częsty jest format
6x12 cm, natomiast niektóre aparaty dają negatywy
lub przezrocza w formacie 6x17 cm. Kilka modeli
obrotowych aparatów umożliwia zarejestrowanie na
jednym długim pasku filmu pełnej panoramy 360
stopni - jeden z nich w formacie 35 mm daje obraz
o wymiarach klatki 24x224 mm.
Za pomocą lustrzanki jednoobiektywowej z autofocusem fotograf zdołał uchwycić
serię ostrych zdjęć poruszającego się obiektu. Choć są fotografowie, którzy opano-
wali umiejętność ręcznego prowadzenia ostrości poruszającego się obiektu, technika
automatycznego prowadzenia ostrości staje się coraz popularniejsza.
Aparaty prawdziwie panoramiczne, dajÄ… niepo-
wtarzalne zdjęcia, obecnie bardzo poszukiwane przez
niektórych wydawców, lecz są dość drogim sprzętem
specjalistycznym, a ich możliwości zastosowania do
celów fotografii ogólnej są ograniczone. Dodajmy,
że tylko nieliczne laboratoria są w stanie wykonywać
odbitki z długich negatywów a tylko nieliczne rzut-
niki - wyświetlać długie slajdy.
Ręczna regulacja ostrości a autofocus
Większość produkowanych dziś lustrzanek jedno-
obiektywowych 35 mm (ostatnio także kilka modeli
aparatów średnio formatowych) posiada autofocus,
czyli AF. Wprawdzie autofocus nie zabezpiecza w
pełni przed popełnianiem błędów i nie jest idealny
w każdej sytuacji, lecz testy przeprowadzone na naj-
nowszych modelach małoobrazkowych lustrzanek
dajÄ… bardzo pozytywne rezultaty. Ich systemy radzÄ…
sobie przy słabym świetle i bez większych trudności
dobierają ostrość do zmieniających się szybko sto-
sunków przestrzennych obiektu i oświetlenia.
W odróżnieniu od aparatu kompaktowego lus-
trzanka jedno obiektywowa umożliwia przejście na
ręczne sterowanie ostrością w sytuacjach, gdy
Wskazówka
liczą się najdrobniejsze niuanse, na przykład w
Aby zawęzić obszar
fotografii portretowej czy przy makro foto-
graficznych zdjęciach przyrodniczych, nie poszukiwań, zaj-
pozbawiając nas korzyści, jakie daje sygnał rzyjmy do poradni-
ków dla nabywców,
potwierdzenia ostrości, który zapala się w wizjerze
aparatu. Przy użyciu AF można również pre- zamieszczanych
przez większość
cyzyjnie sytuować punkt najwyższej ostrości,
czasopism fotogra-
dajmy na to na skale widocznej w bocznej części
ficznych przynaj-
panoramicznego planu. Wystarczy skierować
mniej raz do roku,
centrum wizjera na wybrany obiekt, a następnie
zawierajÄ…cych tabele
włączyć blokadę ostrości (należącą do standar-
wszystkich do-
dowego wyposażenia większości współczesnych
stępnych na rynku
aparatów), w czasie, gdy przekadrowujemy do
modeli z wyszcze-
pożądanej kompozycji. Ta prosta technika szybko
gólnieniem ich mo-
staje siÄ™ nawykiem.
żliwości. Poradników
Praktycznie każdy współczesny model autofocusa
takich - lub przynaj-
posiada funkcję ciągłego prowadzenia ostrości ze
mniej ich wersji
zdolnością  przewidywania": jeśli zdołamy wyczuć,
czÄ…stkowych,
w jakim miejscu w kadrze znajdzie siÄ™ pozostajÄ…cy
zawierajÄ…cych listy
w ruchu obiekt w chwili naświetlania, to niemal za
wszystkich modeli
każdym razem wyjdzie on na zdjęciu ostro.
wdanej kategorii -
Niektóre lustrzanki jedno obiekty w owe mają
szukajmy w dobrze
wbudowane szerokie lub wielopunktowe czujniki
zaopatrzonych
automatycznej ostrości, uwzględniające obiekty
stoiskach z prasÄ…
znajdujące się na lewo lub prawo od środka kadru,
i księgarniach.
co pozwala uniknąć statycznej kompozycji.
Funkcja ta jest przydatna przy fotografowaniu
dynamicznych akcji, umożliwia bowiem utrzy-
manie w ostrości poruszającego się obiektu, który
 ucieka" ze środka kadru. Na szczęście wszystkie
aparaty oprócz najprostszych umożliwiają obecnie
również przejście na punktowy pomiar ostrości.
Jest to bardzo istotne, kiedy sami chcemy decy-
dować, co ma być ostre, a nie pozwalać, żeby
robit to za nas system.
Wybór aparatu
Trudno wybrać spośród licznych dostępnych na
rynku modeli jednÄ… konkretnÄ… lustrzankÄ™ jedno-
obiektywową 35 mm. Niektórzy preferują aparaty
Tych sześć obrazków, wykonanych z tego samego małoobrazkowego slajdu, sta-
nowi ilustrację względnych wymiarów obrazu dla najbardziej rozpowszechnionych
formatów aparatów. Zalety większych negatywów i przezroczy - drobniejsze
ziarno i precyzja w oddaniu szczegółu liczą się najbardziej wtedy, gdy wymagane
są wielkie powiększenia.
skomputeryzowane, ze wszystkimi najnowoczeÅ›-
niejszymi funkcjami, takimi jak autofocus i
inteligentny, wielostrefowy pomiar ekspozycji,
poręcznymi programami modyfikującymi
działanie aparatu oraz bogactwem dodatkowych
funkcji i opcji ręcznego sterowania. Inni uparcie
obstają przy tradycyjnych, całkowicie ręcznie
ustawianych i w pełni mechanicznych modelach,
które działają nawet bez baterii.
Pomiędzy tymi skrajnościami mieści się wiele
w rozmaitym stopniu zautomatyzowanych apara-
tów. Większość z nich ma przynajmniej kilka au-
tomatycznych funkcji pomocniczych.
Brak tu miejsca na omówienie co najmniej pięćdzie-
sięciu lustrzanek jedno obiektywowych 35 mm czy
też wielu dostępnych funkcji.
Gdy chodzi o aparat jak najbardziej wszech-
stronny i uniwersalny, format 35 mm nie jest jedynÄ…
możliwą opcją szczególnie dziś, przy wielkiej roz-
maitości dostępnych modeli średnioforniatowych.
Niektóre marki biorą za punkt wyjścia sam goły
korpus aparatu, lecz dodatkowo ofer-
ujÄ… akcesoria do pewnego stopnia
umożliwiające automatyzację. W miarę
rozwoju tych systemów wielu fotogra-
fów przestawia się na większe formaty,
pozostawiając sobie małoobrazkowe
lustrzanki do użycia od czasu do czasu,
zwłaszcza ze szczególnie długimi
obiektywami, które dla większych
formatów są zwykle trudno dostępne,
chyba że za niebotyczną cenę.
Kluczem do dokonania właściwego zakupu
jest metodyczne rozeznanie. Zawęz
my swój obszar
zainteresowań do trzech lub czterech modeli, które
mają potrzebne nam funkcje za cenę, na którą nas
stać. Następnie oceńmy je pod względem porę-
czności, logicznego rozmieszczenia przycisków i
pokręteł oraz prostoty obsługi. Koniecznie poprośmy
o demonstracjÄ™ wybranych modeli w sklepie.
OBIEKTYWY
KAŻDY APARAT, NAWET NAJDROŻSZY i NAJNOWO-
CZEŚNIEJSZY, jest w zasadzie światłoszczelną
skrzynką z umieszczonym w środku materiałem
światłoczułym. Tak naprawdę, to obiektyw oraz
twórcza wizja fotografa - decydują o powstaniu
obrazu. Wprawdzie niektórzy z fotografów mają w
dorobku sporo wspaniałych osiągnięć dokonanych
przy użyciu jednego tylko obiektywu, lecz
większość jak na razie zgadza się, że należy mieć
obiektywów co najmniej kilka. Szacowny obiektyw
50 mm, na przykład, jest bardzo użyteczny, lecz
po prostu nie jest w stanie zaspokoić wszystkich
potrzeb wszystkich fotografów.
JednÄ… z zalet lustrzanki jednoobiektywowej jest
zdolność tego typu aparatu do współpracy z najroz-
maitszÄ… optykÄ… - obiektywami typu  rybie oko", obie-
ktywami szerokokÄ…tnymi, superwÄ…skokÄ…tnymi, obie-
ktywami do makrofotografii i zoomami. (W niektó-
rych aparatach dalmierzowych również można stoso-
wać wymienne obiektywy, lecz wybór jest mniejszy).
Podstawową różnicą
Funkcje obiektywów
między krótkim a długim
obiektywem jest
Obiektyw składa się z soczewek ze szkła optycznego -
kąt widzenia - wielkość
wklęsłych i wypukłych - których zadaniem jest sku-
obejmowanego przezeń
pienie promieni świetlnych na powierzchni materiału
obszaru sceny, wyrażona
światłoczułego. Aby widz postrzegał powstały obraz
w stopniach. Powyższa
jako ostry, obiektyw powinien mieć wysoką zdolność
ilustracja ukazuje, jak
rozdzielczą (zdolność wyraz
nego ukazania dro-
różne mogą to być kąty,
bnych szczegółów) i dobre przenoszenie kontrastu
od szerokich (dla
(zdolność precyzyjnego wydobycia różnic między
obiektywów szeroko-
jasnymi a ciemnymi partiami obrazu). Obiektyw
kÄ…tnych) po wÄ…skie
kontroluje ilość światła, która padnie na materiał
(dla wÄ…skokÄ…tnych).
światłoczuły. Zależy od rozwarcia diafragmy
Slim Films
(przysłony) w obudowie obiektywu.
Rozpiętość obszaru widocznej ostrości w danej Do tworzenia obrazów
scenie (głębia ostrości) zależy od wybranego otworu fotograficznych obda-
względnego (przysłony), jak również od ogniskowej rzonych głębią f dają-
oraz innych, uprzednio omówionych, czynników. cych wrażenie trójwy-
Właściwy punkt maksymalnej ostrości - taki jak miarowości można sto-
oko w portrecie - jest wyznaczany przez fotografa, sować obiektyw szero-
który ustawia ostrość za pomocą pierścienia ostrości kokątny (w tym wypa-
dku 20 mrn w aparacie
na obiektywie. W aparacie wyposażonym w system
małoobrazkowym
autofocus ostrość można ustawić automatycznie.
Wielkość danego obiektu w kadrze zależy, przynaj- 35 mm} i dużą głębię
ostrości, wybierając
mniej do pewnego stopnia, od obiektywu.
obiekt, zawierajÄ…cy
Oczywiście możemy sprawić, że przedmiot w kadrze
wyrazisty pierwszy
będzie większy, jeśli po prostu podejdziemy doń
plan i czytelne,
bliżej. Lecz niektóre obiektywy (wąskokątne) są
rozpoznawalne tto.
przeznaczone do tego, by powiększać optycznie
odległe przedmioty, tak żeby na negatywie czy slajdzie
wydawały się znacznie większe, niż je widzimy gołym
okiem. Inne z kolei (makro) sÄ… przystosowane do
ustawiania ostrości na wyjątkowo małe odległości,
co daje bardzo wielkÄ… skalÄ™ odwzorowania.
Gdy aparat ustawiony jest w jednym miejscu,
Wskazówka
wielkość wycinka fotografowanej sceny, który znaj-
Im dtuższy obiek- dzie się na zdjęciu, zależy od ogniskowej obiektywu.
tyw, tym bardziej
Na przykład obiektyw superszerokokątny 15 mm
trzeba uważać, żeby
ogarnia rozległy wycinek krajobrazu, podczas gdy
zdjęcie nie wyszto
superwąskokątny 600 mm może uchwycić z niego
poruszone z
tylko pojedynczy element, powiedzmy orła bielika
powodu wstrząsów
przycupniętego na konarze drzewa w oddali.
aparatu. Z obiekty-
wem 50 mm można
Obiektyw standardowy
uzyskać nieporu-
Dla formatu małoobrazkowego 35 mm za stan-
szone zdjęcia przy
dardowy uważa się obiektyw o ogniskowej 50 do
czasie naświetlania
55 mm. Jego kÄ…t widzenia, mierzony po przekÄ…tnej
1/60. Z teleobiekty-
kadru, wynosi około 45 stopni - czyli jest zbliżony
wem 500 mm przy
do kąta widzenia ludzkiego oka (około 48 stopni
zdjęciach z ręki czas
w poziomie i 35 stopni w pionie). Za wyjÄ…tkiem
naświetlania trzeba
bardzo bliskich planów uzyskamy z niego obraz
skrócić co najmniej
o bardzo naturalnej, pozbawionej zniekształceń
do T/500. Przy krót-
perspektywie. Na zdjęciu scena prezentuje się w
szych czasach naÅ›-
sposób bardzo zbliżony do tego, jak ją pamiętamy.
wietlania przejdz
my
Przed rozpowszechnieniem się zoomów lustrzanki
na czulszy film, jak
jednoobiektywowe sprzedawano zwykle w komple-
np. ISO 400. ChcÄ…c
cie z obiektywami 50 mm. Niektórzy fotografowie
uzyskać idealną
nadal chętnie się nimi posługują ze względu na ich
ostrość, ustawmy
małą wagę, umiarkowaną cenę, przydatność w
aparat na czymÅ›
sytuacjach, gdy poziom światła jest niski, i zna-
solidnym, najlepiej
komitą jakość obrazu.
na mocnym statywie.
Perspektywa
Najprościej można powiedzieć że, perspektywa jest
to zjawisko, które sprawia, że przedmioty położone
dalej wydają się mniejsze od położonych bliżej.
Obiektyw superwąskokątny pozornie przybliża i
widziane przezeń dalekie obiekty wydają się być
położone blisko siebie, podczas gdy obiektyw
superszerokokÄ…tny daje odwrotny efekt.
W rzeczywistości perspektywa zależy od odle-
głości obiektu od aparatu. Zróbmy zdjęcie obiekty-
wami 300 mm i 20 mm z dokładnie tej samej odle-
głości. Po wykonaniu powiększenia centralnego ob-
szaru zdjęcia wykonanego obiektywem 20 mm, tak
aby uzyskać na odbitce ten sam wycinek rzeczywi- W tym zdjęciu, obli-
stości, który widzimy na zdjęciu wykonanym obiek- czonym na skierowanie
tywem 300 mm, przekonamy się, że perspektywa jest uwagi widza na kon-
identyczna. Istnieje jednak tendencja do stosowania strukcjÄ™ budynku i
długich obiektywów do fotografowania odległych detale fasady, fotograf
obiektów, prowadząca do  spłaszczonej" perspek- celowo przerysował
tywy; obiektywy te mają skłonność do pozornego perspektywę, pod-
skracania odległości pomiędzy obiektem a tłem. Z chodząc bardzo blisko
obiektywem szerokokątnym, chcąc wypełnić kadr, i kierując obiektyw w
podchodzimy nieraz bardzo blisko do obiektu. Z górę pod ostrym kątem.
tego powodu uzyskujemy przerysowanÄ… perspek-
tywÄ™: obiekt pierwszoplanowy wydaje siÄ™ znacznie
większy niż to widzimy gołym okiem, podczas gdy
dalej położone przedmioty cofają się w głąb kadru.
Kiedy kierujemy aparat wyżej, aby zmieścić w
kadrze cały budynek, dolne partie budowli są
znacznie bliżej obiektywu niż górne. Powoduje to
wrażenie zniekształcenia perspektywy, polegające
na tym, że część budowli wychodzi w nader wielkiej
skali, a część w dość małej. Bądz
my świadomi
efektów perspektywicznych oraz sposobów ich
korygowania lub wykorzystywania do konkretnych
pożądanych celów.
Ta seria zdjęć ukazuje różnice w skali odwzorowania, kącie widzenia i gtębi
ostrości rozmaitych obiektywów. Fotograf zarejestrował ten sam obiekt, z tego
samego punktu widzenia, ośmioma obiektywami o różnych ogniskowych. Główny
obiekt jest na wszystkich zdjęciach umieszczony w tym samym punkcie kadru.
Aby zarejestrować cały kościół z bliska (powyżej) fotograf zastosował obiektyw sze-
rokokątny 28 mm skierowany nieco ku górze. Postanowiwszy następnie wyrugować
efekt  walącego się" budynku, cofnął się do pozycji, z której mógł sfotografować
kościół obiektywem 70 mm, trzymając aparat tylną ścianką równolegle do obiektu,
osiągając w ten sposób jego obraz o prostych bokach i normalnej perspektywie.
obiektyw asferyczny
Większość producentów obiektywów ma obecnie w swej ofercie obiektywy szeroko-
kątne i zoomy złożone z elementów optycznych nowej generacji. Ta tzw. optyka asfery-
czna zmusza światło o każdej długości fali do skupiania się dokładniej na płaszczyz
nie
obrazu, co podnosi ostrość na brzegach kadru. Warto rozważyć kupno takiego
obiektywu, zwłaszcza jeśli często zamawiamy odbitki w formacie co najmniej 27 x 35cm.
Duża głębia ostrości
Wskazówka
Cała scena, od pierwszego planu po ostatni, może
Aby zmaksymalizo-
wyjść w miarę ostro. Na przykład obiektywem
wać głębię ostrości
24 mm można uchwycić z właściwą ostrością cały
ustawmy ostrość na
statek pasażerski - od dziobu po rufę - choć będzie
punkt położony na
się wydawał znacznie dłuższy niż w rzeczywistości.
wysokości 1/3 w głąb
(Naturalnie, im niniejszy zastosujemy otwór
obszaru, który ma być
względny, tym głębia ostrości będzie większa).
ostry, Ustawmy
przysłonę na mały
Obiektywy wÄ…skokÄ…tne
otwór względny,
powiedzmy 16. Jeśli
Obiektywy o ogniskowej powyżej 60 mm, zwane
mamy aparat z pod-
ogólnie wąskokątnymi, mogą osiągać długość
glądem głębi ostrości,
nawet do 2000 mm. Długie obiektywy, które po-
możemy sprawdzić
siadają następujące cechy charakterystyczne, dają
efekt przy różnych
o sobie znać tym wyraziściej, im dłuższa jest
przysłonach. Obraz na
ogniskowa.
matówce pociemnieje,
Większy praktyczny  zasięg"
przymykajmy przysłonę
Jeśli po prostu nie jesteśmy w stanie podejść bliżej
stopniowo, aby oko
do miejsca akcji, zmieńmy obiektyw na dłuższy, co
przyzwyczaiło się do
pozwoli zamknąć w kadrze to, co właściwie chcemy
ciemniejszego widoku.
sfotografować.
WÄ…ski kÄ…t widzenia
Wskazówka
Ponieważ w kadrze mieści się tylko niewielka część
Producenci obiekty-
tego, co widzimy gołym okiem, obiektyw wąsko-
wów oferują obecnie
katny ułatwia wyeliminowanie rozpraszających
wiele profesjonalnych
uwagę elementów z otoczenia głównego obiektu.
obiektywów wąskoką-
Długi obiektyw pozwala również bez trudu
tnych o stałej i zmien-
umieścić interesujący nas obiekt na niewielkim
nej ogniskowej. Ich
wycinku tła wolnym od rozbijających kompozycję
szkło optyczne wypro-
 śmieci", tym samym pomagając w skierowaniu
dukowane z wykorzy-
uwagi na główny motyw.
staniem najnowszych
Spłaszczona perspektywa
technologii (o niskim
Widziane przez teleobiektywy przedmioty położone
współczynniku rozpro-
w różnej odległości od aparatu wydają się bliżej
szenia) sprawia,
siebie, niż postrzegamy to gołym okiem. W krajo-
że światło o każde]
brazie miejskim wszystko - samochody, znaki dro-
długości fali ogniskuje
gowe, słupy telegraficzne i przechodnie - wydaje
siÄ™ doktadniej na
się stłoczone. W bardziej malowniczych sceneriach
powierzchni filmu.
możemy za pomocą obiektywów wąskokątnych
uzyskać ciekawe efekty plastyczne, zgeszczajac natu-
ralne linie, kształty i plamy barwne, aż wyłonią się
z nich rytmy niewidoczne gołym okiem.
Mała głębia ostrości
Ostre jest właściwie tylko to, na co nastawiliśmy
ostrość. Szczególnie przy dużych otworach
względnych, takich jak 4, możemy dłuższymi
obiektywami doprowadzić do rozmycia rozprasza- W niektórych sytuacjach
jącego uwagę, zgiełkliwego tła w miękką plamę
nie ma możliwości
podejścia bliżej do obiektu.
FotografujÄ…c z brzegu,
autor tego zdjęcia
posłużył się obiektywem
wÄ…skokÄ…tnym 400 mm,
aby przybliżyć się
do fotografowanego
motywu.
Tę scenę fotograf zarejestrował mniej więcej z tego samego miejsca dwoma
różnymi obiektywami, szerokokątnym 28 rnm (wyżej) i waskokątnym 135 mm.
Zwróćmy uwagę na widoczne różnice w perspektywie, przerysowanej bądz

spłaszczonej, zależnie od ogniskowej obiektywu.
barwną. Nie udaje się to, jeśli główny motyw znaj-
Wskazówka
duje się zbyt blisko tła, gdyż wówczas zarówno
obiekt, jak i tto, wyjdÄ… w miarÄ™ ostro.
DÅ‚ugie obiektywy
wykazują skłonność
do zgęszczania
Zoomy (transfokatory)
występującego w
Obiektywy typu zoom pozwalajÄ… fotografom momen-
atmosferze za-
talnie zmieniać ogniskową bez wymiany obiektywu.
mglenia, co prowadzi
Można zrobić zdjęcie całego peletonu kolarzy uczest-
do powstania
niczących w wyścigu, a w następnej klatce sfotografo-
miękkiego obrazu
wać wysiłek pojedynczego zawodnika. Niestety, taka
o niewielkim kon-
wygoda pociąga za sobą pewne koszta. Chociaż zoomy
traście. Przy mglistej
nie pod każdym względem są idealne, stały się stan-
pogodzie starajmy
dardowym wyposażeniem lustrzanek jednoobiekty-
się dojść bliżej do
wowych 35 mm. Przyjrzyjmy się cechom zoomów,
obiektu i zmienić
w tym ich wadom i zaletom.
obiektyw na krótszy.
Większa waga i rozmiary
Zoomy są zwykle cięższe i większe niż ich odpo-
wiedniki o stałej ogniskowej. Z drugiej jednak
strony, jeden zoom, może zastąpić kilka  sztyw-
nych" obiektywów.
Mniejsza jasność obiektywu
Wiele zoomów (zwłaszcza modeli kompaktowych)
jest dość ciemnych: ich pełny otwór to zaledwie
f/4,5 czy f/5,6. Dla porównania, obiektywy o stałej
ogniskowej są często jasne, o dużych pełnych
otworach względnych, rzędu f/2, co daje krótszy
czas naświetlania - przydatny przy zdjęciach z ręki.
Dzisiejsze doskonałe filmy ISO 400 czy lampy
błyskowe są w stanie zmniejszyć zapotrzebowanie
na jasne obiektywy.
Zmienna jasność wielu zoomów
Zoom 70-200 mm f/4-5,6 ma jasność początkową
f/4, która jednak w miarę wydłużania ogniskowej
maleje. Systemy większości aparatów stosują
zoomy o jasności zmieniającej się wraz z
ogniskową. Nie stanowi to problemu, gdyż
wewnętrzny pomiar światła bierze pod uwagę
rzeczywistą ilość światła, które pada na film,
i zapewnia poprawnÄ… ekspozycjÄ™.
Do portretowania ludzi profesjonaliści stosują często obiektywy umiarkowanie
wąskokątne (86 do 135 mm). Pozwalają one fotografowi robić zdjęcia z dogodnej
odległości, bez napierania na modela. W bliskich planach obiektywy takie dają
bardzo naturalny wygląd, bez zniekształcenia ludzkich rysów.
Niższa niekiedy jakość optyki
Najtańsze zoomy - zwłaszcza te, których zakres
ogniskowych rozciÄ…ga siÄ™ od szerokich do wÄ…skich
kątów - mogą nie mieścić się w profesjonalnych
standardach. Jednak dzisiejsze, opracowane kom-
puterowo zoomy bywają wysokiej jakości. Pierw-
szorzędna optyka stosowana w profesjonalnych
zoomach daje wspaniałą jakość obrazu.
Ocena zoomów
Zoomy wyrobiły sobie złą reputacje ponieważ wczesne
modele nie były w stanie sprostać wysokim wymaga-
niom. Jednak postęp technologiczny doprowadził do
poprawy ich optycznych parametrów. Niektóre zoomy
nie ustępują najlepszym ze swych odpowiedników o
stałej ogniskowej. Faktem jest, że obiektywami
najczęściej używanymi przez profesjonalistów (pracu-
jących poza studiem) są zoomy - na ogół modele pro-
fesjonalne f/2,8:20-35 mm, 35-70 mm i 80-200 mm.
