Leszek Nowak
Sprzęt roboczy
minimalne wymagania
Warszawa 2006
Projekt okładki
Dorota ZajÄ…c
Opracowanie redakcyjne
Mirosława A
Ä…tkowska
Opracowanie typograficzne i Å‚amanie
Barbara Charewicz
Copyright © Główny Inspektorat Pracy 2006
PAC
STWOWA INSPEKCJA PRACY
GA
ÓWNY INSPEKTORAT PRACY
Departament Informacji i Promocji
www.pip.gov.pl
Wprowadzenie
Wdrożenie do przepisów polskiego prawa dyrektywy 89/655/EWG, okre- maganiom w dziedzinie bezpieczeństwa. W momencie pojawienia się ko-
ślającej minimalne wymagania w zakresie użytkowania sprzętu roboczego, lejnej generacji tej samej maszyny, a także ustanowienia nowych regulacji
nałożyło na polskich pracodawców wiele nowych obowiązków. Celem dy- prawnych co do bezpieczeństwa, środki przewidziane przez projektanta
rektywy  wprowadzonej już kilka lat wcześniej w  starych krajach człon- stają się często niewystarczające.
kowskich  było ujednolicenie w całej Unii Europejskiej wymagań w zakre- Punktem wyjścia przy doborze środków bezpieczeństwa jest ocena ry-
sie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu maszyn, urządzeń zyka zawodowego, dokonana najpierw przez projektanta, a następnie przez
i narzędzi. Do polskiego prawa dyrektywę wprowadziło rozporządzenie użytkownika. Obowiązki projektanta i użytkownika w zakresie redukcji ryzy-
Ministra Gospodarki z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. w sprawie minimalnych ka zawodowego przy maszynach można przedstawić w formie poniższego
wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytko- schematu.
wania maszyn przez pracowników podczas pracy1.
Obydwie regulacje prawne bazują na założeniu, że na poziom ryzyka
zawodowego związanego z użytkowaniem sprzętu roboczego wywierają
RYZYKO WST
PNE
wpływ zarówno konstruktorzy, jak i użytkownicy (pracodawcy).
Ogólnym celem  dla projektanta i użytkownika  jest zapewnienie, by ma-
szyna była bezpieczna w warunkach określonych w dokumentacji techniczno-
PROJEKTANT
ROZWI
ZANIA KONSTRUKCYJNE
-ruchowej. Wymóg ten powinien być spełniony przez cały okres  życia maszy-
URZ
DZENIA OCHRONNE
ny, obejmujący jej budowę, transport i przekazywanie do eksploatacji, użytko- DODATKOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE
INFORMACJE DOTYCZ
CE UŻYTKOWANIA
wanie, a także wycofanie z eksploatacji.
Przyjęto ogólną zasadę, że środki, które można w tym celu dobrać w fazie
UŻYTKOWNIK (PRACODAWCA)
projektowania, są bardziej wskazane niż te, które może zastosować użyt-
ZAPEWNIENIE ŚRODKÓW OCHRONY
kownik. Projektant, kierując się przepisami, normami, doświadczeniem i in-
INDYWIDUALNEJ, SZKOLENIE, MOTYWOWANIE,
NADZÓR, WPROWADZENIE SYSTEMÓW ZEZWOLEC

formacjami od użytkowników, powinien przyjąć najbardziej niezawodne za-
NA PRZYST
POWANIE DO PRACY
bezpieczenia, jakie są możliwe przy danym stanie nauki i techniki.
Zadaniem użytkownika sprzętu jest utrzymywanie tzw. resztkowego ry-
REAKCJA PROJEKTANTA
NA INFORMACJ
OD UŻYTKOWNIKA
zyka zawodowego, pozostałego po zastosowaniu rozwiązań projektowych,
na poziomie akceptowalnym. Zakres związanych z tym zadań użytkownika
FINALNE RYZYKO RESZTKOWE
wzrasta wraz z postępującym  starzeniem się maszyny, która w coraz
INFORMACJE OD UŻYTKOWNIKA
mniejszym stopniu odpowiada zmieniajÄ…cym siÄ™ (zaostrzajÄ…cym siÄ™) wy-
1
Odpowiedzialność za poziom ryzyka resztkowego przy użytkowaniu maszyn.
Dz.U. Nr 191, poz. 1596, zm. Dz.U. z 2003 r., Nr 178, poz. 1745.