Zoomy zapewniajÄ… ogromnÄ… swobodÄ™ kompozycyjnÄ…
oraz możliwość precyzyjnego skadrowania w sytuacji,
gdy nie jesteśmy w stanie zmienić swej pozycji
zdjęciowej. Podczas gdy innym w czasie zmiany
obiektywu ucieka okazja do zrobienia zdjęcia,
Wskazówka
możemy-wykorzystując zoom - uchwycić ulotny
Bez względu na typ
moment, zmienić charakter perspektywy i skoncen-
obiektywu, najlepsze
trować się na kompozycji kadru przy szybko zmienia-
parametry optyczne
jącym się oświetleniu.
i maksymalnÄ…
Jeśli zależy nam na tym, żeby zoom był jasny i by
ostrość obrazu dają
była to jasność stała, szukajmy wśród modeli f/2,8.
przysłony 8 i 11,
Zoomy tego typu są droższe, większe i cięższe, lecz
czyli średnie
wielu fotografów akceptuje te wady w zamian za
otwory względne.
wynikające z nich korzyści.
Optyka specjalna
Oprócz omówionych już podstawowych typów
optyki, istnieje kilka innych rodzajów obiektywów
Zoom sprawdza się idealnie, gdy robimy zdjęcia z jednego
miejsca. Fotograf zaopatrzony w zoom 70-210 mm stat
na brzegu otoczonego górami jeziora. Na zdjęciu z lewej
obiektyw miał ustawioną ogniskową 70 mm. Po prawej
fotograf dojechał zoomem do ogniskowej 210 mm.
Bożonarodzeniowa choinka ładnie wygląda sfotografowana w sposób tradycyjny
(po lewej). Poprzez odjazd zoomern - zmianę ogniskowej w trakcie naświetlania w
czasie jednej sekundy-fotograf stworzył abstrakcyjną impresję barwy i ruchu.
oraz akcesoriów optycznych, którym warto
poświęcić nieco uwagi.
Obiektywy lustrzane (teleobiektywy)
Znane również jako zwicrciadlano-soczewkowe
lub katadioptryczne, te niedrogie obiektywy sÄ…
lekkie i zajmują zadziwiająco mało miejsca, nawet
te o ogniskowej 500 mm. PrzechodzÄ…c przez taki
obiektyw światło dwukrotnie odbija się od luster
i zmienia kierunek pod ostrym kÄ…tem, co pozwala
na zastosowanie stosunkowo krótkiej obudowy.
Zamiast tuzina ciężkich soczewek wystarcza tu ich
kilka, dzięki czemu waga takich obiektywów zre-
dukowana zostaje do minimum. Jednak jakość
obrazu jest niższa niż ta, którą dają konwencjo-
nalne obiektywy wąskokątne, a ceną za wspaniałą
zdolność dalekiego widzenia są także inne manka-
menty. Najważniejszym z nich jest stosunkowo
Przy stałym otworze
mały otwór względny - na ogół f/8 - bez moż-
względnym ustawienie
liwości modyfikacji przysłoną. Inną wadą tele-
ostrości na większą
obiektywów jest to, że nieostre punkty świetlne
odległość sprawia, że w
wychodzą przez nie w kształcie obwarzanków,
strefie ostrości mieści się
a nie przyjemniejszych dla oka wypełnionych,
więcej dalszych planów.
okrągłych plamek.
1P
^zwierciadło przednie
soczewki
korekcyjne
Konstrukcja teleobiektywu sprawia, że przechodzące przezeń światło  składa się",
dzięki czemu mieści się w obudowie krótszej, niż wiązka światła w tradycyjnym
obiektywie wÄ…skokÄ…tnym o takiej samej ogniskowej. Z powodu ustawionego na
drodze światła kolistego zwierciadła nieostre punkty świetlne w tle przybierają
kształt obwarzanków - co jest łatwo rozpoznawalną cechą obrazu z teleobiektywów.
Tele konwertery
Wielu spośród specjalizujących się w fotografii
przyrodniczej lub sportowej wzdycha do profesjonal-
nych obiektywów wąskokątnych 500 lub 600 mm, ale
ich wysokie ceny sprawiają, że ich zakup rzadko bywa
opłacalny. Rozsądną alternatywą jest telekonwerter,
zwany też ekstenderem. Urządzenie to, dostępne w
modelach o krotności l,4x t 2x, po założeniu na
W tej sytuacji obiektyw 300 mm dawat odpowiednie wypełnienie kadru (po lewej),
lecz fotograf, chcąc uzyskać bliższy plan, zaiożyf dodatkowo konwerter 1,4x. Najczęściej
spotykane typy konwerterów to konwerter o krotności 2x i zajmujący mniej miejsca
1,4x. Większość producentów obiektywów oferuje również oba te typy konwerterów.
obiektyw wydłuża jego ogniskową. Obiektyw wąsko-
kÄ…tny 200 mm f/4 konwerter l,4x przemieni w 280
mm f/5,6, a konwerter 2x - w 400 mm f/8. Zwróćmy
uwagę na stratę światła rzędu jednej przysłony dla
konwertera l,4x dwóch przysłon dla modelu 2x.
Wewnętrzny pomiar ekspozycji skompensuje to, lecz
w efekcie otrzymamy dłuższe czasy naświetlania.
Nieliczne tylko zoomy dadzÄ… z konwerterem obraz
o znośnej jakości, toteż generalnie konwerterów
powinno się używać raczej z obiektywami o stałej
Nawet z najlepszym
ogniskowej. Odczuwalna degradacja obrazu waha siÄ™
telekonwerterern
od uderzajÄ…cej dla niemarkowego modelu za sto
uzyskamy kiepski ob-
kilkadziesiąt złotych po prawie niezauważalną dla
raz, jeśli zastosujemy
najlepszych i najdroższych urządzeń. Najlepiej
tani obiektyw. Z kolei
wybrać telekonwerter - tej samej marki co obiektyw
niedrogi konwerter
- złożony z pięciu lub siedmiu soczewek.
założony na doskonały
Obiektywy makro
obiektyw obniża
Termin makro odnosi się po prostu do możliwości
ostrość, czytelność i
kontrast obrazu. Ku- ustawienia ostrości dla danego obiektywu na
bardzo blisko położone przedmioty. Wiele
pujmy więc najlepszą
zoomów ma przewidzianą funkcję makro:
kombinacjÄ™ na jakÄ…
zdolność do umiarkowanie bliskiego ostrzenia,
nas stać, i to raczej z
pozwalającą zarejestrować obiekt na negatywie lub
konwerterem 1,4x.
slajdzie w skali 1:4 albo nawet 1:3. Prawdziwy
obiektyw makro musi być w stanie ustawić ostrość
Wskazówka
tak blisko, żeby zreprodukować obiekt na materiale
światłoczułym w skali co najmniej 1:2, czyli z Każdym obiektywem
powiększeniem 0,5. W myśl jeszcze bardziej rygo- można ustawić
rystycznej definicji obiektyw makro musi być ostrość bliżej niż
zdolny do rejestracji w naturalnej wielkości, czyli w na to pozwala jego
skali 1:1. (Oznacza to, że sfotografowana gwint za pomocą
dziesięciogroszówka będzie miała na negatywie lub akcesoriów, takich
slajdzie dokładne wymiary dziesięciogroszówki). jak pierścienie
Obiektywy makro projektuje się z myślą o tym, pośrednie lub
żeby dawały znakomitą jakość obrazu przy nasadka makro;
szczególnie bliskich ustawieniach ostrości, ta ostatnia wygląda
sprawdzają się jednak również jako obiektywy wy- jak filtr ze szkłem
sokiej klasy do zdjęć z każdej odległości. powiększającym.
Obiektywy typu  rybie oko"
Te superszerokokÄ…tne obiektywy o kÄ…cie widzenia
180 stopni (a w przypadku niektórych modeli
jeszcze większym) możemy traktować, zależnie od
uznania, jako gadżety, albo narzędzia artystycznej
kreacji, Są one dostępne w postaci zoomów
Prawdziwy obiektyw makro - zdolny do ustawienia ostrości na odlegfość dającą
odwzorowanie w skali 1:1- pozwoli autorowi sfotografować w naturalnej wiel-
kości wnętrze kwiatu. Istnieją obiektywy makro o różnych ogniskowych.
Na zdjęciu popularne obiektywy makro: 105 mm (na górze) i 50 mm.
W celu zilustrowania pożytków płynących ze stosowania dłuższych ogniskowych w
makrofotografii autor uzyttu prawdziwego zooma makro-70-180 mm-do wykona-
nia obutych zdjęć z tego samego ustawienia aparatu. Ogniskowa 180 mm fz prawej)
pokazała obiekt w bliższym planie, dzięki czemu nie trzeba było przybliżać aparatu.
o ogniskowych od 6 do 16 mm i dłuższych; można
Wskazówka
również dostać nasadki, które dają efekt rybiego
oka z każdym obiektywem szerokokątnym. Obiek-
W makrofotografii
tywy typu  rybie oko" dajÄ… charakterystycznÄ…
przyrodniczej stosuj-
deformacjÄ™ (dystorsje) - zakrzywienie wszystkich
my statyw, a migaw-
linii obrazu w stronę jego zewnętrznych krawędzi.
kÄ™ wyzwalajmy wÄ™-
Istnieją dwa, zupełnie różne, rodzaje obiektywów
żykiem. Małe otwory
 rybie oko".  Rybie oko" kołowe daje charaktery-
względne (rzędu 16)
styczny okrągły obrazek w środku klatki filmu,
umożliwią ostre od-
który obejmuje kąt widzenia 180 stopni i cechuje
wzorowanie całego
siÄ™ skrajnÄ… krzywiznÄ… linii. Typ diagonalny, czyli
interesujÄ…cego nas
całoklatkowy, daje prostokątny obrazek, do jakiego
obiektu; jeśli mamy
jesteśmy przyzwyczajeni, choć linie w pobliżu
aparat z podglÄ…dem
krawędzi obrazu są zakrzywione.
głębi ostrości,
Obiektywy  rybie oko" kołowe, przeznaczone
sprawdz
my, odkÄ…d
do celów naukowych, są drogie, można jednak
obraz będzie ostry.
dostać tańsze nasadki typu  rybie oko". Dają one
Obiektyw  rybie oko" całoklatkowy daje obraz o wykrzywionych
liniach (powyżej, z lewej), podczas gdy obiektyw  rybie oko" ko-
łowy daje obraz okrągty. Trzeci obiektyw szerokokątny, z pełną
korekcją prostoliniową, daje obraz [poniżej) o prostych liniach i
naturalnym wyglądzie, chyba że przechylimy aparat w górę lub w
dół. Widoczny po lewej obiektyw 14 mm jest prostoliniowy, choć
ma kąt widzenia szerszy niż niektóre catoklatkowe  rybie oczy".
jedyny w swoim rodzaju efekt, który na ogół znaj-
duje w fotografii ograniczone zastosowanie.  Rybie
oko" całoklatkowe przydaje się do fotografowania
w bardzo ciasnych miejscach, takich jak wnętrze
małego śmigłowca. Dystorsja i zniekształcenia per-
spektywiczne dają niezwykły efekt: mały ogródek
skalny zmienia się w ogromne wzgórze; kolumny
na frontonie dworku wyginajÄ… siÄ™ na boki,
obramowując drzwi wejściowe, które pozostają
stosunkowo proste. Jednakże taka deformacja,
stosowana bez umiaru i bez sensu, może drażnić.
Konkluzja
Właściwie prawie wszystko można sfotogra-
fować niemal każdym obiektywem od 14 mm po
600 mm, jeśli jesteśmy w stanie odpowiednio
ustawić się z aparatem. Kluczem do stworzenia
najbardziej wyrazistego obrazu - zarazem
najwłaściwszego dla danego tematu-jest wybór
ogniskowej. Poważny fotograf nieraz długo pracuje
nad tematem - zmieniając ogniskową, odległość l
kąt, z którego fotografuje, w celu zbadania różnych
możliwości. Wymaga to wszakże posiadania kilku
obiektywów. Każda ogniskowa daje inny efekt, a do
naszych celów może się nadawać kilka z nich.
Jednakże nie polecamy kupowania wszystkich
obiektywów dostępnych na rynku. Poszerzajmy
raczej swój podstawowy zestaw w miarę postępu
specjalizacji w pewnych rodzajach fotografii lub z
myślą o zaradzeniu problemom, które często
napotykamy - nie zaś tylko dlatego, że nas na to
stać. W razie potrzeby możemy od czasu do czasu
wypożyczyć drogi obiektyw superwąskokątny
600 mm lub obiektyw z korekcjÄ… perspektywy.
Z drugiej strony, nowy rodzaj obiektywu może
nadać zdjęciom zupełnie nowy charakter; ekspery-
mentujmy tak długo, aż nauczymy się jak najlepiej
go wykorzystywać, i zacznijmy odpowiednio
modyfikować swój styl. Jeśli dojdziemy w tym do
perfekcji, rezultaty mogą być znakomite.
Polecane obiektywy
Sytuacja lub temat Najwłaściwszy obiektyw
Inne możliwości Inne możliwości
Maneta, motyl lub poje- Prawdziwy obiektyw Zoom makro do zdjęć Pierścień pośredni lub
dynczy kwiat makro do zdjęć w dużej w mniejszej skali nasadka makro (patrz
skali
słowniczek}
Sport lub wyścigi i dużej Obiektyw wąskokatny Zoom, pozwalający Telekonwerter 2x lub 1,4x
odległości co najmniej 400 mm uzyskać ogniskową co z krótszym obiektywem
najmniej 300 mm wÄ…s kokainy m, statyw
trójnożny lub jednonożny
Wysokie budynki lub Obiektywy z korekcjÄ… Konwencjonalny obiektyw Brak
d rzewa perspektywy 24 do 35 mm szerokokÄ…tny lub umiar-
kowanie wÄ…skokÄ…tny
z większej odległości
Ptak lub ma f e zwierzÄ™ z Obiektyw wÄ…skokÄ…tny Teleobiektyw zwiercia- Telekonwerter z obiek-
dużej odległości 500 mm dlany 500 mm f/8 lub tywem 200 lub 300
zoom, pozwalający mm; w każdym przy-
uzyskać ogniskową padku statyw
400 mm
Przyroda ogólnie Obiektyw 300 mm tub Obiektyw 400 mm lub Telekonwerter z obiek-
zoom, zawierajÄ…cy takÄ… zoom, zawierajÄ…cy takÄ… tywem 300 mm;
ogniskowÄ… ogniskowÄ… statyw
Ciasne wnętrza Obiektyw supersze- Obiektyw szerokokątny, Może być potrzebny
rokokątny, np. 20 mm, np. 28 mm statyw lub czuły film
pelnoklatkowe  rybie
oko", jeśli dystorsja jest
do przyjęcia
Wnętrza bez możliwości Jasny obiektyw 50 mm Dowolny obiektyw f/2, 8 Ministatywstolowy;
użycia flesza lub statywu f/1,4 lub f/1 ,8 czufy film ISO 400 lub
ISO 800
Tematy sportowe z różnej 100-300 mm (lub zoom Dłuższy zoom Telekonwerter z obiek-
odległości o podobnym zakresie) tywem 200 mm lub
dłuższym; film ISO 400
aby móc chwytać akcję
w ruchu
Pejzaż lub widok miasta Ogniskowa 20-35 mm Zoom 28-80 lub 80-200 Brak
bez możliwości zmiany do uzyskania spłasz-
pozycji czonej perspektywy
Portrety w bliskich 85 do 135 mm Zoom 70-210 lub Konwerter 1,4x z krót-
planach podobny szym obiektywem
Zdjęcia grupowe Obiektyw 28 mm lub Obiektyw 24 mm lub Brak
" rodzinne zoom szerokokątny krótszy w ciasnych
pomieszczeniach
ÅšWIATA
O
Wykształcenie w sobie TWORZYWEM FOTOGRAFII jest światło odbite od
świadomości rozmai- obiektu i zarejestrowane w postaci ziarna w mate-
tych barw światła jest riale światłoczułym. Oczywiście bez światła nie
rzeczą ważną. Ciepte moglibyśmy robić zdjęć. Tworzymy obrazy posłu-
kontrowe światło tuż
gując się światłem naturalnym, sztucznym lub ich
przed zachodem słońca kombinacją. Właściwe światło - odpowiednie
nadało temu zdjęciu
do tematu, celów danego zdjęcia lub artystyczne-
tadny efekt rozjarzenia. go zamiaru fotografa - jest kluczem do dobrej fo-
Ilustruje to, jak światłem
tografii. Na ogół chcemy, by światło dawało efekt
można wzbogacić
trójwymiarowości, ukazywało obiekt w sposób
fotografowany temat.
korzystny i stwarzało atmosferę lub nastrój.
W jednym z dalszych rozdziałów będziemy
omawiać intensywność światła i jego pomiary
- które są podstawą dobrej technicznie fotografii.
Z punktu widzenia walorów artystycznych
ważne są inne zmienne aspekty światła - jego
charakter, kierunek, z
ródło i barwa.
 Właściwe" oświetlenie
Niektórzy uważają, że fotografując w plenerze
jesteśmy zdani na łaskę i niełaskę natury. Przecież
nie przepędzimy chmur, ani nie przesuniemy
słońca na korzystniejszą dla nas pozycję. W istocie
rzeczy jedną z umiejętności odróżniających
fotografa od amatora jest zdolność do rozwiązywa-
nia problemów ze światłem. Wymaga to świado-
mości istniejących warunków oświetleniowych.
Bywają one nie do przyjęcia z powodu kontrastu,
charakteru, kierunku lub barwy światła, całkowicie
nieprzystawalnych do tematu. Zanim pomyślimy
jak takie problemy rozwiązywać, przyjrzyjmy się
dokładniej tym wszystkim czynnikom.
Bezpośrednie światto
Charakter światta
słoneczne z przodu
Mówi się, że światło bywa miękkie, płaskie,
w godzinach przedpo-
rozproszone, twarde, ostre, kontrastowe itp.
Å‚udniowych lub popo-
W fotografii plenerowej charakter światła zależy
łudniowych może być
przede wszystkim od słońca, jak również chmur,
przydatne do podkre-
warunków atmosferycznych i wszystkiego,
ślenia czystych barw
co przesłania słońce. Na przykład światło nieba
i graficznej natury
w deszczowe popołudnie ma zupełnie inny
pewnych obiektów.
charakter niż bezpośrednie światło słoneczne
W tym zdjęciu fotograf
wczesnym rankiem.
posłużył się filtrem
polaryzacyjnym, aby
Światło twarde
wyeliminować bliki,
Światło, pochodzące przede wszystkim z jakiegoś
tworzÄ…ce siÄ™ na
małego z
ródła światła - lampy błyskowej, nagiej
powierzchni balonów
żarówki lub bezpośrednio ze słońca - jest twarde
na ogrzane powietrze.
czyli kierunkowe. Daje to nieraz wyrazisty efekt
z głębokimi cieniami i jasnymi partiami oświet-
lonymi, co łącznie tworzy duży kontrast. Przedmioty
rzucajÄ… prawie czarne cienie o ostrych konturach,
chyba, że światło pada na nie pionowo z góry.
Wiele szczegółów w zdjęciu może ulec zagubieniu,
zarówno w partiach oświetlonych jak i w cieniach,
ponieważ film po prostu nie jest w stanie przenieść
szczegółów w obu tych obszarach naraz. Jednakże Kierunek światta w
barwy mogą wyjść wiernie i intensywnie, chyba że stosunku do fotogra-
światło jest tak ostre, że  wypala" niektóre partie fowanego przedmiotu
obrazu. (tak naprawdÄ™, to w sto-
sunku do aparatu, bo to
Światło miękkie
jego położenie wyzna-
Światło miękkie pochodzi z dużego z
ródła światła,
cza, gdzie jest przód,
na którego powierzchni jest równomiernie rozpro-
a gdzie tył fotogra-
szone, i spowija przedmioty z wielu kierunków, jak
fowanego przedmiotu)
to się dzieje w dzień pochmurny. Przedmioty rzu-
-wtym przypadku
cają co najwyżej słabe cienie. Fotografie wykonane
tylno-górny - zmienia
przy bardzo miękkim świetle na ogół nie charak-
siÄ™ w ciÄ…gu dnia.
teryzujÄ… siÄ™ znacznÄ… ekspresjÄ…, lecz film bez
Aby zrobić to zdjęcie,
trudności przenosi szczegóły na całej powierzchni
fotograf wyczekał
kadru. Ze względu na brak ostro blikujących
aż stonce osiągnęło
powierzchni dobrze reprodukują się zarówno
pożądaną pozycję.
delikatne, jak i głębokie odcienie barwne, a barwy
podstawowe wychodzÄ… czysto - z wyjÄ…tkiem dni,
kiedy niebo zasnute jest ciemnoszarymi chmurami.
Mgty, mgiełki i zamglenia
Zawieszone w powietrzu drobiny działają jak filtr,
redukujÄ…cy kontrast i sprowadzajÄ…cy barwy do
tonacji pastelowej. W tego rodzaju warunkach
obraz, zwłaszcza odległych przedmiotów, jest
ogólnie miękki,. Może to nadawać zdjęciom
interesującą atmosferę, ale niski kontrast obniża
ostrość, niewiele też będzie czystych barw,
co najwyżej na pierwszym planie.
Przybory do modyfikowania
charakteru światła
Gdy światło jest ostre i skrajnie kontrastowe, można
czasem poprosić fotografowaną osobę, by przesunęła
się w cień, lub zaczekać, aż pojawią się chmury,
które rozproszą światło słoneczne. W niektórych
przypadkach można złagodzić ostre cienie doś-
wietlając scenę fleszem (do czego jeszcze wrócimy).
Istnieją jednak inne akcesoria, które można stosować
z samym światłem zastanym.
Blendy
PortretujÄ…c ludzi i fotografujÄ…c przyrodÄ™ w bliskich
planach, jak przy zdjęciach kwiatów lub owadów,
stwierdzamy czasem, że ważne szczegóły giną w
głębokich cieniach. Składana blenda odblaskowa -
biała, srebrna lub złota - może się przydać do
kierowania odbitego światła na ważne punkty
obiektu. Charakter i barwa tego światła zależeć
będą od rozmiarów i barwy użytego odbłyśnika,
jak również od wprawy fotografa w znajdowaniu
dla niego najlepszej pozycji.
Dyfuzory
Wskazówka
Fotografując przy ostrym świetle warto umieścić
Pomiaru ekspozycji
płachtę materiału rozpraszającego między słońcem
dokonujmy zawsze
a fotografowanym obiektem, lub specjalny ekran
dopiero po zmody-
zamontowany na sztywnej ramie, ułatwiającej
fikowaniu światła za
manipulację. Zmiękczymy w ten sposób światło,
pomocÄ… blendy lub
dzięki czemu uzyskamy żywsze barwy i ograniczy-
dyfuzora. W prze-
my nadmierny kontrast do poziomu możliwego do
ciwnym razie mogÄ…
zarejestrowania na materiale światłoczułym.
wystąpić btędy
Akcesoria domowej roboty
ekspozycyjne.
Można samemu zrobić blendę, malując na biało
kawałek tektury lub pokrywając go pogniecioną
uprzednio folią aluminiową, lako dyfuzora można
użyć grubego arkusza półprzez
roczystego plastiku,
a jeśli słońce jest szczególnie intensywne, nawet
kilku warstw plastiku.
Kierunek światła
Światło może padać na obiekt z każdej strony, ale
generalnie rzecz biorąc istnieją cztery najczęstsze
sytuacje oświetleniowe.
Oświetlenie górne
Gdy światło pada na obiekt z góry - jak w
południe w słoneczny dzień - powstaje obraz,
Jeśli chcemy, by na zdjęciu dobrze wyszły szczegóły fotografowanego obiektu,
przydatne może być oświetlenie przednie (zdjęcie z lewej). Gdy narciarz wodny
zmienił pozycję w stosunku do słońca, fotograf zdołał zrobić mu inne zdjęcie, w
którym wydobył rozbryzgi wody, lecz sama postać wyszła niemal jako sylweta.
Zarówno zachód jak
pozbawiony efektu trójwymiarowego, głębi czy
i wschód słońca są bar-
wyrazu. Cienie na ziemi są krótkie i wyjątkowo
dzo wdzięcznym tema-
ciemne. Mogą być efektowne, zwłaszcza, gdy two-
tem do fotografii. Obrazy
rzą graficzny układ na ziemi, lecz w większości
takie dają jednak więcej
innych przypadków robią wrażenie nienatural-
satysfakcji dla oka, gdy
nych. W zdjęciach ludzi oświetlenie górne sprawia,
fotograf wprowadzi do
że oczodoły wychodzą ciemno, a cień brody może
nich jeszcze jakiś ośro-
wyglądać niekorzystnie.
dek uwagi. Próbujmy
Oświetlenie przednie
znalez
ć w tego rodzaju
Gdy słońce znajduje się za plecami fotografującego,
sytuacjach jakiÅ› obiekt
światło pada na obiekt od przodu. Sytuacja taka
na pierwszym planie,
jest może łatwa do fotografowania, ale efekt jest
szczególnie taki, który
często niezadowalający. Cienie od przedmiotów
sprawdzi siÄ™ jako sylweta.
padają za nimi, przez co całość wygląda płasko.
Jeśli na zdjęciach są ludzie, słońce często świeci im
prosto w oczy, powodując ich mrużenie. Gdy
słońce jest nisko, ciepła barwa światła może wnieść
do zdjęcia nieco wyrazu, ale może być trudno wy-
eliminować z kadru cień fotografującego. Światło
przednie sprawdza się zwykle, gdy zależy nam na
dobrej reprodukcji intensywnych barw, chyba, że
obiekt blikuje, co powoduje wypranie barwy.
Oświetlenie boczne
Wskazówka
Gdy światło pada na obiekt z boku, tworzą się lokalne
kontrasty, które wydobywają fakturę i kontury przed- Uważajmy na halację
miotów. Może to być idealne do fotografowania przy oświetleniu kon-
szorstkich, zeschniętych belek ścian starego zajazdu
trowym. Jeśli w
w opustoszałym miasteczku, lecz ludzie portretowani
kadrze jest słońce, a
w oświetleniu bocznym nie zawsze wychodzą korzyst- nawet gdy znajduje
nie. W pejzażach światło takie wydobywa głębię - się tuż za jego grani-
dzięki długim cieniom. Kontrast bywa duży, cami - odbicia
przez co część szczegółów w światłach i cieniach wewnętrzne w
może zginąć; jednak ogólnie rzecz biorąc, efekt obiektywie mogą
jest zwykle bardzo ładny. spowodować
nałożenie się na
Oświetlenie kontrowe (tylne)
obraz świetlistego
Światło z tyłu, zwłaszcza gdy jest bardzo silne,
śladu diafragmy, za-
może sprawić, że obiekt wyjdzie na materiale
snucie całego obrazu
światłoczułym w postaci sylwety. Światło może
jasną mgiełką lub
pochodzić ze słońca, jego odbicia od ośnieżonego
barwami tęczy.
zbocza wzgórza lub piaszczystej wydmy, z bardzo
Ponieważ efekty te
jasnego nieba itp. W pewnych przypadkach wokół
widać przez wizjer,
obiektu może się pojawić aureola halacji. Kontrast
możemy przestawić
jest na ogół wyjątkowo duży, toteż na zdjęciach w
się z aparatem, jeśli
jasnym tle i ciemniejszym motywie głównym
są niepożądane.
będzie mało szczegófów chyba że obszary cienia
s
zostaną wypełnione fleszem, blendą, albo jeszcze
Jak widać na ilustracji
obok, droga światła
słonecznego przez
atmosferÄ™ ziemskÄ… jest
dtuższa o wschodzie i o
zachodzie stońca niż w
południe. Jako że wów-
czas atmosfera filtruje je
w większym stopniu,
barwa światła na
początku i u schyłku
dnia jest stosunkowo
ciepła w porównaniu z
chłodną barwą światła,
gdy słońce jest wyżej
na niebie.
Mieszane z
ródła światła po lewej dają interesujący efekt dzięki zróżnicowanym
barwom, które tworzą na materiale światłoczułym. Aby zneutralizować barwę
ciepłego światła żarowego, podobnego do tego, jakie dają żarówki w domach,
można korygować niebieskimi filtrami lub specjalnymi filmami, ale obraz bez
korekcji zwykle jest przyjemniejszy dla oka.
innym z
ródłem światła. W przypadku obiektów
przepuszczających światło, jak choćby drzew
Wskazówka
jesieniÄ… okrytych kolorowym listowiem, kontra
daje piękny efekt rozmigotania.
Parametry większości
Światło może również padać na obiekt pod
filmów dobrane są w
innym kątem, na przykład na wpół z boku, a na
taki sposób, by gwa-
wpół z przodu. Jeśli kąt padania światła jest nieod-
rantowały poprawną
powiedni, możemy zmienić pozycję, z której
reprodukcjÄ™ barwy w
fotografujemy, poprosić fotografowaną osobę, by
świetle dziennym lub
przeszła w inne miejsce, albo poczekać, aż zmieni
przy lampie błysko-
się kierunek światła.
wej. Niektóre filmy
dostosowane sÄ… do
zdjęć przy świetle ża-
Barwa światła
rowym, ale sÄ… one
Barwa światła zmienia się w ciągu dnia. Wprawdzie
przeznaczone do spe-
ludzkie oczy nie rejestrują tych różnic, lecz ich efek-
cjalistycznego użytku
tem są zupełnie różne rezultaty przy zdjęciach na
z silnymi (przewolto-
kolorowym filmie. Bezpośrednie światło słoneczne
wanymi) żarówkami
zmieszane ze światłem kopuły nieba jest dla filmu
typu fotolita lub żarni-
mniej więcej białe (bezbarwne), zwłaszcza w godzi-
kami halogenowymi.
nach południowych. Kiedy słońce jest nisko na niebie,
światło przybiera odcień żółty lub pomarańczowy, O 7 rano latem ciepłe
zmierzając do ciepłego krańca widma barw. (Światło światło słoneczne
żarówek domowych, świecy czy ognia jest jeszcze cie- nadato charakter sfo-
plejsze). W cieniu, czyli tam, gdzie przedmioty oświe- tografowanemu tu
tlone są przede wszystkim przez błękitną kopułę motywowi (po lewej).
nieba, a także w dzień pochmurny, światło jest chło- Do 9 rano barwa światła
dne, czyli niebieskawe. Jeśli dany odcień światła i spo- ochłodziła się, przez co
wodowane nim zmiany barwy nie odpowiadają nam, łabędz
wyszedł wierniej,
zaczekajmy, aż światło się zmieni lub załóżmy na choć mniej efektownie.
obiektyw filtr barwny, który to skoryguje. Do pomia-
ru temperatury barwowej służy skala Kelvina.
Światło dzienne w godzinach południowych w
Wskazówka
dzień pogodny ma w tej skali 5500K, podobnie jak
światło lampy błyskowej i niektórych specjalnych
Gdy stonce jest nisko
rur fluorescencyjnych. Światło wschodu i zachodu
nad horyzontem,
słońca ma zwykle temperaturę barwową rzędu
barwa światła zazwy-
1000 do 3000K, podczas gdy chłodne światło
czaj siÄ™ ociepla.
pochmurnego nieba miewa od 6000 do 8000K.
Dzieje siÄ™ tak,
Światło cieple ponieważ ukośnie
padające światto
Jeśli zrobimy zdjęcie portretowe o zachodzie słońca,
musi wówczas
postać będzie skąpana w żółtej lub pomarańczowej
przejść w atmosferze
poświacie, co da efekt być może nawet nazbyt ciepły.
przez grubszÄ…
Odcienie ciepłe są zwykle idealne do pejzaży albo do
fotografii architektury. Nie ma tu żadnej żelaznej re- warstwę pytu i drobin
wodnych, na których
cepty Jeśli ciepłe światło nam odpowiada, stosujmy je.
niebieskie (krótsze)
Światło chłodne
składowe widma roz-
W pewnych porach dnia światło ma tendencję do
praszajÄ… siÄ™, pozosta-
rejestrowania siÄ™ na filmie w barwach niebieskawych:
wiając głównie
na przykład przed wschodem słońca, w bardzo
światło zbliżone
pochmurny dzień, lub gdy fotografowany obiekt znaj-
do czerwieni.
duje się w cieniu budynku. Na dużych wysokościach
Zamiast posłużyć się filtrem do lekkiej modyfikacji lub korekcji barwy, autor tego
zdjęcia pozwolił sobie na śmielszy zabieg twórczy. Za pomocą ciemnoniebieskiego
filtra i podekspozycji (częściowego niedoświetlenia) uzyskał działający na wyobra-
z
nię obraz, oddający atmosferę nocy księżycowej.
światło jest chłodne nawet w dni słoneczne z powodu
znacznego udziału ultrafioletu w widmie. Światło
takie może być użyteczne, jeśli na przykład chcemy
oddać wrażenie zimna w pochmurny, śnieżny dzień,
lecz najczęściej wolimy na zdjęciach ciepłą poświatę.
Światło optymalne
Ocena, jakie światło jest właściwe - pod względem
barwy, charakteru i kierunku - zależy od tematu.
Nie ma absolutnych kategorii i nawet wskazówki,
które podajemy w tabeli na stronie 87, są zaledwie
punktem wyjścia do robienia zdjęć, które większość
Liście były kolorowe i bez
ludzi uznałaby za udane. Podstawową sprawą jest
filtra, ale filtr wzmacniajÄ…cy
świadomość światła i podejmowanie świadomych
czerwień (tzw. enhancing]
decyzji, kiedy- i z jakiego punktu widzenia -
spowodował, że barwy
najlepiej byłoby sfotografować dany temat.
stały się bardziej soczyste.
Kwestia gustu.
Filtry zalecane do fotografii kolorowej
Warunki
Pożądany rezultat
Obszar cienia, chłodne światło Bardziej neutralny, mniej Średni łososiowy (81 B)
zanieczyszczony równoważy zaniebieszczenie
Bardzo pochmurny lub Bardziej neutralny, mniej Gęstszy łososiowy (81C), rów-
deszczowy dzień zaniebieszczony noważy silne zaniebieszczenie
Dzień słoneczny środek przed- Nieco cieplejszy efekt Bladolososiowy (81A)
południa lub popołudnia
Zdjęcia na dużej wysokości, Cieplejszy efekt; redukcja Filtr utrafio etowy (DV) plus
przy dużej zawartości UV, zamglenia i blikujących bursztynowy (81A); polaryza-
światło niebieskawe powierzchni cyjny w celu zredukowania
zamglenia i blików; filtr
po lary za cyjn o- ociepla jacy jest
kombinacjÄ… ich obu
Mglisto Ostrzejszy obraz Filtr przeciwmgie ny 2A; bardziej
skuteczny w likwidowaniu za-
mglenia jest frllr polaryzacyjny
Filtr purpurowy (FLD) równo-
Oświetlenie jarzeniowe Bardziej naturalna tonacja
(zielonkawe) waży zie onkawe zabarwienie
Drzewa w jesiennej szacie lub Żywsze, bardzie] nasycone Filtr polaryzacyjny pogłębia
kraina czerwonych skał; barwy barwy poprzez redukcje
zgaszone barwy odblasków; filtr enhancing (szkfo
didymiowel wzmacnia barwy
ziemne, lecz większość jego
marek nadaje przy tym obrazowi
purpurowe zabarwienie
Bardzo ciepłe światło Bardziej neutralny (mniej Niebiesk (blady 82A lub ciem-
zachodzącego słońca lub żółtawy) efekt niejszy 82C) równoważy nad-
żarówek domowych miernie ciepłą tonację obrazu
Bladoniebieskie niebo Ciemniejszy odcień Filtr polaryzacyjny przyciemnia
błękit nieba i wydobywa
chmury, o i e znajdzie siÄ™ pod
odpowiednim kÄ…tem w
stosunku do słońca
Filtr połówkowy szary (NDGrad)
Pejzaż, zbyt jasne niebo Nie tak jasne niebo
równoważy ekspozycje dla ziemi
i nieba, tak że film jest w stanie
przenieść szczegóły ich obu
Filtr polaryzacyjny (PL) daje oba
Odbicia i bliki na szkle lub Redukcja blików, soczystsze
pomalowanej powierzchni barwy efekty
zamazują szczegóły
fotografowanego obiektu
Uwaga: Niektóre filtry zwiększają pochłanianie światła. Wewnętrzny pom ar ekspozycji w aparacie
wprowadza na to poprawkę, lecz gdy używamy osobnego światłomierza lub aparatu dalmierzowego z
zewnętrznym czujnikiem światła, musimy wprowadzić poprawkę ręcznie zazwyczaj producenci filtrów
załączają szczegóły na ten temat). Zwiększone pochłanianie światła wymaga dłuższych czasów naświetlania
lub większych otworów względnych.
Filtr polaryzacyjny odpowiednio obrócony wokół osi zatrzymuje światło spolary-
zowane w przypadkowych płaszczyznach, przepuszczając tylko to, którego
płaszczyzna polaryzacji jest zgodna z kątem ustawienia filtra. Daje to w efekcie
częściowe lub całkowite wyeliminowanie odblasków z błyszczących lub wilgotnych
powierzchni oraz drobin zawieszonych w powietrzu.
snm fllms
Wpływanie na światło
Rzadko kiedy w chwili, gdy spostrzegamy obiekt wart
sfotografowania, światło jest idealne. Na szczęście
mamy do dyspozycji sporo różnych środków zarad-
czych. Najoczywistszym z nich jest przestawienie siÄ™
z aparatem w stosunku do światła; czasem możemy
też przestawić fotografowaną osobę lub po prostu
poczekać na bardziej wyraziste światło. W wielu
sytuacjach możemy częściowo wpłynąć na charakter
i barwę światła, stosując pewne akcesoria.
Filtry modyfikujące światło
Do modyfikowania temperatury barwowej możemy
użyć filtrów barwnych; na przykład bladołososiowy
filtr zastosowany w godzinę po wschodzie słońca jest
w stanie do pewnego stopnia przywrócić ciepła poświa-
tę, która wystąpiła w naturze nieco tylko wcześniej.
Jeśli robimy portret o zachodzie słońca i wolelibyśmy,
by nie wyszedł on zanadto ciepło, filtr bladoniebieski
może przywrócić obrazowi neutralny charakter.
Odblask na szkle i
innych odbijajÄ…cych
powierzchniach może
pozbawić obraz
szczegółów i barw.
Poprzez zastosowanie
filtra polaryzacyjnego -
obróconego pod kątem,
który dat maksymalny
efekt - autor zdjęcia
rozwiązał te problemy.
Spróbujmy wykonać zdjęcia z filtrem i bez. Aby
uzyskać jak najbardziej naturalne efekty w plenerze,
posługujmy się filtrami tylko w celu dopracowania
barwy światła, nie zaś jej zupełnej zmiany. W świetle
mieszanym fotografujmy bez filtra, chyba że w oświe-
tleniu planu dominujÄ… standardowe lampy jarzeniowe.
Istnieje wiele filtrów efektowych. Niektóre z nich
służą do multiplikacji obrazu; inne sprawiają, że mo-
cne punkty świetlne wychodzą w postaci gwiazdek
lub smug. Choć możemy odczuwać pokusę wypró-
bowania niektórych z nich, pamiętajmy, że takie efe-
kty stosowane w nadmiarze szybko mogą się przejeść.
Filtr polaryzacyjny
Filtr polaryzacyjny, którego najbardziej znanym za-
stosowaniem jest przyciemnianie bladego nieba, nie
ma żadnego zabarwienia i nadaje się zarówno do
filmów czarno-białych, jak i barwnych. Zatrzymując
światło spolaryzowane w przypadkowych płaszczyz-
Wskazówka
nach odbite od kropelek i drobin wody w powietrzu,
filtr ten pogłębia barwę nieba. Najwyraz
niejszy efekt
Aby uzyskać po-
otrzymujemy wtedy, gdy aparat jest skierowany pod
prawnÄ… ekspozycjÄ™
kątem około 90 stopni w stosunku do słońca. Filtr
całości obrazu,
ten usuwa również częściowo lub całkowicie odblaski
dokonajmy jej po-
z błyszczących powierzchni - zwłaszcza szkła, wody,
miaru z pierwszego
mokrych liści i powierzchni pomalowanych, a nawet
planu przed zało-
z prawie matowych skał czy gleby. W rezultacie
żeniem filtra połów-
barwy zyskują na soczystości, a szczegóły
kowego. Ustawiamy
fotografowanych obiektów- na czytelności.
parametry i pozo-
stawiamy je w trybie
Polaryzatory liniowe i kołowe
ręcznym pracy
Wiele współczesnych aparatów wymaga tak
aparatu. Następnie
zwanych polaryzatorów kołowych w odróżnieniu
zakładamy filtr,
od starszego typu, liniowych. Polaryzacja kołowa
kadrujemy i robimy
oznacza, że filtr zawiera jeszcze jeden element,
zdjęcie. Najlepiej
który przywraca drgania fali świetlnej we
sprawdza siÄ™ filtr
wszystkich płaszczyznach. Dzięki temu filtr taki
prostokÄ…tny, zamoco-
nie wprowadza zakłóceń do pomiaru ekspozycji
wany w regulowa-
i automatycznego prowadzenia ostrości w aparacie,
nej oprawie, gdyż
co zdarzało się przy zastosowaniu starszych,
można korygować
liniowych modeli.
jego ustawienie w
Filtr szary połówkowy (ND Grad)
stosunku do kadru.
Często używany do fotografii krajobrazowej
zarówno barwnej jak i czarno-białej, filtr połówkowy
jest w połowie bezbarwny, a w połowie zabarwiony
na szaro. Granica pomiędzy obiema połówkami jest
postrzępiona, toteż przejście nie jest gwałtowne.
W sytuacjach, gdy niebo (lub woda) jest znacznie
jaśniejsze niż ziemia, umieszczamy filtr tak, aby
Wskazówka
jego przyciemniona połówka pokrywała się z
najjaśniejszym obszarem kadru. Najlepiej, gdy linia
Filtr polaryzacyjny
podziału filtra nałoży się na horyzont lub inną linię
jest przydatny w
istniejÄ…cÄ… w fotografowanym obiekcie. Poprzez
fotografii czarno-
zrównoważenie relatywnej luminancji obu obszarów
biatej do redukcji
zmniejszamy występujący miedzy nimi kontrast,
zamglenia (choć czyni
dzięki czemu film jest w stanie przenieść więcej
to mniej skutecznie
szczegółów jednego i drugiego obszaru. Najlepiej
niż filtr czerwony} i
sprawdza siÄ™ w najrozmaitszych sytuacjach taki filtr
pofysku oraz zwięk-
o krotności 4x (którego zabarwiona połowa przy-
szania kontrastu.
ciemnia o dwie przysłony).
Zalecane filtry do fotografii czarno-białej
Temat/sytuacja Pożądany efekt Filtr
Błękitne niebo lub woda Naturalny, przyciemniony, z Filtr żółty #8 i ciemnożółty #1 5
wyraz
nie widocznymi chmu- w celu przyciemnienia - chmury
rami zdecydowanie wydobyte; Filtr
czerwony #25 jeśli chcemy
uzyskać bardzo ciemne niebo
Dalekie pejzaże Lepsza widoczność poprzez Ciemnożółty #15; czerwony
mgiełkę #25, jeśli potrzebny jest sil-
niejszy efekt
Kwiaty i liście Naturalny walor Żółtozielony #11 lub żółty #8;
zielony #58, jeśli chcemy, by
liście wyszły bardzo jasno
Czerwień, pomarańczowy Rozjaśnienie Czerwony #25
i podobne barwy
Budowle kamienne, drewno, Wydobycie faktury Ciemnożółty #15
tkaniny
Wnętrza oświetlone żarówkami Efekt bardziej naturalny Żółtozielony #11
domowymi
Portrety w plenerze A
adniejsza reprodukcja walorowa Żółtozielony #11
jasnej cery i naturalniejsze od-
wzorowanie zieleni liści
Sceny na śniegu Wydobycie faktury śniegu Ciemnożółty #15 lub
oświetlonego kopułą nieba pomarańczowy #16 w celu
wzbogacenia faktury śniegu
Portrety osób o rumiane} Niebieski #47
A
adniejszy walor twarzy
cerze
Uwaga: Filtry przepuszczają światio o własnej barwie, a pochłaniają światło pozostałych barw, np. filtr
czerwony sprawia, że czerwone róże wychodzą na czarno-bialym zdjęć u bardzo jasno, a błękitne niebo
- bardzo ciemno. Powyższe numery identyfikacyjne stosowane są przez większość producentów filtrów.
Czerwień #25 jest bardzo ciemna i zmniejsza ilość przechodzącego przez obiektyw światła o 3 przysłony.
Filtry do fotografii czarno-białej
Filtry kontrastu przydają się szczególnie w fotografii
jednobarwnej (czarno-białej) do modyfikacji
sposobu reagowania materiału światłoczułego na
barwy. Bez filtra wszystkie barwy o tej samej inten-
sywności rejestrują się na filmie czarno-białym jako
szarości o zbliżonym odcieniu. Scena przedstawia-
jąca Węldtne niebo, zielone liście drzew i poma-
rańczową dynię może dać w efekcie odbitkę, na
której wszystko to będzie w tym samym odcieniu
szarości. Filtr barwny rozjaśni pewne barwy i przy-
ciemni inne, tym samym ułatwiając rozróżnienie
pomiędzy zbliżonymi do siebie walorami. W tabeli
powyżej znajdziemy opis działania najpopularniej-
szych rodzajów filtrów.
LAMPY BA
YSKOWE l
OPRZYRZ
DOWANIE DO MICH
Flesz zamontowany
MIMO ŻE NIEKTÓRZY fotografowie wolą fotogra-
na aparacie to wygodna
fować wszystko w świetle zastanym, lampa
technika, często stoso- błyskowa może pomóc w uzyskaniu dobrego
wana przez fotografów.
zdjęcia, gdy warunki oświetleniowe są kiepskie.
Jednak w miarÄ™
Walory takiego silnego z
ródła światła przy
możliwości lepiej
fotografowaniu we wnętrzach są oczywiste: daje
jest stosować flesz w
ono jasno oświetlone, kolorowe zdjęcia, bez cha-
pewnej odlegfości od
rakterystycznego dla czułych filmów wyraz
nego
osi aparatu, gdyż
ziarna i nie wymaga użycia statywu. Ale coraz
pozwala on uzyskać
częściej stosuje się to z
ródło światła, zarówno we
lepszy modelunek i
wnętrzu, jak i w plenerze, jako światło wypełniające,
wydobywa szczegóły.
w celu uzyskania bardziej interesujących zdjęć.
Podstawowe informacje
o lampach błyskowych
'/anim zajmiemy siÄ™ technikami fotografowania z
lampą błyskową, zatrzymajmy się przez chwile przy
obsłudze tego rodzaju urządzeń. Najpierw zainsta-
lujmy baterie i załóżmy flesz na aparat. Zazwyczaj
zakfada siÄ™ go na tak zwane saneczki, metalowe szyny
na górnej części, korpusu aparatu. Znajdują się w
nich styki elektroniczne, dzięki którym lampa odpala
z chwilÄ… otwarcia migawki aparatu.
Choć działanie lampy błyskowej i sposób pomiaru
jej światła bywają różne, w większości współczesnego
sprzętu podstawowe zasady działania są podobne.
1. Po włączeniu zasilania kondensator lampy
błyskowej ładuje się w ciągu kilku sekund. Gotowość
sygnalizuje .światełko kontrolne.
2. Fotograf ustawia na obiektywie odpowiedni
otwór względny, kierując się wskazaniami kalkula-
tora umieszczonego z tyłu flesza. Przysłonę dla
zdjęcia fleszowego wyznacza odległość od obiektu.
(Najnowsze systemy lamp błyskowych nie
wymagają żadnych kalkulacji).
3. W momencie, gdy migawka aparatu jest
otwarta w celu naświetlenia klatki, następuje bardzo
krótki błysk flesza: od 1/1000 do 1/40000 sekundy.
4. Po naświetleniu tyrystor, czyli system wewnę-
trznego obiegu, kieruje niewykorzystanÄ… energie
2 powrotem do kondensatora.
5. Lampa przystępuje do gromadzenia energii po-
trzebnej do wykonania następnego zdjęcia, a po osiąg-
nięciu, ponownie zapala się światełko sygnalizujące
gotowość. Im mniej zażyjemy energii, tym szybciej na-
stÄ…pi jej odzyskanie; najmniej wymagajÄ… bliskie plany.
Czas synchronizacji
Aby błysk flesza następował synchronicznie z otwar-
ciem migawki, w aparacie musi być ustawiony
właściwy czas naświetlania. W przeciwnym razie
cześć klatki będzie czarna. Aby zrozumieć, dlaczego
tak się dzieje, przyjrzyjmy się działaniu migawki
w większości lustrzanek jednoobiektywowych.
W celu naświetlenia całej klatki filmu migawka
przesuwa po niej szczelinę powstałą pomiędzy
dwiema osobnymi kurtynkami, przesuwajÄ…cymi siÄ™
jedna za drugą z ogromną prędkością. Przy pewnych
czasach naświetlania - dla wielu aparatów będą
to czasy od 1/60 - błysk flesza wypadnie synchro-
nicznie z otwarciem migawki, tak że cała klatka
zostanie naświetlona. Jeśli nastawimy krótszy czas
ekspozycji- powiedzmy 1/125 - w chwili błysku
połowa klatki będzie zasłonięta kurtynką. W rezulta-
cie połowa obrazu będzie czarna (nienaświetlona).
Precyzyjna synchronizacja błysku flesza z otwar-
ciem migawki jest sprawą podstawową. Każda lus-
trzanka jednoobiektywowa ma minimalny czas
synchronizacji: najkrótszy czas naświetlania, który
zapewni poprawne zdjęcie fleszowe. W starszych
modelach bywa on zaznaczony znakiem X na skali
czasów naświetlania; zwykle będzie to l /60. Można
również użyć dłuższych czasów naświetlania: 1/30,
1/15,1/8 itd. Niektóre z supernowoczesnych
aparatów mają minimalne czasy synchronizacji
krótsze: 1/125,1/200 i 1/500. Istnieje kilka modeli,
które pozwalają na współpracę z lampą błyskową
przy dowolnym czasie naświetlania - często do
1/4000 sekundy albo jeszcze krótszych. Niektóre
aparaty średnioformatowe mają mechanizm
migawki wbudowany w obiektyw, podobnie jak
kompaktowe  głuptaki". W obu tych typach
aparatów przy każdym czasie naświetlania
odsłonięta jest cała klatka, toteż nie odnoszą się do
nich powyższe objaśnienia na temat czasu synchro-
nizacji flesza. Wiele spośród najnowszych lustrzanek
jednoobiektywowych nie pozwala na ustawienie
niewłaściwego czasu naświetlania z lampą błyskową.
Położenie i charakter
cienia obiektu zmieniajÄ…
się w zależności od
zastosowanej techniki
fleszowej. Åšwiecenie
lampą błyskową
bezpośrednie, jak-
kolwiek niekiedy
niezbędne, daje obraz
twardy. Åšwiecenie
fleszem przez odbicie
daje miększe światło
i miększe cienie.