3
RYZYKO POCZ
TKOWE
RYZYKO PO ZASTOSOWANIU
ROZWI
ZAC
KONSTRUKCYJNYCH
RYZYKO PO WPROWADZENIU
URZ
DZEC
OCHRONNYCH
I DODATKOWYCH ŚRODKÓW
ZAPOBIEGAWCZYCH
RYZYKO PO ZASTOSOWANIU
ŚRODKÓW PRZEZ PRACODAWC

Na rysunku zaznaczono przebieg zmian poziomu ryzyka (obniżanie się) w maszynie, w dokumentacji techniczno-ruchowej, w instrukcji obsługi. Za-
po wprowadzeniu kolejnych środków bezpieczeństwa  przez projektanta, wierają ostrzeżenia przed zagrożeniami związanymi z różnymi stanami ma-
a następnie przez użytkownika. szyny (uruchomienie, błąd w obsłudze, przekroczenie dopuszczalnych para-
Przy ocenie ryzyka zawodowego istotne jest uwzględnianie zagrożeń, metrów pracy, awaria itp.), opisy elementów sterowniczych, zalecenia doty-
jakie mogą wystąpić we wszystkich fazach  życia maszyny, także w wa- czące posadowienia maszyny, przeglądów technicznych itp.
runkach odstępstw od normalnego przebiegu pracy (awarii, błędów opera-
Wśród rozwiązań technicznych, które powinien przewidzieć projektant,
tora, przerw w zasilaniu w energię, niewłaściwego użycia itp.).
oddzielną grupę stanowią dodatkowe środki bezpieczeństwa. Należy do
nich m.in. wyposażenie do zatrzymywania awaryjnego, wyposażenie do
Zmniejszanie ryzyka za pomocą rozwiązań konstrukcyjnych polega na
doborze elementów maszyny o odpowiednich cechach oraz takim ich uloko- ewakuacji osób z miejsc stwarzających zagrożenie, urządzenia do odłą-
waniu, aby jak najbardziej ograniczyć przebywanie operatora w strefie zagro- czania i rozpraszania energii, urządzenia zapewniające bezpieczny dostęp
do maszyn, środki do utrzymania stateczności maszyn i ich elementów.
żenia.
W przypadku gdy rozwiązania konstrukcyjne okażą się niewystarczające
Na ostateczny poziom ryzyka zawodowego wywiera wpływ użytkownik,
do wyeliminowania zagrożeń, zadaniem projektanta jest dobór odpowied- a jego obowiązki w tym zakresie precyzuje wymieniona na wstępie dyrektywa
nich urządzeń ochronnych (osłon, urządzeń zabezpieczających). Obowią- UE i rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 paz
dziernika 2002 r.
zuje tu ogólna zasada, że operator maszyny nie powinien mieć dostępu do
w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny
jej strefy niebezpiecznej w czasie występowania zagrożenia. W przypadku
pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy 
zaistnienia konieczności dostępu zagrożenie powinno być wcześniej wyeli- w postaci minimalnych wymagań.
minowane.
Wymagania minimalne obejmujÄ…:
Zadaniem urządzeń zabezpieczających, stanowiących obok osłon drugą
1. dobór sprzętu właściwego lub odpowiednio przystosowanego do wa-
grupę urządzeń ochronnych, jest samodzielne lub w połączeniu z osłoną
runków i rodzaju wykonywanej pracy;
zatrzymanie maszyny lub jej elementów niebezpiecznych w momencie, kiedy
2. spełnianie przez dostarczony pracownikom sprzęt minimalnych
operator lub jego część ciała przekroczy granicę strefy ochronnej. Do tej
wymagań technicznych;
grupy środków należą: blokady, urządzenia oburęcznego sterowania, urzą-
3. bieżący nadzór nad użytkowanym sprzętem i utrzymanie go w stanie
dzenia odległościowe (maty czułe na nacisk, fotokomórki itp.).
odpowiadającym wymaganiom technicznym przez cały okres użytkowa-
Kolejną grupą środków, których dobór odbywa się na etapie projektowa-
nia;
nia, są informacje dotyczące użytkowania sprzętu roboczego. Powinny one
4. udostępnianie pracownikom informacji dotyczących bezpieczeństwa
ostrzegać użytkownika o ryzyku resztkowym, którego nie da się wyelimino-
i higieny pracy przy użytkowaniu dostarczonego sprzętu;
wać lub zredukować do poziomu akceptowalnego za pomocą środków kon- 5. przeszkolenie użytkujących sprzęt pracowników w zakresie bezpiecz-
strukcyjnych i zastosowanych urządzeń ochronnych. Informacje te nie mo-
nego wykonywania czynności;
gą być stosowane jako środki alternatywne w stosunku do niedostat- 6. przestrzeganie przepisów i zasad bhp przy użytkowaniu sprzętu robo-
ków konstrukcji i urządzeń ochronnych.
czego;
Informacje dotyczące użytkowania sprzętu są przekazywane w formie tek- 7. udział pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących bezpie-
stu, sygnałów, znaków, symboli itp. i są umieszczane m.in.: na maszynie, czeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania sprzętu.
4
Z przedstawionej listy wynika, że minimalne wymagania, poza proble- inne osoby zainteresowane samodzielnej oceny spełniania przez sprzęt
mem wymienionym na drugiej pozycji, dotyczą wszystkich maszyn. Obo- roboczy minimalnych wymagań technicznych.
wiązek spełniania minimalnych wymagań technicznych odnosi się do
Sprzęt roboczy jest to wyposażenie służące do wykonywania pracy,
starych maszyn, rozumianych jako sprzęt przekazany pracownikom
w tym:
do użytkowania przed dniem 1 stycznia 2003 r. Przy wprowadzaniu
" maszyny, np. obrabiarki do drewna i metali, spawarki, kserokopiarki,
dyrektywy przyjęto założenie, że w przypadku tych maszyn  w czasie
drukarki;
kiedy zostały wyprodukowane, spełniających wymagania bezpieczeństwa 
" instalacje, np. instalacja sprężonego powietrza, instalacja wentylacyjna;
nierealne jest uzyskanie poziomu bezpieczeństwa takiego samego jak dla
" narzędzia ręczne, np. wkrętak, młotek, dłuto, nóż, siekiera;
nowych maszynach za pomocą tylko środków technicznych. Maszyny stare
mogą spełniać tylko część obowiązujących wymagań technicznych jak dla " urządzenia do podnoszenia ładunków, np. wciągniki, żurawie;
maszyn nowych, ale ich użytkownicy mają obowiązek zapewnienia takich
" maszyny ruchome, np. wózki jezdniowe z napędem silnikowym, ciągniki;
rozwiązań organizacyjnych, by ryzyko zawodowe przy stosowaniu tych
" pozostałe wyposażenie, np. sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości
maszyn osiągnęło poziom akceptowalny.
(drabiny, rusztowania itp.).
Rozporządzenie wprowadzające postanowienia dyrektywy weszło w ży-
Użytkowanie sprzętu roboczego jest to wykonywanie przy nim
cie z dniem 1 stycznia 2003 r.  z wyjątkiem rozdziału 3, dotyczącego mi-
wszelkich czynności, w tym:
nimalnych wymagań technicznych dla maszyn, dla których ustalono okres
dostosowawczy do dnia 31 grudnia 2005 r.
" uruchamianie lub zatrzymywanie;
W niniejszym poradniku przedstawiono ogólny opis wymagań w zakre-
" posługiwanie się (np. podczas obsługi produkcyjnej);
sie użytkowania sprzętu roboczego, ze szczególnym uwzględnieniem pro-
" transport (np. na miejsce zainstalowania);
blemu dostosowania tego sprzętu do minimalnych wymagań technicznych.
" naprawa, modernizacja, modyfikacja;
Na końcu publikacji zamieszczono listy kontrolne, oraz literaturę. Mate-
" konserwacja i obsługa techniczna, w tym czyszczenie.
riały te mogą być wykorzystane do przeprowadzenia przez pracodawców i
5
Wymagania dotyczące użytkowania sprzętu roboczego
Dobór sprzętu właściwego lub odpowiednio przystosowanego Problem doboru właściwego sprzętu roboczego nabiera szczególnego
do warunków i rodzaju wykonywanej pracy znaczenia w przypadku wyposażenia przeznaczonego do wykonywania prac
stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników. Roz-
porządzenie określa kryteria doboru ruchomych maszyn z własnym napę-
Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom sprzętu wła-
dem, w tym do transportu pracowników i ładunków (wielkość ładunków, miej-
ściwego lub przystosowanego do wykonywania pracy. Sprzęt powinien być
sca uchwytu, sposoby i miejsca umieszczenia ładunków itp.); sprzętu do
stosowany do celów określonych przez producenta lub takich, do których
tymczasowej pracy na wysokości  rusztowań, drabin oraz lin.
jest przystosowana jego konstrukcja. Odpowiednie zalecenia producent
zamieszcza w dokumentacji techniczno-ruchowej lub w instrukcji obsługi.