Światło fleszowe odbite
od ściany daje po-
dobny efekt co przy
odbiciu od sufitu, z
dodatkową korzyścią,
jakÄ… jest lepszy mo-
delunek fotogra-
fowanego obiektu.
Slim Films
Jeśli tak zrobimy, aparat automatycznie przestawi
Wskazówka
czas naświetlania na czas synchronizacji.
Niektóre flesze
Liczby przewodnie
posługują się
liczbami przewod-
Liczba przewodnia jest miarą siły światła flesza,
nimi wyskalowanymi
którą producent określa dla każdej lampy
w stopach, inne -w
błyskowej, zazwyczaj w odniesieniu do czułości
metrach. Posługujmy
ISO 100. Szukajmy lamp o liczbie przewodniej
się właściwymi jed-
przynajmniej 25 w metrach lub 80 w stopach,
nostkami, aby
chyba że fotografujemy na ogół na materiałach
uniknąć pomyłek.
ISO 400 lub w bardzo bliskich planach. Jeśli mamy
zamiar często stosować technikę odbicia od ścian
i sufitu (którą omówimy dalej), może nam być
potrzebny jeszcze silniejszy flesz: szukajmy takiego,
którego liczba przewodnia wynosi około 49
w metrach lub 130 w stopach. Liczba przewodnia
Lampy błyskowe prze-
jest nie tyle ścisłym wyznacznikiem odległości
znaczone do zamonto-
zdjęciowej dla flesza, co wskazówką, informującą
wania na saneczkach na
o względnej sile światła danej lampy błyskowej.
aparacie są poręcznym
przenośnym z
ródłem
Podstawowe typy lamp błyskowych
światła, którego można
W użyciu są trzy różne techniki kontroli ekspozycji
użyć również z dala od
przy świetle błyskowym. Przyjrzymy się działaniu
osi optycznej aparatu.
każdej z nich, ale skupimy się na najpopularniejszym
Do wyboru sÄ… modele
systemie pomiaru błysku przez obiektyw (TTL).
0 najróżniejszych możli-
Całkowicie ręczna regulacja flesza
wościach, rozmiarach
Jest to typ najprostszy, zazwyczaj bez możliwości
1 sile światła.
regulacji siły światła. (Niektóre modele mają
możliwość ustawienia na przykład 1/4 pełnej
mocy). Nie jest on szczególnie trudny w użyciu, ale
wymaga ustawiania parametrów przez fotografa.
Najpierw dobiera siÄ™ na lampie wskaz
nik czułości
filmu, a następnie ustawia ostrość na fotografowa-
ny przedmiot. Sprawdzamy na obiektywie odle-
głość (między aparatem a tym przedmiotem).
Za pomocÄ… kalkulatora ekspozycji, umieszczonego
na obudowie lampy błyskowej, wyznaczamy
przysłonę, jaką musimy nastawić na obiektywie, aby
otrzymać poprawną ekspozycję dla tej odległości.
Im fotografowany obiekt jest dalej, tym większy
otwór względny trzeba zastosować.
Istnieje inny sposób wyznaczania właściwej
przysłony-wyłącznie dla czułości ISO 100.
Potrzebna jest do tego znajomość liczby przewod-
niej lampy błyskowej. Dzielimy tę liczbę przez
odległość od obiektu. Jeśli podana w stopach liczba
przewodnia wynosi 60, a obiekt znajduje siÄ™ w
odległości l O stóp od aparatu, ustawiamy na obiek-
tywie przysłonę 5,6 (60:10-6, co traktujemy jako
przybliżenie najbliższej liczby przysłonowej, 5,6).
Chcąc zastosować większy lub mniejszy otwór
względny, musimy zmienić odległość od obiektu
albo zastosować film o innej czułości.
Wysuwane z obudowy
Studyjne systemy fleszowe (często za granieą
lampy błyskowe są
niepoprawnie nazywane stroboskopowymi) wyma-
obecnie częstym
gają na ogół podłączenia do aparatu tak zwanym
wyposażeniem dla
przewodem PC. (Niektóre lampy błyskowe zaopa-
wszystkich typów
trzone w stopę do montowania na saneczkach można
aparatów. Ponieważ
podłączać również w ten sposób). Praca tą techniką
flesze te rzadko kiedy
nie jest możliwa, gdy aparat nie ma gniazda do
dysponują dużą siłą
podłączenia przewodu PC, choć dostępne bywają też
światła, przydatne są
tzw. kostki z gniazdem do przewodu PC i stykami
przede wszystkim do
do saneczek kamery.
bliskich planów, czułych
filmów oraz gdy
Autoflesz
chcemy odrobinÄ™
Ten nieco nowocześniejszy system działa
doświetlić pierwszy
automatycznie na podstawie pomiarów odbitego
plan w plenerze.
światła fleszowego, dokonywanych przez czujnik,
wbudowany w lampę błyskową. Najpierw Dzięki uprzejmości Minolta Corporation
wprowadzamy czułość filmu, następnie ustawiamy
na kalkulatorze lampy odległość od obiektu, a na
obiektywie przysłonę, zalecaną dla danego trybu
pracy flesza. Z chwilÄ… odpalenia lampy automatyka
ustala, kiedy obiekt otrzymał wystarczająco dużo
światła. Skala zamieszczona na obudowie flesza
wyznacza minimalną i maksymalną odległość dla
fotografii fleszowej przy danej przysłonie.
Pomiar błysku przez obiektyw (TTL)
Dzięki systemowi pomiaru błysku przez obiektyw
(TTL - ang.: through-the-lens) można obecnie
łatwiej niż kiedykolwiek przedtem osiągnąć dobre
rezultaty przy użyciu lampy błyskowej. Większość
produkowanych w ostatnich latach lustrzanek
jednoobiektywowych wyposażona jest w ten system.
Wskazówka
Wbudowana w aparat fotokomórka dokonuje pomia-
Aparat wyposażony
ru światła, docierającego do powierzchni filmu,
w sterowanie fleszem
a mikroprocesor steruje czasem trwania błysku tak,
w systemie TTL może
aby zapewnić poprawną ekspozycję w ramach
popełniać błędy
możliwości danej lampy błyskowej.
ekspozycyjne, gdy
Jeśli używamy aparatu z manualnym ustawieniem
fotografowany obiekt
ostrości, będziemy być może musieli sprawdzić, jaka
jest wyjÄ…tkowo jasny
jest odległość od obiektu, i nastawić na obiektywie
lub ciemny, albo przysłonę odpowiednią dla danej odległości. Należy
nadmiernie jasne
to sprawdzić na kalkulatorze umieszczonym na obu-
lub ciemne jest tło.
dowie lampy błyskowej. W nowszych typach apara-
W takich wypadkach
tów system w razie potrzeby nastawi po prostu dłuż-
należy zwiększyć lub
szy czas naświetlania, odpowiedni dla wybranej przez
zmniejszyć ekspo-
nas przysłony. Nowsze aparaty z autofocusem,
zycjÄ™ na tej samej
\vyposazone w  inteligentny flesz", ustawiajÄ… to wszys-
zasadzie, co bez
tko automatycznie z chwilą znalezienia odległości od
lampy błyskowej.
obiektu. W trybie programowanym nastawiajÄ…
automatycznie właściwą przysłonę, ale w trybach
półautomatycznym i manualnym pracy aparatu po-
zwalają fotografowi samodzielnie wybrać inne przy-
słony. (Należy to sprawdzić w instrukcji obsługi
Wskazówka
aparatu, gdyż istnieje duże zróżnicowanie funkcji
Rzadko tylko jedna
między poszczególnymi systemami, a nawet poszcze-
przysłona zapewnia
gólnymi modelami tej samej serii danego producenta).
poprawnÄ… ekspozycjÄ™
Zalety systemu pomiaru błysków przez obiektyw (TTL)
przy oświetleniu błys-
Szczególne znaczenie ma to, że ekspozycja pozostaje
kowym. Przy każdej
poprawna nawet wtedy, gdy na obiektyw założymy
przysłonie ekspozycja
filtr (pochłaniający cześć światła), odbijamy światło
będzie poprawna w
flesza od sufitu (wydłużając w ten sposób jego drogę
jakimÅ› zakresie odle-
do oświetlanego przedmiotu i zmniejszając ilość
głości. Może to być
światła odbitego w kierunku fotografowanego
6,5-10 m przy f/8,
obiektu), zastosujemy barwnÄ… filtracjÄ™ na fleszu itd.
8-12mprzyf/5,6itd.
W przypadku innych systemów niż TTL konieczne
Musimy tylko zadbać
są przeliczenia, uwzględniające straty światła.
oto, żeby fotografo-
Najnowocześniejsze lustrzanki jednoobiektywowe
wany obiekt mieścił
35 mm z autofocusem mają, zależnie od zastosowa-
się we właściwym
nego systemu, różne inne zalety w operowaniu fle-
zakresie odległości
szem (ich objaśnienie znajdziemy w załączanych
dla wybranej przez
przez producentów instrukcjach obsługi). Sztuczna
nas przysłony.
inteligencja może sterować siłą błysku w ten sposób,
że przedmioty na pierwszym planie nie są przeeks-
ponowane; automatycznie kompensować na oświe-
tlenie kontrowe lub bardzo jasne czy ciemne obiekty;
dostosowywać światło flesza do oświetlenia zastane-
go; proponować funkcję eliminacji efektu  czerwone-
go oka"; zapewniać poprawną ekspozycję przy użyciu
dwu lub więcej lamp błyskowych jednocześnie - itd. Niektóre współczesne
lampy błyskowe-
zwłaszcza przeznaczone
Właściwy sprzęt
do współpracy z
Sprawdz
my w instrukcji obsługi, czy aparat może
najnowocześniejszymi
współpracować z fleszem w systemie TTL. Jeśli tak,
lustrzankami jedno-
postarajmy się o lampę błyskową TTL. Wszyscy pro-
obiektywowymi - majÄ…
ducenci lustrzanek jednoobiektywowych oferujÄ…
bardzo zaawansowane
lampy błyskowe dostosowane do swych serii, kompa-
funkcje dostępne za
tybilne z wszystkimi modelami aparatów. Wśród
naciśnięciem guzika.
lamp błyskowych TTL, wyprodukowanych przez
MinimalizujÄ… lub
firmy niezależne, szukajmy takiej, która jest przy-
całkowicie eliminują
stosowana do współpracy z konkretną marką i
potrzebÄ™ wykonywania
modelem posiadanego aparatu.
kalkulacji, dzięki czemu
Niektóre aparaty mają bardzo krótki minimalny
zaawansowane techniki
czas synchronizacji flesza- zwykle aż 1/250 w
fotografowania z
odróżnieniu od częstszych 1/60 czy 1/125. Może
fleszem stajÄ… siÄ™
to być przydatne przy silnym oświetleniu do
stosunkowo Å‚atwe.
doświetlania blisko położonych obiektów, np. przy
przysłonie f/2,8. Krótki czas synchronizacji przy-
MarkTIiiessen
datny jest także do eliminowania efektu
 duchów" - nałożenia się drugiego, poruszonego
obrazu, utworzonego przez światło zastane przy
dłuższych czasach naświetlania - gdy obiekt jest
ruchomy. Jeśli zależy nam na tej właściwości
sprzętu, sprawdz
my to przed zakupem w
załączonej przez producenta broszurze.
Fotografowanie i lampÄ…
błyskową w plenerze
Zanim omówimy pracę z fleszem we wnętrzu lub
w nocy, zajmijmy siÄ™ jego zastosowaniem w ple-
nerze dziennym. Niektórzy fotografowie nie chcą
używać lampy błyskowej w plenerze, ponieważ
Przy bardzo kontrastowym oświetleniu bywa, że istotne fragmenty fotografowanego
obiektu kryją się w głębokim cieniu (po lewej). Flesz odpalony z pełną mocą może dać
obraz przedmiotu wierny, ale niezbyt satysfakcjonujący estetycznie. Jeśli siłę błysku
zredukujemy tak, że będzie on spełniał tylko rolę wypełnienia, światło słoneczne
pozostanie podstawowym z
ródłem światła (po prawej), a efekt jest delikatny.
w przeszłości - używając starszego, prymitywniej-
szego sprzętu - doszli do przekonania, że daje to
nienaturalny efekt. Istotnie, starsze systemy
fleszowe (stosowane bez szczególnej ingerencji ze
strony fotografującego) dają oświetlenie dość bru-
talne, jako że flesz staje się wówczas głównym
z
ródłem światła. Jego stosowanie może również
prowadzić do tego, że dalsze plany wychodzą ciemniej.
Po co ogóle używać światła błyskowego w
plenerze, skoro i tak jest mnóstwo światła? Istnieją
trzy podstawowe powody.
Flesz może przydać się do łagodzenia ostrych
cieni - jak cień ronda kapelusza na twarzy -
w których giną istotne szczegóły. Może również
rozświetlić ciemne oczodoły - efekt spowodowany
górnym oświetleniem w godzinach południowych
w dzień słoneczny.
W skrajnie kontrowym oświetleniu bez flesza
otrzymamy nadmierny kontrast: film nie będzie w
stanie przenieść szczegółów i jasnego tła i ciemnego
pierwszego planu. Jeśli będziemy ustawiać parametry
ekspozycji na partie oświetlone, główny obiekt
w cieniu wyjdzie bardzo ciemny, prawie bez szcze-
gółów. Z kolei ustawiając je na obiekt, uzyskamy
wypalone tło. Stosując dodatkowo flesz możemy
jednak zrównoważyć oświetlenie tak, aby w obu
tych obszarach otrzymać zadowalającą ekspozycję.
W wietrzne dni kwiaty, trawa i flagi na masztach
będą w ciągłym ruchu i mogą wyjść na zdjęciach
poruszone. To samo dotyczy człowieka w ruchu.
Krótki błysk flesza może zatrzymać obiekt w ruchu,
jeśli o to nam chodzi.
Przy zdjęciach z fleszem na krótki czas naświetla-
nia tło może wyjść dość ciemne. Jeśli jest pogrążone w
cieniu albo bardzo odległe, flesz go nie oświetli. Chcąc
uzyskać w takich sytuacjach jaśniejsze tło, musimy
zastosować dłuższy czas naświetlania: np. 1/15.
Flesz z systemem TTL powinien zapewnić poprawną
ekspozycję pierwszego planu. Tło wyjdzie jaśniej,
gdyż dzięki dłuższemu czasowi naświetlania oświetle-
nie zastane wystarczy, by zarejestrowało się na filmie.
Większość aparatów pozwala na zastosowanie tej
techniki w trybie manualnym lub półautomatycznym.
Delikatne wypełnienie
Główny problem z zastosowaniem flesza w ple-
nerze polega na tym, że sztuczne światło może prze-
bić światło zastane, co daje dość brutalny efekt.
Może się tak zdarzyć, jeśli zastosujemy opisane
wcześniej techniki fleszowe - manualną lub auto-
fleszową, gdyż opracowano je z myślą o fotogra-
fowaniu w niewystarczającym oświetleniu.
W warunkach słonecznych chcemy raczej zredukować
siłę światła fleszowego, tak aby zminimalizowany
błysk wystarczał akurat do wypełnienia cieni.
Aby uniknąć efektu płaskiego oświetlenia,
W skrajnie kontrowym
oświetleniu lampa
błyskowa może być
bardzo przydatna do
wypełnienia ważnych
partii fotografowanego
obiektu, pozwalajÄ…c
uniknąć efektu sylwety.
Niektóre aparaty w
połączeniu z niektórymi
lampami błyskowymi
pozwalają osiągnąć ten
efekt automatycznie.
zechcemy zachować nieco złagodzonych cieni
i unikać zbyt jasnego oświetlenia obiektu. Metoda
osiągania łagodniejszego efektu fleszowego zależy
od typu używanego sprzętu.
Autoflesz
Skoro nie mamy flesza w systemie TTL, zastosujmy
niskoczuły film (ISO 50 lub 100). Zakładamy para-
metry ekspozycji dla danej sceny, np. f/11 przy
1/60, a następnie sprawdzamy jaką przysłonę da flesz
z tej odległości i jak się ona ma do założonej przez
nas f/11. Może się okazać, że flesz od razu da światło
odpowiadające niższej przysłonie (do czego dąży-
my) albo też przysłonie wyższej (co jest przeci-
wieństwem poszukiwanego efektu). Następnie,
skoro chcemy, żeby lampa dała siłę błysku mniejszą
(na ogół o dwie przysłony) niż normalnie, musimy
ją oszukać, że stosujemy większy otwór względny.
Ustawiamy na skali na obudowie flesza otwór
względny większy o dwie działki - niższą liczbę
przysłonową. W tym przypadku będzie to f/5,6
na lampie błyskowej i f/11 na obiektywie. Lampa
zgaśnie teraz, zanim wyemituje  właściwą" ilość
światła, będzie to jednak ilość dokładnie wystarcza-
jąca do celów wypełnienia.
Flesz manualny
Przy systemach sterowanych całkowicie ręcznie
przez użytkownika nie jest już tak łatwo posługiwać
się wypełnieniem z flesza. Za pomocą światłomierza
wyznaczamy ekspozycję - załóżmy f/8 dla 1/60 -
i ustawiamy na obiektywie tę przysłonę. Ustalamy
(posługując się skalą na obudowie flesza), jaka
odległość od obiektu wymagałaby otworu
względnego większego o dwie przysłony, czyli w
tym wypadku f/4. Ustawiamy się w takiej właśnie
odległości od obiektu i wykonujemy zdjęcie; może
to wymagać założenia dłuższego obiektywu. Jeśli
nasza lampa błyskowa ma regulację mocy, zmiana
pozycji może nie być potrzebna. Ustawiamy wów-
czas moc lampy na poziomie, odpowiadajÄ…cym
większemu otworowi względnemu i robimy zdjęcie.
(Siłę światła emitowanego przez lampę błyskową
na obiekt można również zmniejszyć zakrywając
okienko flesza kalką kreślarską. Współczynnik
pochłaniania dowolnego materiału można ustalić
za pomocą światłomierza.)
Flesz TTL
Niektóre starsze systemy fleszowe TTL można pod-
stępem skłonić do ograniczenia siły emitowanego
błysku, nastawiając inną czułość filmu, o ile pozwala
na to aparat. Jeśli stosujemy film o czułości ISO 100,
ustawmy na lampie błyskowej czułość ISO 400. Dla
filmu ISO 200, ustawmy ISO 800; dla filmu ISO 400
- ISO 1600. Automat, w przekonaniu, że założyliśmy
czulszy film, zmniejszy ilość światła.
Najnowocześniejsze systemy fleszowe TTL
Wskazówka
Współczesne lustrzanki jednoobiektywowe posia-
dają zwykle funkcję automatycznego wypełnienia
Dopóki nie poznamy
fleszowego  z balansem na światło dzienne". Dzięki
dobrze strategii
kombinacji pomiaru błysku w systemie TTL z tego
pomiaru błysku
rodzaju  inteligentnym" systemem możemy się spo-
naszego aparatu, nie
dziewać dobrych rezultatów, zdając się całkowicie na
potrafimy rozstrzyg-
automatykÄ™ aparatu i flesza. Komputer automaty-
nąć, jak radzić
cznie redukuje siłę błysku o prawie półtorej przysłony.
sobie w każdej z
Słońce pozostaje głównym z
ródłem światła,
opisanych tu sytuacji.
dodatkowy błysk służy tylko jako wypełnienie.
Przeczytajmy instruk-
cję obsługi, aby
Redukcja sity błysku
dokładnie ustalić, w
W odczuciu niektórych fotografów wypełnienie z
jaki system sterowania
balansem na światło dzienne jest zbyt silne. Wypeł-
fleszem jest wyposa-
nienie automatyczne rzędu -1,5 przysłony działa nie
żony sprzęt i jakich
tylko na cienie, ale również w pewnym stopniu na
rezultatów można się
oświetlone partie obiektu, tym samym podnosząc
spodziewać po
ogólną ekspozycję (o prawie 1/3 przysłony) Stąd po-
każdym z jego automa-
trzeba korekty ekspozycji przynajmniej w kopiowaniu,
tycznych i ręcznych
zwiększona dodatkowo poprzez ogólne wrażenie wię-
trybów pracy.
kszej świetlistości spowodowane rozjaśnieniem cieni
oraz skłonnością do pojawienia się odblasków od fle-
sza w partiach cienia. Czasami trzeba poprosić o
ponowne skopiowanie z uwzględnieniem naszych
konkretnych sugestii co do ogólnej gęstości odbitek.
Bywa też - zwłaszcza w przypadku slajdów - że chce-
my jeszcze bardziej zredukować siłę błysku przed zro-
bieniem zdjęcia. Niektóre najnowocześniejsze współ-
czesne lampy błyskowe - i niektóre lustrzanki jedno-
obiektywowe - dysponujÄ… funkcjÄ…  kompensacji na-
świetlenia fleszem". Jeśli wydaje nam się, że wypełnienie
fleszowe na balans światła dziennego jest zbyt intensy-
wne, nastawiamy współczynnik kompensacji ekspozycji
-l lub -0,5, aby uzyskać subtelniejsze wypełnienie.
Sprawdz
my najpierw doświadczalnie, jakie ustawienie
daje najbardziej naturalne efekty; większość systemów
wymaga zwykle tylko niewielkiej kompensacji w bardzo
pochmurne dni, Jeśli mamy aparat bez funkcji automa-
tycznego wypełnienia fleszowego na balans światła
dziennego, wówczas najlepsze rezultaty może dać kom-
pensacja naświetlenia fleszem rzędu -2 lub -2,5 przysłony.
3 m 6 m 9 m
Flesz nie na wiele się zdaje przy daleko położonych obiektach ze względu na
prawo kwadratu odwrotności: jeśli podwoimy odległość od z
ródła światła, inten-
sywność światła docierającego do obiektu zmaleje do 1/4. Jeśli potroimy
odległość, intensywność światła spadnie aż do 1/9.
Unikajmy niedoświetlenia
W przypadku skrajnie kontrowego oświetlenia lub
bardzo jasnego tlą, większość kombinacji aparatu
z fleszem TTL z ustawioną funkcją wypełnienia 7.
balansem na światło dzienne może spowodować
niedoświetlenie fotografowanego obiektu, przez co
wyjdzie on na zdjęciu zbyt ciemno. Aby uniknąć
tego efektu, podnieśmy ekspozycję. Jeśli mamy
regulację kompensacji naświetlenia fleszem,
spróbujmy ustawić na niej współczynnik +1, aby
zwiększyć siłę błysku. Jeśli nie, ustawmy regulator
kompensacji ekspozycji (dla światła zastanego) w
aparacie na +1 w trybie automatycznym.
Fotografowany obiekt będzie wówczas jaśniejszy,
ale i tło powinno być do przyjęcia.
Inne techniki
Tylko droższe aparaty i lampy błyskowe posiadają
regulację kompensacji naświetlenia fleszem. Jeśli,
naszym zdaniem, siła błysku przy wypełnieniu
fleszowym jest nadmierna, mamy do wyboru
kilka możliwości. Tylko bardzo nieliczne współ-
czesne lampy błyskowe umożliwiają zmianę
ustawienia czułości na samym fleszu. Zakrywanie
okienka lampy tkaniną lub kalką może nic nie
dać, gdyż system skompensuje to, zwiększając
energie błysku.
Warto wypróbować jedną praktyczną
taktykę. Jeśli marny lampę błyskową z
układem optycznym (pozwalającym na
dostosowanie strumienia światła do
ogniskowej obiektywu), ustawmy go
na jak najszerszy kąt. Jeśli flesz nie ma
regulowanego układu optycznego,
założenie nasadki rozpraszającej rów-
nież spowoduje rozszerzenie kąta strumienia
świetlnego. Może to coś da, a może nie. Optymal-
nej metody redukowania ilości światła błyskowego,
Wielu producentów
docierającego do obiektu, musimy szukać ekspery-
oferuje akcesoria do
mentując z posiadanym sprzętem.
lamp błyskowych.
Większość z nich zapro-
Modyfikowanie światła (leszowego
jektowano z myślą
0 zmiękczeniu
Flesz użyty tylko jako wypełnienie stanowi
1 rozproszeniu światła.
jedynie niewielki procent całości oświetlenia. Dla-
Niektóre umożliwiają
tego też lampa błyskowa umieszczona na aparacie
ponadto umieszczenie
daje na ogół w plenerze zadowalające rezultaty,
na drodze światła
zwłaszcza wtedy, gdy fotografowany obiekt znaj-
filtrów, pozwalających
duje się w odległości co najmniej trzech metrów
na tworzenie efektów
od aparatu. Jednakże fotografując w bliskich pla-
specjalnych lub zbalan-
nach osiągniemy lepsze rezultaty z lampą błyskową
sowanie światła flesza
odsuniętą od osi optycznej aparatu - z grubsza pod
z temperaturÄ… barwowÄ…
kÄ…tem 45° powyżej lub w bok od obiektywu. Przy-
światła zastanego.
datne do bliskich planów może się także okazać
Dzięki uprzejmości LumiOuest
któreś z akcesoriów modyfikujących światło flesza.
Obte te techniki omówimy nieco póz
niej.
Najbardziej przydatnym przyborem do foto-
grafowania w plenerze jest filtr ocieplający, zakła-
dany na głowicę flesza. Gdy robimy zdjęcia z
fleszem w porze wschodu lub zachodu słońca,
światło błyskowe (około 5500K) jest bardzo chłodne
w porównaniu z żółtopomarańczowym światłem
słonecznym (rzędu 2000K). Jeśli zastosujemy flesz do
Swiatto flesza na aparacie, padające bezpośrednio na obiekt, jest ostre i niezbyt
korzystne. Zdejmując lampę błyskową z aparatu lub odbijając jej światło od najbliższej
powierzchni, możemy osiągnąć inne efekty. Swiatto odbite od sufitu, choć powszechnie
stosowane, powoduje powstanie gtębokich cieni w oczodołach oraz pod nosem i brodą.