Spełnianie przez sprzęt dostarczony pracownikom
Przy podejmowaniu decyzji w sprawie doboru wyposażenia do określo-
do użytkowania minimalnych wymagań technicznych
nych robót pracodawca powinien brać pod uwagę w szczególności następu-
jÄ…ce kryteria:
Gwałtowny rozwój nauki i techniki, w tym dziedzin związanych z wytwa-
" rodzaj pracy i warunki jej wykonywania oraz istniejące zagrożenia i dodat-
rzaniem środków pracy, a także rozwój wiedzy medycznej, doprowadziły do
kowe zagrożenia, jakie mogą powstać w wyniku zastosowania maszyny
sytuacji, w której wiele tradycyjnych środków służących zapewnieniu bezpie-
w określonym otoczeniu (np. wybuch, pożar, upadek transportowanych
czeństwa pracowników straciło na aktualności. Ze względu na skalę tego
przedmiotów, emisja czynników szkodliwych do środowiska pracy, zakłóce-
zjawiska przy rozwiązaniu problemu bezpieczeństwa przyjęto strategię pole-
nia w działaniu innego sprzętu);
gającą  z jednej strony  na dopuszczeniu do dalszego użytkowania starych
" warunki przestrzenne, w jakich sprzęt roboczy może być użytkowany 
maszyn, spełniających tylko część (minimum) wymagań technicznych prze-
miejsce do zainstalowania, obsługi i zasilania (odpowiednia odległość
widzianych dla nowych maszyn, z drugiej jednak  postawiono warunek, że
między ruchomymi elementami napędu sprzętu a elementami otoczenia;
muszą być zastosowane rozwiązania organizacyjne, które zrekompensują
warunki do bezpiecznego dostarczania lub odprowadzania używanej lub
niedostatki techniki i zapewniÄ… utrzymanie akceptowalnego poziomu ryzyka
produkowanej energii lub materiałów itp.);
zawodowego.
" zakres zastosowań (produkcyjne, nieprodukcyjne), niedopuszczalne lub
W tej sytuacji zobowiązano pracodawców do przejęcia części powinno-
ograniczone użytkowanie przez osoby określonej płci, osoby z ograni-
ści, które w przypadku nowych maszyn są realizowane w fazie projektowa-
czeniami fizycznymi (z ubytkiem słuchu, pogorszeniem wzroku itp.);
nia. W ramach dostosowania do minimalnych wymagań technicznych ko-
" parametry pracy sprzętu, w tym prędkość, temperatura, ciśnienie, napię-
nieczne staje siÄ™ wprowadzenie zmian pewnych cech konstrukcyjnych
cie, nośność, wymiary, kształt, wysięg;
maszyn, uzupełnienie urządzeń ochronnych i zastosowanie dodatkowych
" poziom wyszkolenia, doświadczenie lub zdolności operatorów (np.
środków zapobiegawczych.
uczniowie, młodociani, osoby przyuczone do zawodu);
Minimalne wymagania techniczne, określone w przepisach rozporządzenia
" okres sprawności (przydatności) sprzętu lub jego części w warunkach
z dnia 30 paz
dziernika 2002 r., zostały usystematyzowane w dwóch grupach:
użytkowania w sposób zgodny z przeznaczeniem.
6
 Ogólne minimalne wymagania techniczne dla wszystkich maszyn, zabezpieczenie przed oparzeniami i odmrożeniami (ż 16 ust. 2),
niezależnie od przeznaczenia, obejmujące:
znaki i sygnały bezpieczeństwa (ż 16 ust. 3),
elementy sterownicze (ż 9 rozporządzenia),
bezpieczeństwo przy konserwacji maszyn (ż 17),
układ sterowania (ż 11),
odłączanie od zasilania (ż 18 ust.1),
uruchamianie (ż 12),
bezpieczny dostęp do różnych miejsc maszyny w związku z jej użyt-
zatrzymanie (ż 13), kowaniem (ż 18 ust. 2),
zatrzymanie awaryjne (ż 14 ust. 1), ochronę przed pożarem (ż 19 pkt 1),
ochronę przed zagrożeniami powodowanymi, emisją gazów, oparów, ochronę przed wybuchem (ż 19 ust. 2),
płynu lub pyłu oraz wyrzuconymi przedmiotami (ż 14 ust. 2 i 3),
ochronę przed zagrożeniami prądem elektrycznym (ż 19 ust. 3).