Najlepsze efekty we wnętrzach daje odbicie światta od najbliższej jasnej ściany.
wypełnienia cieni głównego fotografowanego przed-
Wskazówka
miotu, rezultat może wyglądać bardzo nienaturalnie.
W takich przypadkach pomocny będzie bladołoso- Jeśli sufit jest za
siowy filtr założony na głowice flesza. Producenci wysoko lub ściana
za daleko, świecenie
filtrów mają w swej ofercie odpowiednie wyroby;
pytajmy o nie w dobrze zaopatrzonych sklepach fleszem przez odbicie
fotograficznych. nie sprawdza siÄ™ ze
względu na prawo
odwrotności
Konwencjonalna fotografia fleszowa
kwadratu.
Przy słabym oświetleniu, zwłaszcza we wnętrzach,
lampa błyskowa staje się głównym z
ródłem światła.
Wszystko, co powiedzieliśmy wyżej na temat syste-
mów: manualnego, autoflesza i TTL, ma tu pełne za-
stosowanie, jako że rzadko kiedy będzie nam zależało
na redukowaniu energii błysku. Chcąc uzyskać naj-
bardziej zadowalające wyniki z użyciem flesza, warto
zapoznać się z kilkoma technikami i akcesoriami.
Flesz odbity
Bezpośrednie oświetlenie z flesza umieszczonego na
aparacie nie jest korzystne do fotografowania ludzi,
ponieważ płaskie światło z przodu eliminuje mode-
lunek. Tworzy ono ponadto ostre cienie na ścianie za
postacią. Oba te problemy można ograniczyć do mini-
mum, odbijając światło od jednej ze ścian bocznych
albo od sufitu. Wymaga to posiadania lampy błysko-
wej z głowicą odchylaną w górę (do odbicia od sufitu)
lub obrotową (żeby można było wykorzystać ściany
jako powierzchnie odbijające). Można również użyć
osobnego flesza, oddalonego od osi aparatu, lub po
prostu skierować go na ścianę lub sufit. Powierzchnia
odbijająca powinna być w miarę możliwości biała,
aby nie dawała niepożądanego zabarwienia światła.
Flesz umieszczony z dala
Do odsunięcia flesza od osi aparatu potrzebny
będzie przewód, łączący aparat z lampą błyskową.
Niektóre tradycyjne lustrzanki jednoobiektywowe
mają gniazdo na przewód synchronizacyjny PC do
flesza w systemach innych niż TTL. W takim przy-
padku pamiętajmy o uwzględnieniu w kalkulacjach
odległości flesza od powierzchni odbijającej, a nastep-
nie tej powierzchni od fotografowanego obiektu. Jeśli
dysponujemy jednym z najnowszych aparatów, pro-
ducent prawdopodobnie zaopatrzył go w przedłu-
żacz, pozwalający na połączenie z określonym
modelem lampy błyskowej. Możemy wówczas
umieścić z
ródło światła dokładnie tam, gdzie chcemy,
pozostawiajÄ…c systemowi dokonanie kalkulacji.
Czas ponownego gromadzenia energii przy
fotografowaniu z fleszem przez odbicie bywa
bardzo długi. Na każde zdjęcie zużywana jest cała
lub prawie cała zgromadzona energia. Szybsze
ładowanie może zapewnić dodatkowy, osobny
magazynek z bateriami, przydatny do szybkiego
wykonania serii zdjęć.
Wysięgnik do flesza
Umieszczenie lampy błyskowej w odległości 45- 60
Producenci aparatów,
centymetrów od aparatu - np. pod kÄ…tem 45° w bok
lamp błyskowych
i 45° w górÄ™ od osi optycznej obiektywu - daje naj-
i oprzyrzÄ…dowania
przyjemniejszy dla oka efekt, zarówno we wnętrzu,
do nich oferujÄ… wiele
jak i w plenerze. Gwarantuje również, że cienie od
typów wysięgników
flesza układać się będą raczej poniżej fotografowanego
do flesza. Różnią się one
obiektu niż bezpośrednio za nim na ścianie, toteż będą
formÄ…, ale podstawowy
na zdjęciu mniej zauważalne. (Do techniki tej po-
cel jest podobny:
trzebny jest długi przewód TTL lub PC). Może uda
dogodne ulokowanie
nam się dostać bardzo długi wysięgnik do flesza, który
przenośnego z
ródła
utrzyma nam lampę w żądanej pozycji, co jest znacz-
światła z dala od osi
nie wygodniejsze, niż trzymanie jej w ręce. Jednakże
aparatu w celu uzyskania
łatwiej dostępne są krótsze uchwyty, używane po-
bardziej plastycznego
wszechnie przez autorów reportaży ze ślubów i fotore-
oświetlenia i zmniejszenia
porterów prasowych, które również dają dobre rezultaty.
ryzyka efektu
 czerwonego oka".
Dzięki uprzejmości Fuji Photo Film
Zapanowanie nad efektem
U.S.A., Inc.
 czerwonego oka"
Czerwone oko powstaje, gdy światło flesza oświetli
naczynia krwionośne na dnie oka. Aby zmniejszyć
do minimum ryzyko pojawienia siÄ™ tego zjawiska,
spróbujmy jednej (lub kilku) z następujących tech-
nik. Oddalmy lampę błyskową od obiektywu lub
odbijmy światło flesza od sufitu albo ściany;
oświetlmy mocniej pomieszczenie, włączając więcej
lamp; poprośmy fotografowaną osobę, by nie patrzyła
w stronÄ™ aparatu; zastosujmy funkcje redukcji
 czerwonego oka", w którą wyposażony jest aparat
(impuls silnego światła, który sprawia, że z
renica
zwęża się jeszcze przed otwarciem migawki).
Akcesoria do modyfikowania światła
Dyfuzor lub mlniblenda, założone na lampę błys-
kową, mogą dać miększe światło, co daje subtel-
niejszy efekt we wnętrzu i miększe cienie w plenerze.
Akcesoria te najskuteczniej działają, gdy fotogra-
fowany obiekt jest blisko - do dwóch metrów od
aparatu - gdyż wówczas stają się względnie dużą
powierzchnią świecącą w porównaniu z rozmiarami
obiektu. Pochłaniają jednak dość dużo światła, przez
co sÄ… mniej przydatne przy fotografowaniu dalej
położonych obiektów, chyba że mamy wyjątkowo
silną lampę błyskową. Poza tym przy dalszych
Efekt  czerwonego oka"
obiektach efekl zmiękczenia jest praktycznie żaden.
pojawia się często przy
fotografowaniu w słabym
świetle z fleszem na
Oświetlanie więcej niż jedną
aparacie. Tu fotograf wy-
eliminował ten problem
lampą błyskową
odsuwajÄ…c flesz od osi
Profesjonalni fotografowie-portreciści często obiektywu (na wyciągnię-
cie ręki, nawet niepełne,
używają w swych studiach kilku lamp błyskowych:
przy użyciu przewodu
jedna pełni rolę światła rysującego dla postaci,
druga rozświetla włosy, trzecia oświetla tło, czwarta łączącego lampę
błyskową z aparatem).
służy jako wypełnienie itd. Choć techniki takie leżą
poza zakresem tematyki niniejszej książki, również Wbrew rozpowszechnio-
nemu mitowi, kolor oczu
w fotografii dokumentalnej można posługiwać się
fotografowanej osoby
więcej niż jedną lampą błyskową. Wiele najnowszych
nie ma tu nic do rzeczy.
systemów lustrzanek jednoobicktywowych 35 mm
Efekt  czerwonego oka"
oferuje przewody Å‚Ä…czÄ…ce TTL dostosowane do
spowodowany jest przez
użycia dwóch lub więcej lamp błyskowych. Można
kupić również tak zwane slave units, flesze pod- skoncentrowane światfo
porzÄ…dkowane, uruchamiane bezprzewodowo z odbijajÄ…ce siÄ™ od dna oka.
chwilą odpalenia głównej lampy.
Mark Thiesseri (obydwa)
FILMY: PALETA FOTOGRAFA
RODZAJ zastosowanego filmu jest istotnym czyn-
nikiem w procesie tworzenia udanych zdjęć. Często
zakładamy do aparatu film nie zastanawiając się
nad czułością i zaletami specyficznymi dla każdego
z jego rodzajów. Film idealny w jednej sytuacji
może być całkowicie nieodpowiedni w innej.
Zastanówmy się nad takim doborem filmu, który
pozwoli uzyskać optymalną jakość obrazu, wydo-
być maksimum możliwości sprzętu i najskuteczniej
realizować nasze fotograficzne zamiary.
Czułość filmu
Film jest to podłoże poliestrowe lub octanowe,
pokryte światłoczułymi kryształkami i barwnikami
w warstwach zwanych emulsjÄ…. W celu zmierzenia
wrażliwości każcłego filmu na światło opracowany
został system jednostek zwany ISO (International
Standards Organization). Liczby ISO, zwane
dawniej ASA, określają czułość filmu, od bardzo
niskoczułych o niskiej liczbie ISO, po superczułe
0 wysokiej liczbie ISO. Najczęściej spotykane
czułości to ISO 25, 50,100, 200, 400, 800,1600
1 3200. Spotyka się również filmy o pośrednich
wartościach ISO, zwłaszcza ISO 64, 160 i 1000.
(Czułości ISO 50, 64, 100 i 200 występują często
wśród materiałów do slajdów).
Ważne jest, abyśmy pamiętali, że wraz z podwo-
jeniem liczby ISO wzrasta dwukrotnie światło-
czułość filmu. Film ISO 200 będzie więc wymagał
tylko połowy tej ilości światła, co film ISO 100 dla
takiej samej ekspozycji.
Filmy niskoczułe a wysokoczule
Film barwny repro-
dukuje poszczególne
Film niezbyt czuły wymaga zastosowania długich
odcienie barwne i
czasów naświetlania. W szary, pochmurny dzień
walorowe nieco inaczej
może to oznaczać czas naświetlania 1/30 sekundy,
niż postrzegają je nasze
przy przysłonie 5,6 dla filmu ISO 25. Filmy śred-
oczy, a emulsja każdego
nioczułe ISO 200 są już czulsze, a jeszcze czulsze są
filmu rejestruje tÄ™ sarnÄ…
filmy o wyższych wartościach ISO. Poczynając od
scenÄ™ odmiennie.
ISO 800 czasy naświetlania znacznie się skracają.
Z punktu widzenia foto-
Dobre i złe strony
grafa jest to korzystne,
Krótkie czasy naświetlania pozwalają uzyskać ide- gdyż pozwala mu wy-
alnie ostre zdjęcia, gdyż dzięki nim fotograf może
brać taką paletą barwną,
 zamrozić" rzeczywistość w ruchu i wyeliminować
która najlepiej przystaje
ryzyko poruszenia, wywołanego wstrząsami
do jego upodobań lub
aparatu przy pracy bez statywu. Dlaczego więc
jest najbliższa temu,
nie zakładać do wszelkiego rodzaju zdjęć filmu
co widzimy.
ISO 800? Oprócz sugestii, które znajdziemy w
tabeli doboru właściwego materiału, zamieszczonej
na stronie 117, przy wyborze filmu wez
my pod
uwagę następujące czynniki:
Ziarno, ostrość, kontrast oraz sposób oddania barw ciata i liści różnią się dla
poszczególnych filmów, nawet tej samej firmy. Warto wypróbować kilka z nich,
aby zapoznać się z ich właściwościami. Pozwoli to wybierać film odpowiedni do
tematu, oświetlenia czy efektu, jaki zamierzamy osiągnąć w danej sytuacji.
" Im czulszy film, tym niższa ogólna jakość obrazu,
jeśli chodzi o ostrość, widoczną ziarnistość i wyra-
zistość barw. O ile film ISO 100 (formatu 35 mm)
daje Å‚adnÄ… odbitkÄ™ 40x50 cm, to przy zastosowaniu
filmu 1000 ISO odbitka będzie ziarnista i mniej ostra,
a barwy nie tak soczyste.
" W niektórych przypadkach możemy sobie życzyć,
by fotografowany obiekt wyszedł poruszony
" chcąc na przykład uzyskać rozmazany obraz
maratończyka, dający wrażenie prędkości. Do osiąg-
nięcia takich efektów przy silnym świetle słonecznym
odpowiedniejszy może być mniej czuły film.
" Jeśli posługujemy się statywem, a nie wchodzi w grę
uchwycenie zatrzymanej w ruchu szybkiej akcji, dłuższy
czas naświetlania nie będzie stanowił problemu. W ta-
kim przypadku użyjmy filmu o niższej czułości i najwy-
ższej jakości obrazu, zamiast ziarnistego czułego filmu.
" Przy zdjęciach z ręki film ISO 200 zapewni na ogół
czas naświetlania na tyle krótki, aby zdjęcie było ostre,
chyba że ogólny poziom światła będzie bardzo niski.
" Gdy chcemy posłużyć się małym otworem
względnym aby uzyskać większą głębię ostrości,
konieczne mogą się okazać bardzo długie czasy
naświetlania. Jeśli nie używamy statywu, film
o wyższej czułości jest podstawowym sposobem
uniknięcia skutków naturalnego drżenia ręki.
" Jakkolwiek efekt rozmycia obrazu spowodowany
ruchem fotografowanego obiektu można wykorzystać
do celów artystycznych, często chcemy by obiekt
wyszedł ostro, czy będzie to pole kwiatów kołyszących
się na wietrze, czy dzieci grające w piłkę nożną.
Czulsze filmy pozwolą zastosować krótsze czasy
naświetlania, toteż czułość ISO 400 będzie tu
odpowiedniejsza niż np. ISO 100.
" Czulszy film zwiększa praktyczny zasięg
oddziaływania flesza.
" W formatach większych niż 35 mm można uzyskać
duże odbitki o wysokiej jakości nawet z czulszych
filmów. Im większy negatyw czy slajd, tym mniejszego
powiększenia wymagać będzie przy kopiowaniu do
wybranego formatu, tym samym zmniejszajÄ…c
potrzebę stosowania bardzo niskich czułości.
Nie zawsze do zdjęć
przy słabym świetle
najlepiej jest wybrać
wysokoczuty film, taki
jak ISO 800. Dotyczy to
zwłaszcza sytuacji,
w których przyda się nieco
poruszenia (po prawej).
Wskazówki odnoszące
siÄ™ do wyboru filmu (na
sÄ…siedniej stronie}, trak-
tujmy jedynie jako
punkt wyjścia. Wybór
filmu powinien zależeć
od artystycznych
zamierzeń.
Wskazówka
Dzisiejsze markowe
negatywy barwne
i czarno-biate o
czułości ISO 400
znacznie górują nad
tymi, które stosowano
" Współczesne negatywy barwne 35 mm o czułości
jeszcze parÄ™ lat
ISO 400 nadajÄ… siÄ™ doskonale do kopiowania w
temu. Odbitki z
formatach powyżej 20x25 cm. Jeśli jednak chcemy
negatywów 35 mm
uzyskać porównywalną jakość obrazu ze slajdów,
0 czułości ISO 100
górną granicą jest ISO 200.
1 ISO 400 w formacie
Podsumowanie czułości filmów
10x15 cm niewiele
W formacie 35 mm filmy ISO 100 stały się standar-
się od siebie różnią.
dem dla tych, którzy posługują się sprzętem wysokiej
Możemy również
klasy (lustrzankami jednoobiektywowymi z jasnymi
liczyć na doskonałe
obiektywami) i chcą mieć doskonałe odbitki z
odbitki 20x25 cm,
bardzo drobnym ziarnem, najbardziej soczystymi
jak również przy-
i żywymi barwami oraz znakomitą rozdzielczością,
zwoite 27x35 cm.
dającą wspaniałą czytelność najdrobniejszych
Wskazówki co do wyboru czułości filmu
Sytuacja/temat Zalecana czułość Inne możliwości
Wnętrze ze światłem z okna, ISO 100 ISO 400 przy małym, wbu-
lustrzanka małoobrazkowa z dowanym w aparat fleszu lub
dodatkowym fleszem; obiekt z aparatem kompaktowym
fotografowany z bliska
Wnętrze ze światłem z okna, ISO 200 lub 400 2 powyższym sprzętem -
sprzęt jak wyżej, ale obiekt foto- ISO 800
grafujemy z większej odległości
Wnętrze w nocy ze światłem
ISO 400 ISO 800; w miarę możliwości
żarowym, obiekt fotografowany
podjedz
my bliżej
z większej odległości
Plener, słoneczny dzień na plaży ISO 50 lub 100 Aparatem kompaktowym -
lub śniegu ISO 200
Ciemny, pochmurny dzień, bez ISO 200; ze statywem ISO 50 Aparatem kompaktowym -
flesza lub 100 ISO 400
Budynki, pomniki lub pejzaże
ISO 400 jeśli z ręki Jeśli ze statywem -
fotografowane w umiarkowa-
ISO 50 lub 100
nym oświetleniu z dużą przy-
słoną (np. f/16); lustrzanka
j ed n oob i ektywo wa
Ze statywem ISO 100 fub20D;
ISO 400 aby zamrozić ruch
Zwierzęta lub sport, z obiekty-
jeśli chcemy uzyskać efekt poru-
obiektu i zneutralizować wstrząsy
wami 300 do 400 mm
szenia [z panoramowaniem)
aparatu
użyjmy ISO 100
Ogólnie zdjęcia turystyczne lub
ISO 200 ISO 400 z aparatem
rodzinne lustrzanka jednoobiek-
kompaktowym
tywowÄ…
ISO 50 lub 100 przy formacie
Duże powiększenia W formacje APS najniższą
negatywu 35 mm czufością jest ISO 100
Uwaga: Zalecenia te mogą służyć jedynie jako punkt wyjścia fotografom posługującym się negatywami.
Na slajdach jakość obrazu zdecydowanie spada powyżej czułości ISO 200.
szczegółów. Jednakże od czasu do czasu pociąga to za
sobÄ… potrzebÄ™ zastosowania statywu lub silnej lampy
błyskowej, gdy zbyt długie czasy naświetlania nie
pozwalają na uzyskanie ostrych zdjęć z ręki.
Natomiast do aparatów kompaktowych, general-
nie polecane są negatywy ISO 400. Ponieważ obiek-
tywy tych aparatów mają małe otwory względne,
zastosowanie filmów o czułości ISO 100 pociąga za
sobą stosunkowo długie czasy naświetlania. Poza tym
wbudowane w nie lampy błyskowe są dość słabe, toteż
ich praktyczny zasięg oddziaływania przy czułości
ISO 100 jest bardzo niewielki.
Powinniśmy wobec tego zdecydować się na czulszy
film ISO 400, chyba że jest bardzo jasno. Przy słabych
warunkach oświetleniowych zastosujemy film ISO 800.
Filmy o wyższej czułości dają ziarniste odbitki o
bladych barwach, toteż należy ich używać w celu
uzyskania specjalnych efektów lub wtedy, gdy nie
ma innej możliwości zrobienia zdjęcia.
Większe i mniejsze formaty filmów
Choć najpopularniejszy jest format małoobrazkowy
35 mm, istnieją również większe i mniejsze formaty.
Najmniejszym stosowanym obecnie formatem
jest APS. Ma on wymiary klatki 16,7x30,2 mm,
z grubsza o 40% mniejsze od klatki formatu 35 mm,
która ma wymiary 24x36 mm. Największym z
dostępnych na rynku jest obecnie format 20x25 cm
- na błony o wymiarach 20 na 25 cm, dający powięk-
szenia o znakomitej jakości, rozmiaru ścian bu-
dynków. (Bardziej rozpowszechniony jednak jest
format 10x12,5 cm). Pomiędzy tymi dwiema skra-
jnościami mieszczą się aparaty średnioformatowc,
stosujące błony zwojowe na szpulach zamiast filmu
w kasetach. Do popularnych obecnie formatów
należą 6x4,5 cm, 6x6 cm, 6x7 cm, 6x9 cm, format
Wskazówka
panoramiczny 6 x 19 cm itd.
Uwagi w tym rozdziale odnoszą się do filmów
Większy format
małoobrazkowych formatu 35 mm, gdyż są one
negatywu lub
nieporównanie popularniejsze od wszystkich innych
przezrocza daje
formatów. Niektóre z materiałów wymienianych w
wyższą jakość
podanych dalej tabelach dostępne są również w
obrazu w odbitce o
formie arkuszy. O szczegółowe dane na temat mate-
dużym powiększe-
riałów do większych formatów dowiadujmy się
niu oraz w druku.
w sklepach fotograficznych i u producentów.
Dla przykładu
negatyw 6x7 cm o
czułości ISO 400
Filmy do slajdów (przezroczy)
daje piękną odbitkę
Chociaż, gdy chodzi tylko o odbitki, odpowiedni jest
50x60 cm, podczas
negatyw barwny, warto może pomyśleć o fotografo-
gdy ten sam materiał
waniu także i na slajdach. Diapozytywy rzucone na
w formacie 35 rnm
ekran dają fantastyczne wrażenie głębi, a niedrogie
może dawać
przeglądarki do slajdów pozwalają rozkoszować się
zauważalne ziarno
nastrojem zdjęć wykonanych w subtelnym oświetle-
na odbitce 40x50.
niu kontrowym. Przezroczy o formatach większych
Film do slajdów a negatyw
Slajdy Negatyw
Koszty obróbki są zwykle niższe Jeśli wymagane są odbitki, ich wykonanie z
negatywów jest tańsze
Slajdy rzutowane na ekran dają nieraz piękny efekt; A
atwiej jest zrobić doskonale odbitki z negatywu;
ich przewaga polega na tym, że projekcja pozwala t zeba rzutnika ani ekranu
nie po r
na przeniesienie nieco szerszej rozpiętości walo-
rowej (rzędu 1:125} niż zaczernianie papieru (1:64)
Do celów publikacji kontrahenci wolą slajdy Niewielu fotografuje z myślą o druku; ci, którzy
sprzedają odbitki, na ogót fotografują na
negatywach
Wspaniała jakość obrazu przy ISO 50 i 100 Wspaniała jakość obrazu aż do czułości ISO 400,
co daje większy wybóre
Można je za dodatkową optatą bez trudu wywołać Większa tolerancja na błędy ekspozycji; można
forsownie liczyć na dobre odbitki nawet przy przeekspo-
nowaniu lub niedoeksponowaniu o jednÄ… lub
dwie przysłony
Uwaga: Materiały do slajdów muszą być prawidłowo naświetlone, aby obraz nie był zbyt ciemny lub w
oświetlonych partiach za jasny. Wymaga to aparatu z wysokiej klasy pomiarem ekspozycji, a w niektórych
przypadkach korygowania automatycznego ustawiania parametrów przez fotografa. Tylko nieliczne
spośród niedrogich aparatów kompaktowych powstały z myślą o doskonałych rezultatach na slajdach
i rzadko kiedy przewidujÄ… one jakÄ…kolwiek kontrolÄ™ ekspozycji.
niż 35 mm nie nazywamy slajdami; nie są one ruty-
nowo oprawiane w laboratorium w plastikowe czy
kartonowe ramki, ponieważ w założeniu nie mają
służyć do projekcji na ekranie. (Co prawda, choć
rzadko, spotyka się rzutniki średnioformatowe).
W odróżnieniu od negatywów, materiały odwra-
calne dają po wywołaniu obraz pozytywowy; nie ma
negatywu. Producenci nadajÄ… takim filmom nazwy z
końcówką  chrome", jak na przykład Ektachrome
albo Fujichrome, bez względu na format. Z diapozy-
tywów można wykonywać odbitki na papierze pozy-
tywowym - proces ten wymaga jednak ze strony
laboratorium pewnego stopnia specjalizacji.
Slajdy czy negatyw?
Poważni fotografowie spierają się często na temat
przewag i słabości przezroczy w porównaniu z
negatywami barwnymi. W zamieszczonej powyżej
tabeli wyliczamy dobre strony obu typów materia-
łów światłoczułych.
Ponieważ w muzeum
tym nie wolno było
używać ani lampy błys-
kowej ani statywu,
fotograf nie mógł sko-
rzystać z nominalnej
czułości ISO 100 swego
ulubionego materiału
odwracalnego. Aby
rnóc zastosować krót-
szy czas naświetlania,
pozwalajÄ…cy na uzys-
kanie ostrych zdjęć,
ustawit czułość w
aparacie dla całej rolki
na ISO 400. Póz
niej
poprosił w laboratorium
o wywołanie forsowne
 z podciągnięciem" o
dwie przysłony- prze-
dłużenie czasu wywo-
Å‚ywania w celu kom-
pensacji świadomie za-
stosowanego niedo-
świetlania ekspozycji.
Obróbka forsowna i osłabiona
Zarówno negatywy jak i slajdy można bez trudu
 podciągać" w wywołaniu, jeśli zostały naświetlone
/ założoną czułością wyższą od nominalnej. Tak-
tyka taka może być przydatna gdy mając nisko-
czuły film stwierdzamy, że na niebie gromadzą się
ciemne chmury. Można wówczas  podciągnąć"
film, ustawiając na aparacie wyższą od podanej
wartość ISO, tym samym dostosowując ekspozycję
do spodziewanej zwiększonej czułości. Takie
podwyższenie tzw. wskaz
nika ekspozycji wymaga
specjalnej obróbki laboratoryjnej.
Wskazówka
 PodciÄ…ganie" filmu
Można  forsować"
w wywołaniu forsownym
materiał nawet o
więcej niż jedną
Oto na czym polega obróbka forsowna. Ustawiamy
przysłonę: zastosujmy
na aparacie ISO 200 używając filmu ISO 100 i w
np. dla filmu ISO 100
ten sposób naświetlamy cały film. Oddając film do
parametry dla ISO 400
laboratorium prosimy o  podciÄ…gniecie o jednÄ…
na aparacie i napisz-
przysłonę". Laboratorium przedłuży czas wywo-
my:  podciągnąć o
ływania, toteż uzyskane zdjęcia nie będą niedosta-
dwie przystony".
tecznie naświetlone w rezultacie naszego  błędu".
W rezultacie otrzy-
Usługa ta pociąga jednak za sobą pewne dodatko-
mamy jednak zdjęcia
we koszty. Przede wszystkim rośnie kontrast,
bardzo kontrastowe
dlatego też stosujmy obróbkę forsowną tylko przy
{z mrocznymi cieniami
mało kontrastowym oświetleniu lub we wnętrzach
i nieładnymi
i tylko w razie absolutnej potrzeby. Zauważymy
światłami), chyba
wprawdzie nieznaczne powiększone ziarna, lecz
że oświetlenie było
może to stanowić problem tylko przy odbitkach w
bardzo płaskie.
dużym formacie.
Ucierpią również
ostrość, ziarno i
 Osłabianie" filmu poprzez niedowołanie
reprodukcja barwy,
Choć jest to rzadziej stosowane, filmy odwracalne i
choć w mniejszym
czarno-białe można również  osłabiać" w obróbce.
stopniu, jeśli zasto-
Jeśli na przykład przez nieuwagę naświetlimy film
sujemy któryś z
ISO 400, majÄ…c na aparacie ustawione ISO 200,
nielicznych materiałów
powiadommy o tym laboratorium i poprośmy o
wyprodukowanych
 niedowołanie o jedną przysłonę". Fotografowanie
specjalnie z myślą
na slajdach z założoną czułością niższą od rzeczy-
o tej technice.
wistej nie ma wielkiego sensu, natomiast specjali-
zujący się w fotografii czarno-białej robią tak
niekiedy, aby uzyskać pewne konkretne efekty lub
pożądaną skalę walorową.
Filmy czarno-białe
Choć zajmujemy się w tej książce głównie fotografią
barwną, są fotografowie, którzy wysoko sobie cenią
odbitki czarno-białe. Spójrzmy na klasyczną foto-
grafię prasową i zwróćmy uwagę na jej realizm,
pozbawiony rozpraszającego uwagę koloru. Spójrzmy
na zdumiewające pejzaże Ansela Adamsa czy perfek-
cyjne portrety Yusufa Karsha i zatrzymajmy siÄ™
przez chwilę, by docenić nasycone czernie
i świetliste bieie artystycznie wykonanej odbitki.
Do faktycznego wydobycia wszystkich wartości
z czarno-białego obrazu potrzebna jest ciemnia i
umiejętności zdobyte poprzez wieloletnie doświad-
czenie. Można jednak również zamówić odbitki w
profesjonalnym laboratorium i zdać się na umiejęt-
ności wyspecjalizowanego w wykonywaniu artysty-
cznych powiększeń laboranta. Można też skorzystać
z technologii cyfrowej, która omawiamy w jednym
z dalszych rozdziałów, aby tak długo modyfikować
zdjęcie, aż zadowoli nasze twórcze wymagania.
Laboratoria czarno-białe
W niewielu minilabach rnożna wywoływać trady-
cyjne filmy czarno-białe, gdyż wymagają one
obróbki zupełnie innej, niż materiał)'barwne. Jednak
większość minilabów ma dostęp do laboratorium
zbiorczego, oferującego pełną obsługę materiałów
czarno-białych. Obecnie wielu producentów oferuje
filmy czarno-hiałe oparte na technologii materiałów
barwnych (zaopatrzone w napis C-41 Process). Może
je wywoływać i kopiować każxle laboratorium przy-
stosowane do obróbki negatywów barwnych.
Odbitki wychodzÄ… wprawdzie czysto  brÄ…zowo-
-białe", ale przy odpowiednim ustawieniu para-
metrów możliwy jest prawdziwie czarno-biały
efekt. Najlepsze rezultaty otrzymamy, jeśli
wybierzemy spośród wgiadówek 10x15 najlepsze
zdjęcia i poprosimy o ich powiększenia na
prawdziwym papierze czarno-białym.
Podsumowanie materiałów czaru o-foiafych
Praca w czerni i bieli wymaga wyobraz
ni ze strony
fotografującego. Jest to środek wyrazu całkowicie
odmienny od barwnej fotografii, mogÄ…cy przema-
wiać do tych, którzy poszukują nowych dróg twór-
czych lub chcą ewokować nastrój nostalgii. W foto-
grafii barwnej głęboko nasycone barwy mogą dodać
wyrazu nawet przeciętnemu zdjęciu, lecz wrażenie,
jakie wywiera obraz jednobarwny, zależy w większym
stopniu od innych składników, takich jak kompozy-
cja, dynamiczna perspektywa czy formy graficzne.
Ponieważ nie widzimy świata w postaci różnych odcieni szarości, mamy skłonności
do odbierania obrazu czarno-biatego jako pewnej wizji rzeczywistości. Gdy barwy nie
rozpraszajÄ… uwagi, Å‚atwiej dostrzegamy efektownÄ… kompozycjÄ™, zaskakujÄ…cÄ… grÄ™
światła i cienia oraz bogaty kontrast walorowy tak doskonalej jak ta odbitki czarno-biafej.
Powszechnie używane materiały czarno-biale
Materiał Formaty Właściwości Uwagi
Bardzo ostry, bardzo Materiał odwracalny;
Agfa Scala 200X (Pto) 35 mm, 120 oraz błony
drobnoziarnisty; kon- obróbka tylko w
cięte
trastowy wyspecjalizowanych
laboratoriach
Fuji Neopan 400 35 mm i 120 bardzo ostry, bardzo Wysokoczuty materiał
drobnoziarnisty; umiar- o uniwersalnym za-
kowanie kontrastowy stosowaniu
llford Delta 1001400 35 mm i 120 Wyjątkowo ostry, Materiał najnowszej
superdrohnoziarnisty, generacji
dobry kontrast
MfordXP-2 Super 400 35 mm, 120 i biony Doskonała jakość Obróbka w procesie
cięte obrazu; bardzo duża C-41 (odczynniki do
tolerancja ekspozycji koloru)
Doskonała jakość
Kodak Advantix black Format APS Obróbka w procesie
obrazu; bardzo duża C-41 (odczynniki do
and white+
tolerancja ekspozycji koloru)
KodakT-Max10Qi400 35 mm, 120ibtony WyjÄ…tkowo ostry; Wymaga starannej
cięte superdrobnoziarnisty; obróbki; najlepiej
kontrastowy odczynnikami T-Max
Kodak Select Black & 35 mm Doskonalą jakość Obróbka w procesie
White + 400 ( i pro obrazu, szczególnie na C-41 {odczynniki do
papierze cz.-b.; bardzo
T400 CN) koloru); można
duża tolerancja ciągnąć do wyższej
ekspozycji czułości
Filtry do sterowania kontrastem
Jeśli decydujemy się zmierzyć z materiałem czarno-
-bialym, wprowadz
my filtry do naszego podstawo-
wego wyposażenia. Wyobraz
my sobie np. pole
pszenicy z niebieskim niebem i klebiastymi cumu-
lusami. Sfotografowane w czerni i bieli,
wyjdzie to płasko, tak że prawie wszystko będzie w
podobnych odcieniach szarości. Załóżmy jednak
pomarańczowy filtr, a otrzymamy odbitki o wiele
bardziej wyraziste: groz
ne, ciemne niebo, obłoki
Wybijające się z niego, prawie białą płaskorzez
bÄ… i
znacznie rozjaśniony pierwszy plan. Poświęćmy
nieco czasu na zapoznanie siÄ™ z efektami, jakie dajÄ…
poszczególne filtry, abyśmy byli w stanie wyobrazić
sobie efekt końcowy.
Wskazówka
Materiały mało znanych marek
W fotografii czarno-
Oprócz filmów dobrze znanych producentów istnieją -biatej' filtry barwne
na rynku liczne materiały niemarkowe. Na ogół noszą nie zabarwiają
one nazwy sieci supermarketów, drogerii lub sklepów obrazu, lecz mody-
fotograficznych. Większość takich filmów pochodzi fikują reprodukcję
z fabryk, należących do znanych firm, choć nieraz nie poszczególnych
sposób ustalić, która firma wyprodukowała który odcieni walorowych,
film. Materiały niemarkowe często mogą być prze- co pozwala uzyskać
starzałego typu. Wybór wśród nich sprowadza się lepszy kontrast
do jednego rodzaju negatywu barwnego o czułości w ogólny. Każdy filtr
ISO 100,200 i 400 oraz niekiedy wersji odwracalnej. rozjaśnia barwy
Niektóre z nich mają wliczony w cenę koszt obróbki - zbliżone do własnej
jednak tylko w punktach, należących do danej sieci - i przyciemnia barwy
a więc niekoniecznie w laboratorium, z którym dopełniające w sto-
zwykle współpracujemy. sunku do niej.
Filmy barwne na podczerwień produkuje się ze specjalną warstwą emulsji czutą na
niewidzialne promieniowanie cieplne. Konwencjonalny materiał światłoczuły ma za
zadanie odwzorować rzeczywistość tak jak ją widzimy (po lewej), podczas gdy na
filmie na podczerwień ta sama rzeczywistość wychodzi w zafałszowanych barwach,
które mogą być przydatne do efektów specjalnych lub do celów naukowych.
Wskazówka
Filmy profesjonalne a amatorskie
Unikajmy w podróży
Niektóre materiały- zwłaszcza w formatach śred-
kupowania filmów w
nich i większych - określone są na opakowaniu
budkach i kioskach.
jako  profesjonalne", w odróżnieniu od  amator-
Możemy trafić na
skich" produktów dostępnych powszechnie w
 podróbkę" (wyrób
każdym sklepie. Filmy profesjonalne sprzedawane
niewiadomego po-
są na ogół w specjalistycznych sldepach
chodzenia w opako-
fotograficznych i laboratoriach, obsługujących
waniu znanej rnarki),
profesjonalnych fotografów. Warto wziąć pod
materiał przetermi-
uwagę następujące informacje:
nowany lub prze-
" Niektóre profesjonalne negatywy barwne są
grzany. Film użyty po
przeznaczone do specjalistycznych zastosowań, na
upłynięciu daty waż-
przykład do fotografii portretowej. Są wówczas
ności może mieć
dostosowane do optymalnej reprodukcji barwy
zafałszowaną repro-
ciała i mają nieco obniżony kontrast, co ma dawać
dukcjÄ™ barw.
złagodzony, tuszujący niedostatki, efekt. (Ten
rodzaj materiałów ma często czułość ISO 160).
" Większość amatorskich materiałów odwracal-
nych ma profesjonalne odpowiedniki - przydatne
wówczas, gdy podstawową sprawą jest utrzymanie
jednolitego charakteru obrazu na wszystkich
rolkach. Poza tym nie różnią się niczym od ama-
Wskazówka
torskich, choć podobno materiały profesjonalne
Filmy profesjonalne
Fujichrome sÄ… dostosowane do optymalnych
nie muszą być konie-
rezultatów przy reprodukcji w druku.
cznie lepsze od ama-
" Niektóre profesjonalne materiały odwracalne
torskich. W wielu
nie mają odpowiedników wśród filmów amator-
przypadkach sÄ… to
skich. Na przykład Fujichrome Velvia (ISO 50)
produkty o tej samej
jest materiałem profesjonalnym o wyjątkowym
emulsji, tyle że kiero-
nasyceniu barwy, ostrości i mikroskopijnym
wane sÄ… do sprze-
ziarnie, używanym przez wielu poważnych
daży dopiero gdy
fotografów.
osiÄ…gnÄ… optymalnÄ…
" Materiały profesjonalne są generalnie droższe od
czułość, reprodukcję
amatorskich, a w niektórych sklepach można je
barwy itd. Następnie
kupić tylko w opakowaniach po 20 sztuk.
są zamrażane w celu
spowolnienia pro- " Niektóre profesjonalne materiały odwracalne i
cesu starzenia negatywy barwne sÄ… przystosowane do lepszych
(niszczenia). niż materiały amatorskie rezultatów w przypadku
wywoływania forsownego.
Jeśli z laboratorium otrzymamy odbitkę z negatywu barwnego o niepożądanym
zabarwieniu (powyżej) lub nietrafionej ekspozycji, nie przyjmujmy jej tak po prostu,
odchodząc jak niepyszni. W większości przypadków - dzięki większej tolerancji
negatywów na btędy - możliwe jest uzyskanie lepszych rezultatów, jeśli odbitka
zostanie powtórzona ze staranniejszą korekcją.
Powszechnie używane negatywy barwne
Marka/typ Formaty Właściwości
Agfacolor HDC Plus 35 mm (dla ISO 200 Bardzo ostre, super- Udoskonalone
100,200,400 również format 110) drobnoziarniste filmy o przenoszenie
bardzo dużym nasyce- szczegółów w cieniach
niu barw; ISO 400
nasycenie umiar-
kowane
Fujicolor Superia 100, 35 mm Bardzo ostre, super- brak
200, 400 drobnoziarnisle filmy o
bardzo dużym nasyce-
niu barw
Fujicolor Superia 35 mm Bardzo ostry, super- Można go  ciągnąć" do
X-TRA 800 drobnoziarnisty film o 1600
dużym nasyceniu barw
Bardzo ostre, super-
Kodak Gold 100, 200 i 35 mm brak
drobnoziarniste filmy o
Gold MAX 400
bardzo dużym nasyce-
niu barw
Bardzo ostry, super-
Kodak Gold Max 800 35 mm
drobnoziarnisty film o
dość dużym nasyceniu
barw
Kodak Ektapress P J 35 mm Bardzo ostry, super- Można go  ciągnąć"
400 (Pro] drobnoziarnisty film o do 800 i 1600
dość dużym nasyceniu
barw
Agfacolor Futura 100, Format APS Podobny do Agfacolor brak
200, 400 HDC Plus
Fujicolor Smart Film Format APS Podobny do Fujicolor brak
100,200,400 Superia
Kodak Advantix 100, Format APS Podobny do Kodak brak
200, 400 Gold
Konica JX 200, 400 Format APS Ostry, drobnoziarnisty brak
film o dość dużym
nasyceniu barw
Uwaga: Negatywy barwne powyżej ISO 400 wykazują generalnie bardziej widoczne ziarno, wyższy kon-
trast i niższą ostrość; również reprodukcja barwy jest zazwyczaj mniej soczysta
Ocena materiałów profesjonalnych
Niektórzy wolą fotografować wyłącznie na materiałach
oznaczonych jako profesjonalne w przekonaniu, że
wyroby przeznaczone dla amatorów i fotografów
niedzielnych są z założenia gorsze. Trudno zgodzić
się z taką oceną. Wprawdzie niektóre  niemarkowe"
filmy mogą być gorsze, lecz większość materiałów
największych firm jest doskonałej jakości.
Fotografujmy na materiałach profesjonalnych, jeśli
potrzebujemy jakiegoś, inaczej niedostępnego, typu
lub formatu filmu, wtedy, gdy podstawowÄ… sprawÄ…
jest jednorodność efektów na wszystkich rolkach, lub
gdy wybieramy się w wymarzoną podróż życia i musi-
my mieć absolutną pewność optymalnych rezultatów.
Wysokiej jakości odbitki i slajdy
Czy zawsze jesteśmy naprawdę zadowoleni, odbiera-
jąc zdjęcia z laboratorium? Powinniśmy być, chyba że
aparat się zepsuł albo zastosowana technika lub nie-
typowe warunki oświetleniowe spowodowały jakiś
problem, którego nie da się łatwo skorygować. Aby
zwiększyć szansę osiągnięcia satysfakcji z własnych
/djęć, wez
my pod uwagę następujące sugestie:
" Stosujmy filmy świeże (nie czekając aż zbliży się
ich data ważności), wysokiej klasy, przchowywane
w temperaturze poniżej 20°C. Nigdy nie trzy-
majmy filmu w nagrzanym miejscu, takim jak
wnętrze samochodu w upalny, słoneczny dzień.
" Jeśli wysyłamy filmy do laboratorium pocztą,
zanieśmy je do okienka; unikajmy skrzynek pocz-
towych, które mogą się bardzo nagrzewać.
" Wybierajmy taką markę i typ filmu, który jest
znany w laboratorium. Laboratoria rzadko kiedy
mają swój zautomatyzowany sprzęt ustawiony
z myślą o uzyskiwaniu optymalnych rezultatów
z nietypowymi filmami.
" Jeśli nie jesteśmy zadowoleni z odbitek, poroz-
mawiajmy z szefem laboratorium. Niewyklu-
czone, że będzie gotów dokonać poprawek lub
wyjaśni, co mamy robić, aby następnym razem
efekty były lepsze. (Na przykład:  Proszę w ciem-
nej katedrze nie fotografować z fleszem obiektów
odległych o 30 metrów od aparatu").
" BÄ…dz
my gotowi podać konkretne powody
niezadowolenia. (Na przykład:  Wolałbym, żeby
twarz miała odcień różowy, a nie niebieski";  Ta
stodoła była czerwona, a nie ciemnobrązowa").
Jeśli w laboratorium zrozumieją czego chcemy, po
poprawkach powinniśmy otrzymać odbitki
bardziej zbliżone do naszych oczekiwań.
" Na początek spróbujmy zamówić odbitki z tego
Wskazówka
samego paska negatywu w kilku różnych labora-
W poniższych
toriach, aby się przekonać, które z nich daje najlep-
tabelach średnio-
sze rezultaty przy rodzaju materiału (i tematu),
formatowe błony
który najczęściej stosujemy w naszych zdjęciach.
zwojowe występują
" Kiedy już znajdziemy laboratorium, na którym
jako format  120";
możemy polegać, trzymajmy się go; nie zmie-
istnieją też dłuższe
niajmy go za każdym razem, gdy gdzieś ogłoszą
rolki dla tych
ceny promocyjne.
formatów, zwane
" Wykonując odbitki ważnych zdjęć w formacie powy-
 200". Liczba klatek
żej 20 x 25 pomyślmy o skorzystaniu z laboratorium
na rolce zależy do
profesjonalnego. Poszukajmy wśród ogłoszeń w książce
formatu. Błony cięte
telefonicznej lub w czasopiśmie fotograficznym.
dostępne są w arku-
" Obróbka materiałów odwracalnych jest znormali-
szach 10x12,5 cm
zowana (jeśli chodzi o czas i temperaturę) ale niektóre
i większych.
laboratoria osiągają o wiele lepsze rezultaty niż inne.
Być może w miejscowym klubie fotograficznym
uzyskamy adres laboratorium o ustalonym dorobku.
(Tylko laboratoria Kodaka i kilku innych firm sÄ… w
stanie obrabiać materiały Kodachrome).
Materiały stosowane
w National Geographic
Jak większość fotografów robiących odjęcia do
druku, fotografujÄ…cy dla National Geographic
stosują do większości zadań materiały odwracalne.
Marki zmieniają się zależnie od fotografa, jego
osobistych preferencji i intymnej zażyłości z ulubio-
nymi filmami. Typ materiału i czułość zależą od
sytuacji, oświetlenia i zamierzonego efektu.
W przeszłości standardem obowiązującym wśród
fotografów National Geographic był materiał
Kodachrome 64, choć do fotografowania przy sła-
bym oświetleniu często stosowano Kodachrome
200. Jednak obecnie częściej sięga się po materiały
0 czułościach ISO 50 i 100 oraz Ektachrome E200
(o bardziej neutralnym balansie barwnym).
W nowszych filmach zastosowane zostały emulsje
najnowszej technologii, o drobniejszym ziarnie
1 żywszych barwach, zachowujące te właściwości
nawet przy obróbce forsownej.
Najczęściej używane barwne materiały odwracalne
Marka/typ Formaty Właściwości Uwagi
Agfachrome RSX 100 35 mm, 120 i błony Bardzo ostry, bardzo
Doskonały, uniwer-
cięte drobnoziarnisty film;
(pro) salny materiał, nadaje
duże nasycenie barw;
się zwłaszcza do od-
barwy realistyczne;
dawania barwy ciała
balans neutralny; kon-
trast umiarkowany
Fujichrome Astia 100 35 mm, 120 i błony Bardzo ostry, bardzo Główny materiał
(proi
cięte drobnoziarnisty film o
Fujichrome do repro-
naturalnej reprodukcji dukcji barwy ciała;
barwy; bardzo dokła- wybitna wierność
dne oddanie barw ciała barw
i wierna reprodukcja
barw zarówno moc-
nych, jak i delikatnych.
Fujichrome MS (Multi 35 mm i 120 Podobny do Sensii II,
Opracowany pod
Speedl 100/1000 (pro)
lecz o niższym kon- kątem optymalnych
traście; balans neutralny
rezultatów przy
obróbce forsownej do
trzech przysłon w górę
Doskonały film uniwer-
Fujichrome Provia Wszystkie formaty Nowy materiał;
100F[pro) salny, polecany
oprócz APS zdaniem specjalistów
zwłaszcza do repro-
ma najdrobniejsze
dukcji w dużych
ziarno; ze wszystkich
powiększeniach
dostępnych na rynku,
rewelacyjna definicja
obrazu i ostrość;
bardzo duże nasycenie
barw; nieco
 ocieplony" balans
barwny; umiarkowanie
wysoki kontrast
Doskonały film
Fuiichrome Ssnsia H 35 mm WyjÄ…tkowo ostry, super
100
uniwersalny
drobnoziarnisty; bardzo
duże nasycenie barw;
kolory realistyczne;
nieco  ocieplony"
balans barwny;
umiarkowanie wysoki
kontrast
Fujichrome Velvia 50 35 mm, 120 i błony Nadzwyczajnie ostry. Materiał często
cięte superdrobnoziarnisty; używany z założoną
(pro)
wyjątkowo duże
czułością ISO 40;
nasycenie barw;
stosowany przede
balans  ocieplony";
wszystkim do pejzaży,
wysoki kontrast
przyrody, architektury;
doskonały zwłaszcza
do reprodukcji w
dużych powiększeniach
100S ma balans neu- Doskonały film
Kodak Ektachrome 35 mm i 120
IDOSi lOOSW(pro) tralny; 100SW ma
uniwersalny
balans ocieplony
Najczęściej używane barwne materiały odwracalne (cd.)
Marka/typ Formaty Właściwości Uwagi
Kodak Ektachrome E100VS we wszystkich Bardzo ostre, bardzo
Doskonały do zdjęć
E100VS(VividSatura-
drobnoziarniste filmy o
formatach włącznie z przyrodniczych,
tion) i Kodak ElitÄ™
błonami ciętymi; Elitę podniesionym nasyce- podróżniczych, krajo-
Chrome Extra Color
Chrome EC w formacie niu barw. WyjÄ…tkowo
brazowych, zwłaszcza
100
35 mm wyraziste, żywe barwy
wtedy, gdy pożądana
jest wzmocniona
reprodukcja barw
Kodak Ektachrome 35 mm i 120 Bardzo ostry, drobne Opracowany z myślą o
E200 (p roi
ziarno; umiarkowane optymalnych rezulta-
nasycenie barw i kon- tach przy obróbce
trast; balans neutralny forsownej do trzech
przysłon w górę
Kodak Elitę Chrome 35 mm Wyjątkowo ostry, Doskonały film
uniwersalny
100 superdrobnoziarnisty;
bardzo duże nasycenie
barw; barwy realisty-
czne; balans umiar-
kowanie  ocieplony";
kontrast umiarkowany
Kodak Kod ac liro me 64 35 mm Bardzo ostry, dość Obróbka tylko u
drobne ziarno, umiar- Kodaka i w wyspecjali-
zowanych laboratoriach;
kowane nasycenie
barw; wierna repro- przechowywany w
mroku nie płowieje
dukcja barwy; kontrast
umiarkowany
Kodak Kodachrome 35 mm Bardzo ostry, średnie
Obróbka tylko u
200 ziarno; średnie
Kodaka j w wyspecjali-
nasycenie; balans
zowanych laboratoriach;
ocieplony; kontrast
bardzo ocieplony
umiarkowany
balans, zwłaszcza przy
obróbce forsownej
Jak to widać na zamie-
szczonych obok trzech
Podsumowanie
zdjęciach, nasycenie
Według ostatnich danych na rynku występuje
barw oraz reprodukcja
około 150 różnych materiałów, w tym negatywy
niebieskich i czerwonych
barwne i czarno-białe, barwne materiały
elementów obrazu
odwracalne, materiały  natychmiastowe", specja-
zmieniają się, zależnie
listyczne - takie jak materiały na podczerwień,
od użytego materiału
materiały portretowe, rozmaite większe formaty itd.
odwracanego. Niektóre
dają barwy bardzo - o wiele za dużo, byśmy zdołali je wszystkie
spokojne, podczas gdy omówić w tej książce. Dobrym z
ródłem
inne opracowano spec- dodatkowych informacji sÄ… czasopisma
jalnie ze wzmocnionym fotograficzne, zamieszczające wyniki testów
lub przejaskrawionym
nowych materiałów, jak również szczegółowe
nasyceniem barw.
omówienia różnych dostępnych na rynku filmów.
EKSPOZYCJA l JEJ POMIAR
KAŻDY, KTO chce wyjść poza fotografowanie
aparatem kieszonkowym, musi zapoznać się z
pojęciem ekspozycji i stosowaniem światłomierzy
Można wprawdzie uzyskać nieco dobrych zdjęć
przy użyciu systemu komputerowego aparatu
najnowszej generacji, lecz możliwe jest zwiększenie
liczby poprawnych technicznie zdjęć. Nawet jeśli
stale fotografujemy z zastosowaniem programów
automatycznych aparatu, powinniśmy rozumieć
pewne pojęcia. Ponieważ większość modeli pozwala
nieco ingerować w programy, można z łatwością
uzyskać zmodyfikowany efekt. Niniejszy rozdział
w większości odnosi się do lustrzanek jednoobiek-
tywowych, zaopatrzonych w pełny zestaw narzędzi
regulacji oraz całkowicie manualny tryb pracy.
Podstawowe wiadomości o ekspozycji
Aby uzyskać zdjęcie czytelne, o pełnej skali odcieni,
konieczna jest poprawna ekspozycja, co znaczy,
że film musi zostać naświetlony odpowiednią
ilością światła. Ekspozycja zależy od czułości filmu i
jeszcze dwóch innych czynników. Pierwszym z nich
jest czas naświetlania, co oznacza czas, w którym
otwarcie migawki pozwala światłu padać na
powierzchnię filmu. Drugim jest wielkość otworu
względnego (przysłona), od której zależy ilość
światła wpadającego w każdej chwili przez obiektyw.
Możemy pozwolić, aby aparat sam ustawił jeden
lub oba z tych parametrów, w trybie półautomatycz-
nym lub całkowicie automatycznym. Możemy też
przełączyć aparat na pracę w trybie manualnym i
ustawić je samodzielnie.
Światłomierze wbudowane w aparat mierzą intensywność światła odbitego od foto-
grafowanego obiektu dla wyznaczenia takich kombinacji czasu naświetlania i przysłony,
które dadzą  poprawną" ekspozycję. System ten nie jest jednak niezawodny.
W przypadkach, gdy w obiekcie przeważają walory bardzo ciemne lub bardzo jasne,
światłomierz w aparacie może wykazywać skłonność do wskazywania nadmiernych
lub niedostatecznych parametrów naświetlania, o ile nie wprowadzimy poprawek.
Pomiar światła
Niemal każdy obecnie oferowany w handlu aparat
rna wbudowany światłomierz. Ustawiamy czułość
filmu (ISO) i kierujemy obiektyw w stronÄ™ fotogra-
fowanego przedmiotu, a światłomierz zmierzy
poziom luminancji. Możemy wówczas zaakceptować
zalecane przezeń parametry i wykonać zdjęcie.
Można też wprowadzić własne korekty. Wbudowane
w aparat systemy pomiaru ekspozycji sÄ… tak zwanymi
 światłomierzami na światło odbite", gdyż mierzą
ilość światła odbitego od fotografowanej sceny.
Wiele takich scen, jak np. reprodukowana powyżej, można uśrednić do waloru
przeciętnej szarości, co sprawia, że tatwo je dobrze naświetlić. Jeśli scena składa się
w przeważającej mierze z obiektów ciemnych lub jasnych, ekspozycję należy mierzyć
z szarej tablicy. Można do tego użyć szarej tablicy zamieszczonej na początku i na
końcu naszej książki. Szara tablica widoczna poniżej jedynie ilustruje zagadnienie.
 Prawidłowa" ekspozycja
Wskazówka
Nie istnieje jednoznaczna definicja prawidłowej eks-
pozycji. Niektórzy fotografowie wolą, by ich zdjęcia
Z najnowszych
były nieco ciemniejsze niż innych. Są tacy, którzy do- badań naukowych
póty uważają zdjęcie za dobrze naświetlone, dopóki
wynika, że przeciętna
mogą na nim rozróżnić fotografowany obiekt i jego
scena odbija 13%
otoczenie. Dobra ekspozycja oznacza zgodność z tym,
(a nie 18%) pada-
co widziały nasze oczy. Niemal we wszystkich par- jącego na nią światła.
tiach obrazu powinny być widoczne pewne szczegóły
Aby nie wprowadzać
lub faktura. Jeśli na zdjęciu widać szary śnieg i bladą
zamętu, w dalszym
trawę, trudno uznać taką ekspozycję za poprawną.
ciÄ…gu produkuje siÄ™
18-procentowe szare
Materiały negatywowe
tablice, takie, jak
Laboratoria mogą dokonać znacznych korekt w
zamieszczona w tej
ekspozycji podczas wykonywania odbitek z
książce. Posługując
negatywu. Z reguły możliwe jest uzyskanie dobrej
siÄ™ przy pomiarze
odbitki nawet wtedy, gdy negatyw był o jedną, dwie
światta 18-procen-
przysłony niedostatecznie lub nadmiernie naświet-
towÄ… szarÄ… tablicÄ…,
lony. Najlepsze odbitki wychodzÄ… jednak z negaty-
należy, w myśl
wów naeksponowanych poprawnie.
zaleceń Kodaka, dla
Materiały odwracalne
większości obiektów
Dla materiałów odwracalnych ekspozycja jest zwiększyć ekspozycję
czynnikiem decydującym o poprawności zdjęć. o pół przysłony
Jeśli slajd jest prześwietlony (tak, że wszystko jest (współczynnik kom-
za jasne) lub niedostatecznie naświetlony (ciemny pensacji +0,5).
i mroczny), niewiele da się na to poradzić. Można Natomiast jeśli
zamówić skorygowany duplikat slajdu lub cyfrowo fotografowany
zmanipulować obraz w komputerze, daje to obiekt jest bardzo
jednakże tylko ograniczone możliwości korekcji. jasny - np. ośnieżony
Ponadto najjaśniejsze partie obrazu na przeświet- krajobraz -
lonych slajdach są często tak jasne, że brak w nich zmniejszamy
jakichkolwiek szczegółów. Zalecalibyśmy opano- ekspozycję o pół
wanie sztuki prawidłowego naświetlania slajdów. przysłony (współ-
czynnik kompensacji
Åšredni walor
-0,5) w stosunku do
Wszystkie światłomierze na światło odbite są zapro
pomiaru z szarej
gramowane na prawidłową reprodukcję walorów
tablicy. Dzięki temu
średnich: scen, które nie są ani zbyt ciemne ani zbyt
lepiej wyjdÄ…
jasne. Istnieje pewien odcień szarości, który ma ów
szczegóły i faktura.
średni walor, ale średni walor nie musi być koloru
szarego. Na przykład opalona twarz, bezchmurne
niebo od północnej strony czy zieleń trawy lub liści
Kiedy w otoczeniu obiektu o średnim walorze występują duże, bardzo jasne
obszary, ekspozycja wyliczona na podstawie wewnętrznego pomiaru światła
aparatu będzie zaniżona (po lewej). Aby osiągnąć poprawną ekspozycję autor tego
zdjęcia zwiększył ją o półtorej przysłony w stosunku do zaleceń światłomierza.
mogą mieć walor całkiem zbliżony do średniego,
zależnie od odcienia.
Obszary jasne i ciemne
Zdarza się często, że fotografujemy sytuacje złożone
zarówno z jasnych, jak i ciemnych obszarów. Sceny
takie dadzą się często sprowadzić do waloru śred-
niego. Oto typowy obrazek: zielona trawa na pierw-
szym planie, ludzie w ubraniach najrozmaitszych
odcieni i kawałek jasnego nieba. Taka scena będzie
naświetlona poprawnie lub prawie poprawnie. Ist-
nieje jednak wiele nietypowych sytuacji i tematów
fotograficznych, w których nie możemy zdać się na
światłomierz, jeśli chcemy mieć dobrą ekspozycję.
Obiekty czarne lub białe
Gdy fotografowana scena składa się głównie z
obiektów czarnych albo białych - lub zawiera rozległe
obszary wyjÄ…tkowo jasnych lub bardzo ciemnych
plarn - większość światłomierzy na światło odbite,
dodajmy: używanych bezmyślnie, daje niezadowala-
jÄ…ce rezultaty. Sfotografowany na chybcika czarny
samochód wyjdzie na slajdzie barwnym jako szary.
Szary wyjdzie także równie szybko pstryknięty
bałwan śniegowy. Pejzaż z rozległym obszarem
jasnego nieba lub wody będzie przyciemniony, gdyż
światłomierz będzie się starał sprowadzić całą scenę
do średniej szarości. W nietypowych sytuacjach
nie możemy polegać na światłomierzu aparatu i
ustawionych przezeń - lub zalecanych - parametrach,
które mają zapewnić dobrą ekspozycje.
Pomiar zastępczy
Pierwsza metoda uzyskiwania lepiej naświetlonych
zdjęć jest chyba najprostsza. Kierujemy obiektyw w
stronę fragmentu sceny o średnim walorze i doko-
nujemy światłomierzem pomiaru z tego zastępczego
obiektu. Uzyskany w ten sposób czas naświetlania i
przysłonę stosujemy do zdjęcia, które wykonujemy po
przekadrowaniu do kompozycji, o którą nam chodzi.
Jeśli więc niebo jest nadmiernie jasne, pomiaru
dokonujemy tylko z pozostałych elementów scenerii.
W powyższym przykładzie oceniamy na oko, czy
też zakładamy, że reszta scenerii w istocie reprezentuje
walor średni. Można się obyć bez takich zgadywanek,
jeśli wez
miemy ze sobą coś, czego walor średni jest
dowiedziony. Idealnie spełni te funkcję szara tablica
fotograficzna (arkusz tektury pomalowanej szarÄ…,
matową farbą, o gwarantowanym współczynniku
odbicia światła - 18 %). Tablicę taką umieszczamy
w pobliżu głównego fotografowanego obiektu i
zbliżamy się na tyle, aby dokonać pomiaru ekspozy-
cji z samej tylko tablicy w ręcznym trybie pracy
aparatu. Znajdujemy odpowiedniÄ…, wskazanÄ… przez
światłomierz, kombinacje czasu i przysłony, która
da nam właściwą ekspozycję.
Blokowanie parametrów ekspozycji
IstniejÄ… dwa sposoby zachowania ustawionych
parametrów przy przekadrowaniu. W trybie ręcznym
pracy aparatu, aparat nie zmienia sam ustawień, nie
Wskazówka
są więc potrzebne żadne dodatkowe kroki. Po prze-
kadrowaniu ignorujemy po prostu wszelkie ostrze-
W trybie ręcznym,
żenia o niepoprawnej ekspozycji. W trybie automa-
aby zwiększyć lub
tycznym aparat w trakcie przekadrowania zmieni
zmniejszyć ekspo-
parametry. Musimy więc przycisnąć i przytrzymać
zycjÄ™ w stosunku do
przycisk blokady automatyki ekspozycji z chwilÄ…
wskazań światło-
dokonania pomiaru z waloru średniego.
mierza, możemy
Sprawdz
my w instrukcji obsługi: aparat może
zmieniać bądz
czas
mieć specjalny przycisk AE lock, lub też blokady
naświetlania, bądz

pomiaru ekspozycji dokonuje siÄ™ naciskajÄ…c lekko
przysłonę - ewen-
na spust migawki. Jeśli blokady pomiaru ekspozycji
tualnie jedno i drugie,
w aparacie nie ma, chcąc skorzystać z pomiaru
w mniejszym zakresie.
zastępczego, będziemy musieli fotografować
Na przykład aby
w trybie ręcznym pracy aparatu.
podnieść ekspozycję
o jedną przysłonę,
otwieramy diafragmÄ™
Korektora wskazań automatyki
obiektywu o pół
\V przypadkach, gdy nie dysponujemy szarÄ… tablicÄ…,
przysłony i przesta-
a pomiar zastępczy jest niezbyt wykonalny - np gdy
wiamy czas naświet-
znajdujemy się w zasypanym śniegiem krajobrazie
lania o pół działki.
- może zajść potrzeba potraktowania jako wyjścio-
(Tylko niektóre
wych parametrów podawanych przez światłomierz
aparaty majÄ… takÄ…
aparatu i wprowadzenia do nich korekt. Prosta za-
możliwość). Nasza
sada mówi, że dla białych i bardzo jasnych obiektów
decyzja, co do tego,
zwiększamy ekspozycje, aby wyszły jasno, a zmniej-
którym parametrem
szamy ekspozycję, aby wiernie oddać obiekty
będziemy manipu-
ciemne. Stosowana w tym celu procedura będzie
lować, zależeć
zależała od tego, czy posługujemy się ręcznym, czy
będzie od tego,
automatycznym trybem pracy aparatu.
czy istotniejsza dla
nas będzie głębia
Ręczny tryb pracy
ostrości, czy też
Tak długo operujemy pierścieniem przysłony lub
sposób odwzoro- pokrętłem czasów naświetlania, ewentualnie jednym
?oro-
wania ruchu.
i drugim, aż wskaz
nik widoczny w wizjerze aparatu
zasugeruje, że ekspozycja jest poprawna. Następnie
przechodzimy na większy otwór względny lub dłuż-
szy czas naświetlania, aby skompensować ekspozy-
cje dla obiektów jasnych, ewentualnie na mniejszy
otwór względny albo krótszy czas naświetlania, aby
skompensować ekspozycję dla obiektów ciemnych.
Przejście z przysłony 11 na 8 podwaja otwór
względny, toteż do materiału światłoczułego dociera
Sugestie korekty ekspozycji
Scena/sytjacja
Problem ekspononiBtrycziiy Rozwijanie
Ośnieżony stok narciarski Podnieść ekspozycję o 1,5
WystÄ…pi podekspozycja
(szary śniegi przysłony
Dziecko na plaży, białe fale i Wystąpi podekspozycja Podnieść ekspozycję o 1,5
piasek (dziecko będzie za ciemne) przysłony
Bardzo ciemny obiekt: 1 ) znaczną Nad ekspozycja (obiekt szary) Obniżyć ekspozycję o 1,5 lub 1
część kadru wypełnia czarny przysłonę
samochód lub 2) mała postać
lub inny mały obiekt
Pejzaż: 2/3 kadru wypełnia Wystąpi podekspozycja Podnieść ekspozycję o 1 przysłonę
zamglone, jasne niebo (pierwszy plan będzie za ciemny)
Oświetlenie kontrowe - stonce Wystąpi podekspozycja Podnieść ekspozycję o 2 przysłony;
zza postaci lub innego (fotografowane przedmioty ewentualnie doświetlić lampą
błyskową (jeśli będzie to możliwe)
fotografowanego przedmiotu mogą wyjść sylwetowe)
Wykonawca oświetlony
Może wystąpić nadekspozycja Obniżyć ekspozycję o 1
reflektorem na tle rozległej
przysłonę
nieoświetlonej przestrzeni
Pejzaż ze słońcem w kadrze Może wystąpić poważna Podnieść ekspozycje o 2,5
podekspozycja przysłony
Uwaga: Podane tu zalecenia korekt -w stosunku do wskazań światłomierza o pomiarze centralnym - są
danymi szacunkowymi, cło zastosowania przy pracy z negatywem. W przypadku slajdów należy je traktować
jedynie jako wartości wyjściowe do eksperymentów lub fotografowania z rezerwowymi wariantami ekspozycji.
dwa razy więcej światła (w naszej tabeli będzie to
+1, co oznacza zwiększenie ekspozycji o jedną przy-
słonę). Przejście z 1/250 na 1/500 skraca o połowę
czas naświetlania, tym samym zmniejszając ilość
światła padającą na film (wnaszej tabeli będzie to-1).
Działania przy automatycznym trybie pracy
Zmiana przysłony lub czasu naświetlania w trybie
automatycznym nie ma wpływu na ekspozycję. Jeśli
chcemy zmienić ekspozycje, musimy nastawić kom-
pensacjÄ™ ekspozycji. Sprawdz
my w instrukcji obsługi,
jeśli nie znajdziemy przejrzyście oznakowanego
pokrętła z serią liczb dodatnich i ujemnych. Nastawie-
nie +1 oznacza, że zwiększamy ilość światła o jedną
przysłonę w stosunku do wskazań światłomierza; 1/2
(albo 0,5) oznacza, że zmniejszamy ilość światła o pół
przysłony w stosunku do wskazań światłomierza itd.
Rodzaje światłomierzy wewnętrznych
We współczesnych aparatach występują trzy typy
światłomierzy na światło odbite. Wszystkie one
mierzą światło odbite od fotografowanych przed-
Wskazówka
miotów, ale są między nimi pewne różnice.
Miernik punktowy
Światłomierze o pomiarze centralnym
wymaga znacznego
Światłomierze te dokonują pomiaru z przeważającej
doświadczenia w
części obszaru widocznego w wizjerze, faworyzują
ocenie waloru. Jeśli
jednak obiekty położone bliżej środka kadru, ignoru-
mierzony obszar jest
jąc np. bardzo jasne niebo pod jego górną krawędzią.
jaśniejszy lub ciem-
Ponieważ światłomierz uśrednia walory na dość
niejszy od waloru
dużym obszarze, istnieje duże prawdopodobieństwo,
średniego, wystąpi
że ekspozycja będzie zbliżona do poprawnej w wielu
btÄ…d ekspozycji,
- choć nie we wszystkich - sytuacjach plenerowych.
chyba, że wprowa-
dzimy poprawki.
Mierniki punktowe
Te znacznie mniej rozpowszechnione światłomierze
mierzą światło odbite na o wiele mniejszej
powierzchni, co umożliwia dokonanie pomiaru
wydzielonego, niewielkiego obiektu, takiego jak twarz
dziecka, podświetlona od tyłu kontrowym światłem
słonecznym, czy szara tablica. Na ogół na matówce
wytrawiony jest okrÄ…g, wskazujÄ…cy obszar pomiaru
światła. Pamiętajmy, że jeśli walor obiektu nie jest
średni, do wskazań światłomierza trzeba będzie
wprowadzić korekty.
Światłomierze o pomiarze wielopunktowym
Mierniki takie określa się również mianem  analizu-
jÄ…cych",  wielostrefowych",  matrycowych" lub
Wskazówka
pracujących w układzie  plastra miodu". Dokonują
one analizy układu oświetlenia danej sceny i dobie-
Wielopunktowe
rajÄ… parametry, kierujÄ…c siÄ™ sztucznÄ… inteligencjÄ….
systemy pomiaru sÄ…
Na przykład mogą zignorować w scenie jakiś obszar
nieprzewidywalne -
0 wyjątkowo wysokiej luminancji (taki jak słońce)
nigdy nie możemy
1 obliczać parametry, biorąc pod uwagę tylko
być pewni, jak
pozostałe elementy sceny. Na ogół przy szybkim
światłomierz zinter-
fotografowaniu dają pomiary dokładniejsze niż
pretuje dany obiekt
światłomierze o pomiarze centralnym. Niektóre z
czy sytuację. Jeśli
najnowszych, ultranowoczesnych modeli rozpoznajÄ…
chcemy sami wpro-
scenerie o szczególnie jasnym walorze i automatycznie
wadzać poprawki,
korygujÄ… ekspozycjÄ™. Przy zastosowaniu najlepszych
przejdz
my lepiej na
systemów otrzymujemy nadające się do kopiowania
system centralnego
(choć niekoniecznie idealne) negatywy z blisko
pomiaru światła.
95% najczęściej spotykanych sytuacji zdjęciowych.
Sugestie ekspozycji dla filmów IS0100
Sytuacja
Parametr/ Uwagi
Narciarz na ośnieżonym stoku, f/5,6 przy 1/1 000 Daje nieporuszony obraz postaci
dzień stoneczny w ruchu
Dzieci biegające na białym f/8 przy 1/500 Daje nieporuszony obraz postaci
piasku, dzień słoneczny w ruchu
Fotografia widokowa, w śniegu f/16 przy 1/125 Zapewnia dużą glebie ostrości
lub na jasnej plaży
Sporty amatorskie w f/5,6 przy 1/250 Daje nieporuszony obraz
umiarkowanie pochmurny dzień większości postaci, chyba że ruch
będzie się odbywać blisko
aparatu; w takim przypadku
spróbujmy f/4 przy 1/500
Według niektórych f/16 przy
Księżyc, w nocy f/8 przy 1/250
1/125 (lub wartości równoważne),
może to jednak prowadzić
do n i ed oświetlenia
f/8 przy 1/125 brak
Postacie ludzkie w umiarkowanie
pochmurny dzień
Postacie ludzkie fotografowane f/5.6 przy 1/125 Do osiągnięcia optymalnych
rezultatów może być przydatne
pod stonce
wypełnienie f leszowe
Postacie ludzkie w ciemny, f/4 przy 1/125 Jak wyżej
pochmurny dzień
Postacie ludzkie w cieniu f/4 przy 1/1 25 Jak wyżej
Niewiele jest obiektywów f/2;
Wielkomiejska ulica w nocy, f/2 przy 1/30
równoważna jest ekspozycja f/4
jaskrawo oświetlona
przy 1/8
Lub f/5,6 przy 1/15
Neony f/4 przy 1/30
Lub f/5,6 przy 1/15
Horyzont, 10 minut po zachodzie f/4 p rży 1/30
słońca
Uwaga: Powyższe zalecenia mają posłużyć do ogólnej orientacji i mogą być przydatne przy pracy na
negatywach. W odniesieniu do slajdów można je traktować jedynie jako punkt wyjścia do eksperymentów lub
fotografowania z ekspozycyjnymi  wariantami bezpieczeństwa". Choć wiele różnych kombinacji przysłony i
czasu naświetlania daje równoważne ekspozycje, tabela bierze pod uwagę charakter tematu i prawdopodo-
bnie oczekiwany efekt. Uwzględniliśmy wiec czynniki związane z głębią ostrości i odwzorowaniem ruchu.
Przydatne wskazówki dotyczące ekspozycji
Możemy również kompletnie zignorować wskazania
światłomierza aparatu i ustawiać parametry na pod-
stawie sugestii zawartych w ulotkach, umieszczo-
nych czasem w opakowaniach filmów. W tym celu
Aby uzyskać efekt
poruszenia, autor tego
zdjęcia wybrał dtugi
czas naświetlania i maty
otwór względny. Gdy
postanowił zatrzymać
ruch, wybrał krótki czas
naświetlania i odpowie-
dnio duży otwór wzglę-
dny. Jako że wiele
różnych kombinacji
czasu naświetlania
i przysłony daje taką
samÄ… ekspozycjÄ™,
wybór zależy od
artystycznego
zamiaru fotografa.
musimy robić zdjęcia w ręcznym trybie pracy
aparatu. W ulotce mogliśmy np. wyczytać sugestię,
by zastosować przysłonę 16 przy czasie l/125 do
scen na śniegu w dzień słoneczny dla filmu ISO 100.
Ekspozycja równoważna
Jak już powiedzieliśmy, dokładnie taką samą eks-
pozycję można uzyskać przy wielu różnych usta-
wieniach: f/16 przy 1/15, f /l i przy 1/250, f/8 przy
1/500, f/5,6 przy 1/1000, f/4 przy 1/2000 itd.
Jeśli fotografowanym obiektem jest narciarz i nie
chcemy, żeby wyszedł rozmazany, możemy
fotografować z przysłoną 5,6 przy 1/500, uzyskując
efekt zatrzymania ruchu. Jeśli fotografujemy kraj-
obraz i chcemy by wszystkie plany wyszły ostro,
możemy wybrać f/16 przy 1/125.
Słoneczna reguła szesnastu
Istnieje również uproszczona zasada, która mówi:
W dzień słoneczny dobre rezultaty przy ręcznym
trybie pracy aparatu daje przysłona 16 przy czasie
naświetlania równym odwrotności wartości ISO
zastosowanego filmu. Dla filmu ISO 100 ustawiamy
Wskazówka
Nie ma takiej zasady
ekspozycyjnej, która
sprawdza siÄ™ w
absolutnie wszystkicl
sytuacjach. Po prosti
w grÄ™ wchodzi zbyt
wiele zmiennych-
intensywność lub ką
padania światła
słonecznego;
obecność lub brak
lekkiego zachmurze-
nia; to, czy migawka
aparatu pracuje z
absolutnÄ… precyzjÄ…,
czy też czasy są
nieco dtuższe niż
w dzień słoneczny f/16 przy 1/100. Dla ISO 400,
powinny być, itd.
użylibyśmy 1/400. Ponieważ jednak w mało którym
PracujÄ…c na slajdach
aparacie są takie czasy naświetlania, wybieramy
stosujmy warianty
najbardziej zbliżone - w powyższych przykładach
bezpieczeństwa -
będzie to 1/125 i 1/500.
ważne tematy
fotografujmy w kilku
Ocena słonecznej reguły szesnastu
różnych wersjach
Winni tu jesteśmy słówko ostrzeżenia. Słoneczna
ekspozycyjnych.
reguła szesnastu jest trafna w bardzo jasne dni w
sytuacjach, w których występują znaczne odbicia
światła, np. na śniegu lub jasnym piasku, co
potwierdzają wskazówki ekspozycyjne załączone do
filmów. Jednak w częściej spotykanym otoczeniu,
takim jak trawa, drzewa, ludzie i nieco nieba, stoso-
wanie tej zasady może spowodować pewien stopień
niedoświetlenia.
Duble bezpieczeństwa ekspozycji
Precyzyjne naświetlanie ma kluczowe znaczenie dla
slajdów. Przy odchyleniu od poprawnej ekspozycji
o więcej niż pół przysłony rezultaty w większości
przypadków będą nie do przyjęcia. Zwłaszcza przy
trudnych warunkach oświetleniowych warto więc
fotografować z uwzględnieniem dubli bezpieczeństwa Przy materiałach
ekspozycji. Innymi stówy, fotografować każdą odwracalnych liczy się
scenę trzykrotnie - za każdym razem zmieniając
precyzja ekspozycji,
nieco ekspozycję, w dół i w górę od wyjściowej. toteż fotografowanie
z wariantami bezpie-
Duble bezpieczeństwa w trybie ręcznym
czeństwa jest techniką
W ręcznym trybie pracy aparatu fotografujemy
przydatna, jeśli chcemy
pierwszą klatkę z parametrami zalecanymi przez świa-
mieć pewność, że przy-
tłomierz lub w rnyśl jego wskazówek. Dla następnej
najmniej jedna klatka
klatki otwieramy diafragmę o pół przysłony. Dla
zostanie idealnie
trzeciej klatki powracamy do ustawień wyjściowych
naświetlona. Autor
i przymykamy diafragmę o pół przysłony.
reprodukowanej obok
Wykonywanie dubli bezpieczeństwa przez mody-
serii slajdów wykonał
fikację czasu naświetlania jest również możliwe, lecz
trzy warianty zdjęcia w
wiele aparatów nie pozwala na ustawienie jego
odstępach jednej trze-
pośrednich wartości. Zresztą nie wszystkie aparaty czy
ciej przysłony, chcąc
obiektywy dopuszczają regulację przysłon w zakresie
uzyskać subtelne
drobnych wartości pośrednich. W takich przypad-
różnice między klatkami.
kach duble bezpieczeństwa wykonujemy w trybie
automatycznym, posługując się regulacją kompen-
sacji ekspozycji.
Duble bezpieczeństwa w trybie automatycznym
Pierwszą klatkę fotografujemy według wskazań
światłomierza. Dla następnej ustawiamy kompensację
ekspozycji na +1/2 (lub 0,5), aby uzyskać nieco
podniesioną ekspozycję. (Niektóre aparaty mają
funkcję automatycznych dubli bezpieczeństwa;
z chwilÄ… jej uruchomienia, aparat automatycznie
ustawia kompensacjÄ™ ekspozycji).
Korzyści z fotografowania z dublami bezpieczeństwa
Gdy odbierzemy wszystkie trzy slajdy z laborato-
rium, przekonamy się, czy wyjściowa ekspozycja
była prawidłowa czy nie. W każdym wypadku
jeden z trzech slajdów powinien być bliski ideału -
chyba, że wyjściowe parametry były zupełnie
nietrafione. Duble bezpieczeństwa dla negatywu
wykonujemy w odstępie całej przysłony.
*
Światłomierze zewnętrzne
Aparaty 35 mm i średnioformatowe mają na ogół
wbudowany światłomierz, który mierzy lurninancję
Wśród popularnych światłomierzy zewnętrznych są takie, które mierzą światło
padające na fotografowany obiekt, i mierniki punktowe (u dołu), dokonujące
pomiaru światła odbitego z małego wycinka obiektu. Niektóre światłomierze
są dwufunkcyjne: mogą mierzyć zarówno światło padające, jak i odbite.
sceny i wskazuje właściwe parametry, które
zapewniajÄ… poprawnÄ… ekspozycjÄ™. Pomimo to
czasami widzimy fotografów z dodatkowym
światłomierzem w ręku. Niektórzy z profesjona-
listów nie ufają światłomierzom w aparacie, podczas
gdy inni używają dodatkowego światłomierza kon-
trolnie i jako z
ródła dodatkowych informacji.
Światłomierz taki dokonuje pomiaru intensywności
światła i przekłada go na odpowiednie kombinacje
czasu naświetlania i przysłony. Parametry te trzeba
następnie ustawić w aparacie, posługując się jego
manualnym trybem pracy.
Światłomierze na światło odbite
Są to światłomierze, które - podobnie jak te
wbudowane w aparat - mierzą światło odbite.
Najbardziej rozpowszechniony jest tu miernik
punktowy. Mierzy on lumlnancję bardzo małego
obszaru, mieszczÄ…cego siÄ™ nieraz w kÄ…cie widzenia 1°.
Niektóre mierniki mogą szybko dokonać kilku
pomiarów: na przykład partii ciemnych, średnich
i jasnych, co umożliwia dokładne zmierzenie kon-
trastu (rozpiętości luminancji) sceny; Niektóre
mierniki punktowe uśredniają zebrane pomiary.
Światłomierze na światło padające
Są to światłomierze, które mierzą nie światło odbite
od obiektu, lecz nań padające. Właściwie użyte,
światłomierze takie dostarczają, najdokładniejszych
informacji. Zamiast kierować światłomierz w stronę
obiektu, trzymamy przed obiektem jego kopułkę
z materiału rozpraszającego światło, zwróconą w
kierunku aparatu. W niektórych sytuacjach może
wystąpić potrzeba odejścia od parametrów zaleca-
nych przez światłomierz na światło padające.
Konieczność interpretacji pomiaru występuje przy
nietypowych kierunkach światła (przede wszystkim
przy kontrze) i przy silnie zróżnicowanym
oświetleniu obiektu (trzeba zdecydować, które
partie mają być poprawnie naświetlone, które
przeeksponowane, a które pogrążone w mroku.
Btyskomierze
Miernik błysków, działający na zasadzie pomiaru
światła padającego, jest nieoceniony przy pracy ze
studiem fleszowym. Wskazuje on właściwą
przysłonę przy próbnym odpaleniu studia.
Używając światłomierza na światło padające do pomiaru intensywności światła
padającego na obiekt, trzymamy go jak najbliżej obiektu, z kopułką zwróconą
w stronę aparatu. Jeśli nie możemy zbliżyć się do obiektu (np. gdy jest on po
drugiej stronie rzeki), pomiaru dokonujemy w podobnym świetle. Uzyskane
parametry ustawiamy następnie w aparacie, funkcjonującym w trybie manualnym.
OSPRZ
T DODATKOWY l OTRZYMANIE SPHZfTU
Statywy
KAŻDY, kto fotografuje, wie, że podstawa fotografii,
to aparaty i obiektywy, ale często zapomina się o
statywie. Chociaż praca z trzema dodatkowymi noga-
mi bywa czasochłonna i niekiedy frustrująca, solidne
oparcie, które daje statyw, ma wiele dobrych stron.
Dzięki temu, że aparat na statywie jest niewzruszo-
ny jak skała, możemy użyć każdego filmu, przysłony
i czasu naświetlania, jakie są odpowiednie dla tematu,
bez obawy o rozmycie obrazu, spowodowane wstrzÄ…-
sami aparatu przy długich czasach naświetlania.
Statyw pozwala na staranne przestudiowanie kom-
pozycji na matówce. Można wyregulować wysokość
i ustawienie aparatu i dokonać drobnych korekt kom-
pozycyjnych, aż kadr będzie idealny. Przy pracy studyj-
nej sprawdzają się największe i najcięższe statywy,
zapewniające optymalną stabilność. Jednak fotografia
podróżnicza i plenerowa wymaga sprzętu o mniej-
szych rozmiarach i wadze. Model superlekki przyjem-
nie się może nosi, ale nie gwarantuje stabilnego oparcia
aparatom z długimi obiektywami. Z drugiej strony,
statyw zbyt ciężki spędzi większą część żywota w szafie.
Zakup statywu
Wybierając statyw pamiętajmy, że nogi zbyt
elastyczne nie zapewniają stabilności.
" Statywy o nogach trójczłonowych są zwykle
sztywniejsze od tych z czteroczłonowymi.
" Szpiczaste końcówki mogą być bardzo przydatne
do fotografowania w plenerze na miękkim gruncie,
ale sprawdz
my, czy można je zdjąć do pracy we
wnętrzach albo na twardym podłożu.
" Osobna regulacja rozstawu każdej z nóg najbar- Pożądany zwłaszcza
dziej ułatwia pracę na nierównym gruncie. przy pracy z obiekty-
wami wÄ…skokÄ…tnymi,
" Fiksowanie nóg zabezpiecza statyw przed upad-
sztywny statyw jest
kiem. Najszybciej fiksuje się zaciskami, ale niektórzy
istotnym elementem
fotografowie wolą fiksy skręcane, jako dające mak-
osprzętu, stabilizującym
simum zabezpieczenia.
aparat fotograficzny.
Choć wiele statywów sprzedawanych jest od razu Długie ogniskowe
z głowicą, może ona się okazać zbyt delikatna. potęgują efekt wibracji,
GÅ‚owica panoramujÄ…ca (z dwiema lub trzema przez co solidne oparcie
gałkami do regulacji) jest wciąż najpopularniejsza, dla aparatu staje się
lecz dla niektórych regulacja taka jest zbyt powolna podstawowym warian-
i niewygodna. Z nowymi głowicami kulowymi tem uzyskiwania
pracuje się szybciej, gdyż za pomocą jednej tylko ostrych zdjęć.
gałki można bez ograniczeń regulować pozycję
aparatu. Niektóre modele mają również regulację
oporu głowicy, żeby głowica po założeniu ciężkiego
obiektywu odfiksowana nie opadła nagle w dół, powo-
dując uderzenie obiektywu o jedną z nóg statywu.
W każdym dobrze
zaopatrzonym sklepie
fotograficznym znaj-
dziemy szeroki wybór
statywów i głowic. Ich
rozmiary i kształty są
bardzo zróżnicowane
nawet w obrębie tej
samej firmy. Wybór
będzie zależeć od tego,
z jak dużym i ciężkim
statywem zdołamy
sobie poradzić oraz
od aparatu i optyki,
którymi mamy się
zamiar posługiwać.
Dzięki uprzefmośc! Hakuba USA Inc., (powyżej)
dzięki uprzejmości Bocjeri Ptiolo Corp.
[oowyżei, po prawej; w śród k u, poniżej)
Wiele modeli ma przy głowicy mechanizm zatrzasko-
wy, który sprawia, że posługiwanie się statywem staje
się przyjemnością. Składa się on z płytki mocowanej
do aparatu lub do obiektywu waskokÄ…tnego - i z
uchwytu na głowicy statywu. Zmiana aparatu lub obie-
ktywu jest tu znacznie szybsza niż przy tradycyjnych
statywach, które wymagają przykręcania i odkręcania.
Konkluzja
SzukajÄ…c statywu, sprawdz
my różne marki i modele.
Wybierzmy taki, który wygląda na sztywny i daje się
szybko i pewnie ustawić. Używajmy go często, a nie
pożałujemy. Posługiwanie się statywem jest jednym
z najprostszych kroków na drodze od fotografii
amatorskiej do zawodowej - przynajmniej jeśli chodzi
o osiągnięcie wyższej jakości technicznej obrazu.
Przy fotografii sportowej
Torby fotograficzne
i innych typach
 gorącego" reportażu
Kto dużo fotografuje, dochodzi do wniosku, że
niekiedy ważniejsza od
potrzebne mu są trzy różne rodzaje toreb foto-
bardzo stabilnej podpory
graficznych: mała na krótkie wycieczki i wakacje
dla aparatu i obiektywu
z rodziną, duża na poważne zdjęcia oraz biodrówka
jest mobilność.
lub plecak, pozwalający na maksymalną mobilność
Stosunkowo lekki statyw
przy reportażach z wypraw i zdarzeń.
jednonożny może być
Torba ramieniowa
dogodnym i poręcznym
Jak dotąd najpopularniejsza, otwierana od góry torba
oparciem. Statyw jed-
ramieniowa jest idealna przy fotografowaniu w po-
nonożny sprawdza się
śpiechu, w tłumie, lub gdy wymagany jest szybki do-
najlepiej gdy oprzemy
stęp się do sprzętu. Rozmiary są znacznie zróżnicowane,
go o coÅ› stabilnego.
od małych torebek, do wielkich toreb, które mieszczą
aparat średnioformatowy wraz z kompletem wypo-
sażenia. Tańsze modele mają zazwyczaj w środku wkła-
Wskazówka
dki z cienką warstwą pianki, w układzie narzuconym
Chcąc mieć gwa-
z góiy. W droższych torbach warstwa pianki jest grub-
rancję stabilności,
sza, a wkładki można dowolnie przestawiać, dostoso-
unikajmy wysuwania
wując każdorazowo układ torby do sprzętu, który
nóg statywu ponad
decydujemy się zabrać na wyprawę.
potrzebÄ™ - szcze-
Plecak fotograficzny
gólnie środkowego
Przy wspinaczce, pieszych wędrówkach lub wyprawach
drążka -zwłaszcza
narciarskich nic nie dorówna wygodą plecakowi,
w wietrzne dni.
zaprojektowanemu specjalnie z myślą o sprzęcie
fotograficznym. Pełną mobilność i brak zmęczenia
wspomaga tu system zawieszenia, rozkładający
ciężar na dużej powierzchni. Jedynym minusem jest
to, że trzeba na ogół taki plecak zdjąć, aby się dostać
do czegokolwiek, co nie jest na samej górze.
Kasety do transportu
Fotografowie podróżujący samolotem z dużą ilością
sprzętu, który musi być zarejestrowany jako cargo,
stosują często sztywne kasety z tworzyw sztucznych
lub aluminium, zapewniajÄ…ce maksimum bezpie-
czeństwa. Niektóre z nich mają w komplecie wkładki
działowe z pianki obszytej materiałem. Po przybyciu
na miejsce możemy przepakować sprzęt do torby
codziennego użytku.
Torby biodrowe
Inną możliwość stanowi rodzaj otwieranej z góry
kabury, mieszczÄ…cej lustrzankÄ™ jednoobiektywowÄ…
z zoomem. W większych biodrówkach zmieści się
dodatkowo kilka obiektywów albo jeszcze jeden
Wskazówka
Szukajmy plecaków
z dobrze wywato-
wanÄ…, regulowanÄ…
uprzężą, z popręgami
na ramionach,
w pasie i na klatce
piersiowej. Wypró-
bujmy wyrób kilku
firm (z obciążeniem),
aby znalez
ć najodpo-
wiedniejszy.
Oto tylko dwa spośród
wielu typów toreb foto-
graficznych na rynku:
torba na ramiÄ™ (na sÄ…sie-
dniej stronie} i plecak
fotograficzny (obok)
są w stanie pomieścić
dużo sprzętu. Są foto-
zoom i duży flesz. Torby takie są przydatne, gdy
grafowie, którzy wolą
podróżujemy na rowerze, płyniemy łodzią albo
torby o wiele mniejsze
chodzimy po górach, gdyż umożliwiają szybki dostęp
albo zupełnie inne.
do sprzętu. Gdy chcemy fotografować, po prostu
Wielką ich rozmaitość
przesuwamy torbę do przodu. Niektóre biodrówki
znajdziemy w dobrze
otwierają się do przodu, inne do tyłu; co do tego,
zaopatrzonych sklepach
który system jest wygodniejszy, opinie są podzielone.
fotograficznych.
Kamizelki fotograficzne
Dzięki uprzejmości Lowepro (obydwa)
W warunkach polowych wielu fotografów woli
kamizelkę fotograficzną, ponieważ rozkłada ona
ciężar sprzętu na ramiona i plecy. Zdają one idealnie
egzamin gdy chcemy szybko zmienić obiektyw, aby
nadążyć za biegiem wydarzeń. W wielu kieszeniach
o najróżniejszych rozmiarach można rozmieścić
aparaty, obiektywy, filmy i akcesoria. Na lato szukaj-
my kamizelek z bawełny, z wstawkami siatkowymi dla
przewiewu. Watowane ramiona sprawiają, że łatwiej
jest nosić statyw lub ciężką torbę.
Wady i zalety
Nie ma takiego typu torby, kasety ani kamizelki,
który sprawdzałby się idealnie w każdej sytuacji.
" Biodrówki są bardzo niewygodne, kiedy mamy
na sobie płaszcz, kurtkę narciarską albo inne ciężkie
okrycie. Odpowiedniejsza będzie wówczas torba na
ramię albo  za duża" kamizelka fotograficzna na
wierzch.
" Plecak może być niewygodny, gdy musimy
szybko dostać się do sprzętu. Rozkładanie plecaka
na chodniku w centrum miasta w celu wymiany
obiektywu może spowodować problemy.
Odpowiedniejsza będzie tu torba ramieniowa.
" Kamizelka fotograficzna to marzenie kieszon-
kowca. Pomocny może być mocny suwak na każdej
kieszeni; otwieraniu towarzyszy dość głośny zgrzyt.
" W mieście elegancka torba na ramię może być
odpowiedniejsza niż biodrówka albo plecak.
Jednakże przy pracy w okolicach, gdzie można się
obawiać kradzieży, należałoby raczej zalecić torbę
znoszoną i podniszczoną, która nie sygnalizuje
cennej zawartości.
Idealna torba fotograficzna
Wprawdzie torba doskonała nie istnieje, szukajmy
jednak kombinacji następujących cech.
" Mocne materiały takie jak płótno lniane albo ny-
lon, z mocnymi szwami, dodatkowo wzmocnionymi
w punktach szczególnie narażonych na obciążenia.
" Wewnętrzne przegrody z usztywnionej pianki;
jeśli istnieje konieczność dostosowania układu
wnętrza do konkretnych potrzeb, użyteczne będą
wkładki, które można regulować i wyjmować.
" Mnóstwo zewnętrznych kieszeni, pozwalających
na szybki dostęp do filmów i innych drobnych
przedmiotów oraz wiele przedziałów wewnętrznych
do rozmieszczenia aparatów i obiektywów.
Niektóre torby fotogra-
ficzne sÄ… nieprzemakalne,
" Grube suwaki, nitowane części metalowe lub
tęcz tylko nieliczne,
mocne plastikowe zatrzaski oraz fartuszek
takie jak te oto, sÄ… wodo-
chroniÄ…cy przed deszczem.
szczelne. Podwyższo-
" Mocny parciany pas z wyprofilowanÄ… i watowanÄ… nego standardu bez-
krzywizną ramieniową w celu redukcji obciążenia pieczeństwa tego typu
ramienia. toreb należy poszukiwać
zawsze wtedy, gdy
" Dobrze zaprojektowany system uprzęży plecaka -
sprzęt fotograficzny
idealnie dopasowany do budowy ciata.
narażony jest na roz-
" Do podróży samolotem wymiary nie przekracza- bryzgi wody, zwtaszcza
jące dopuszczalnych standardów międzynarodowych
słonej, lub wręcz
dla bagażu ręcznego. Przepisy te są zróżnicowane, skąpanie w niej.
toteż przed podróżą skonsultujmy się z linią lotniczą.
Dzięki uprzejmości Tiffen Company
Dbałość o sprzęt fotograficzny
Czyszczenie aparatu
Piasek, pył, kurz, włosy lub okruchy filmu mogą
zakłócić pracę delikatnych mechanizmów lub
zarysować film. Otwórzmy aparat z tyłu i odwróćmy
korpus do góry nogami. Wdmuchując z impetem
powietrze z dużej gumowej gruszki usuwamy wszel-
kie niepożądane drobiny. Uważajmy, żeby nigdy nie
dotykać delikatnego mechanizmu migawki.
Utrzymywanie obiektywu w stanie czystości
Usuwajmy odciski paków, zanieczyszczenia i ślady po
kroplach wody z przedniej i tylnej soczewki. Posługujmy
się przy tym własnym ciepłym oddechem lub kropelką
wysokiej klasy płynu do czyszczenia szkieł optycznych
i którąś z nowych, drobno włóknistych ściereczek, a
nie chusteczką. Aby uniknąć zabrudzeń, w czasie gdy
nie fotografujemy, zakrywajmy obiektyw zaślepką.
Unikajmy uszkodzeń obiektywu
Prawie przezroczysty filtr Skylight, UV lub 1A na
każdym obiektywie zapobiegnie porysowaniu
i innym uszkodzeniom drogiej soczewki przedniej.
Metalowa osłona przeciwsłoneczna chroni również
do pewnego stopnia obiektyw przed uderzeniami.
Redukujmy Å‚adunki elektrostatyczne
W warunkach niskiej wilgotności obiektywy i filtry
przyciÄ…gajÄ… kurz niczym magnes. Postarajmy siÄ™
kupić jeden z antystatycznych pędzelków dostępnych
w dobrze zaopatrzonych sklepach fotograficznych.
Wystarczy kilkakrotnie musnąć nim obiektyw, aby
usunąć przyciągające kurz ładunki elektrostatyczne.
Niech prąd płynie
Większość współczesnych aparatów nie nadaje się do
użytku bez zasilania, nośmy więc ze sobą zapasowe
baterie - zwłaszcza, gdy muszą to być baterie jakiegoś
nowego typu, których nie można kupić na każdym rogu.
W celu rozwiązania problemów z kiepskim kontakto-
waniem, przecierajmy styki baterii - i styki w aparacie
- gumką do ołówka, aby usunąć utlenioną warstwę
metalu. Drobiny powstałego przy tym pyłu zdmu-
Wskazówka
chujemy gumową gruszką. Wyjmujmy baterie, jeśli
sprzęt ma nie być używany przez ponad miesiąc, aby
Współczesne
zapobiec uszkodzeniom i zmniejszyć ryzyko korozji.
elektroniczne aparaty
i flesze rzadko dajÄ…
Unikajmy wilgoci
się naprawić, jeśli
Woda stanowi wielkie zagrożenie dla aparatów
zostaną choćby na
oraz obiektywów. Rolki filmów przechowujmy w
chwilÄ™ zanurzone w
plastikowych pojemniczkach; każdy z elementów
wodzie. Zwróćmy się
sprzętu pakujmy w osobną, zapieczętowaną foliową
do agenta ubezpie-
torebkę, pomyślmy o szczelnej kasecie z twardego
czeniowego z prośbą
materiału na sprzęt fotograficzny. Również wilgotne
o dołączenie dodat-
powietrze może spowodować problemy. W parnej
kowej klauzuli do
atmosferze pakieciki z wchłaniającymi wilgoć kryszta-
polisy uwzględnia-
łkami żelu krzemowego nie na wiele się zdadzą, gdyż
jącej wyszczególniony
w ciÄ…gu paru minut nasycajÄ… siÄ™ wilgociÄ… i tracÄ…
sprzęt fotograficzny -
zdolność jej absorpcji. Sklepy fotograficzne dla
na wypadek różnego
profesjonalistów i niektórzy dostawcy w systemie
rodzaju zagrożeń.
wysyłkowym sprzedają metalowe pojemniki z
żelem krzemowym, które można reaktywować w
piekarniku, nad ogniskiem lub kuchenkÄ….
Strzeżmy się słonej wody
Rozpylona woda morska powoduje korozjÄ™ wszystkich
metalowych części aparatu i obudowy obiektywu.
W warunkach oceanicznej bryzy opakujmy cały
aparat wraz z obiektywem w przezroczystÄ… torebkÄ™
foliowÄ… i manipulujmy przyciskami przez foliÄ™. Wyci-
namy tylko otwór na przednią soczewkę obiektywu.
Unikajmy skraplania pary
Kiedy wychodzimy z klimatyzowanego samochodu
lub pomieszczenia w wilgotny plener, momentalnie
na naszym aparacie i obiektywach powstaje war-
stewka skroplonej pary. (Ten sam problem może
wystąpić zimą, gdy wnosimy sprzęt z mrozu do
pomieszczenia o wysokiej wilgotności). Skroploną
parę osuszajmy suszarką do włosów. Aby zapobiec
temu problemowi, umieszczamy każdy z elemen-
tów sprzętu w osobnym, szczelnie zamkniętym
foliowym worku lub pakujemy całość w worek na
śmieci. Para skropli się tylko na zewnętrznej stronie
folii. Poczekajmy przed użyciem, aż sprzęt ogrzeje
siÄ™ do temperatury otoczenia.
Robert Caputo
Najważniejsze jest
BEZ WZGL
DU na to, czy fotografujemy na
wyczucie chwili.
zlecenie jakiegoś czasopisma czy z myślą o
Zwolnienie migawki
własnym archiwum, albo po to, by zareje-
dokładnie w momencie,
gdy maluch dotarł na
strować wakacyjną podróż, powinniśmy
sam dół zjeżdżalni,
być przygotowani na każdą sytuację - od
pozwoliło uchwycić go
fotografowania meczu piłki nożnej po portre-
w chwili najwyższej
szybkości i radości,
towanie dziadka w dniu jego dziewięćdzie-
tym samym przekazujÄ…c
siÄ…tych urodzin; od uwieczniania wielkich
rozkosze placu zabaw.
piramid w Gizie do rejestrowania pierwszego
Dzięki krótkiemu czasowi
naświetlania udało się
samodzielnego kroku naszego dziecka.
zatrzymać rozwiane
W mniejszym rozdziale zajmiemy siÄ™ zas-
włosy i zachwyt
tosowaniem wiedzy technicznej i wskazówek
na twarzy.
Robert Caputo
estetycznych do realnych sytuacji. WiedzÄ…c,
że czeka nas określona sytuacja, zajrzyjmy
do odnośnego podrozdziału - jeśli, dajmy
na to, wybieramy siÄ™ do Wielkiego Kanionu,
przestudiujmy porady dotyczące pejzaży.
Przejrzyjmy również fotografie w książkach
i czasopismach, aby przekonać się, jak ten
sam lub podobny temat potraktowali inni
fotografowie. Zastanówmy się - i zapamię-
tajmy-w jaki sposób udało im się osiągnąć
dany efekt. Podobnie jak malarze studiujÄ…
dzieła mistrzów, wszyscy możemy czerpać
naukę z wysiłków innych.