stateczność (ż 15 ust. 1),
Dodatkowe minimalne wymagania, majÄ…ce zastosowanie do specy-
ochronę przed zagrożeniami będącymi następstwem oderwania lub
ficznych maszyn i urządzeń, dotyczące:
rozpadnięcia się części maszyn (ż 15 ust. 2),
maszyn i urządzeń ruchomych (ż 20  ż 23),
ochronę przed elementami ruchomymi (ż 15 ust. 3 i 4),
maszyn do podnoszenia ładunków (ż 24  ż 25).
oświetlenie miejsc i stanowisk pracy lub konserwacji maszyn (ż 16
ust. 1),
7
W tabeli poniżej podano opis ogólnych wymagań technicznych i zakres prac dostosowawczych. Pominięto maszyny i urządzenia ruchome oraz ma-
szyny do podnoszenia ładunków, ponieważ takie maszyny i urządzenia wymagają zaangażowania firm specjalistycznych.
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Elementy sterownicze
Elementy sterownicze mające wpływ na bezpieczeństwo powinny " Oznakowanie czytelnymi napisami w języku polskim lub za pomocą zro-
być: zumiałych symboli (wielkość napisów i symboli  co najmniej 3 mm).
" Oznakowanie poszczególnych elementów sterowniczych odpowiednimi
" widoczne i Å‚atwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowa-
barwami:
ne;
 uruchamianie (włączanie)  biała (dopuszczalne: szara, czarna lub
" usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsłu-
zielona),
ga nie powodowała dodatkowych zagrożeń; nie mogą także stwa-
 zatrzymywanie (wyłączanie)  czarna (dopuszczalne: biała, szara lub
rzać jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym zadziała-
czerwona).
niem.
" Usytuowanie w takich miejscach, by operator nie był narażony np. na ze-
tknięcie się z ruchomymi częściami napędu, narzędziami, ostrymi krawędziami
i narożami urządzeń, elementami pod napięciem elektrycznym i innymi czynni-
kami stwarzającymi zagrożenie.
" Zabezpieczenie urządzeń sterujących przed przypadkowym zadziała-
niem na elementy sterownicze (przypadkowym uruchomieniem).
Układy sterowania
Układy sterowania maszyn powinny zapewnić bezpieczeństwo i być " Uwzględnienie możliwości wystąpienia sytuacji takich jak: czasowy defekt
dobierane z uwzględnieniem możliwych uszkodzeń, defektów oraz ogra- lub uszkodzenie jednego z kilku elementów sterowniczych, wahania lub zanik
niczeń, jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowa- zasilania energią elektryczną układu sterowania, niezamierzone uruchomienie
nia maszyny. maszyny, utrata możliwości zatrzymania elementów roboczych, niezadziałanie
urządzeń zabezpieczających.
Uruchomienie maszyny
Uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko poprzez celowe " Zastosowanie rozwiązań wykluczających samoczynne, ponowne uru-
zadziałanie (zamierzone uaktywnienie elementu sterowniczego) na układ chomienie maszyny np. po przywróceniu zasilania energią elektryczną.
sterowania.
8
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Wymaganie powyższe stosuje się do: Uwaga!
" ponownego uruchomienia maszyny po jej zatrzymaniu, bez wzglÄ™- Wymagania nie stosuje siÄ™ do ponownego uruchomienia lub zmian para-
du na przyczynę zatrzymania, metrów pracy maszyny, jeśli są one spowodowane prawidłowym cyklem ro-
boczym urzÄ…dzenia automatycznego.
" sterowania, w przypadku znaczÄ…cych zmian w parametrach pracy
W przypadku gdy maszyna ma kilka uruchamiających elementów sterowni-
maszyny, w szczególności prędkości i ciśnienia, o ile ponowne uru-
czych, przez co operatorzy mogą powodować wzajemne zagrożenia, należy w
chomienie maszyny lub zmiana w jej parametrach pracy nie stwa-
celu wyeliminowania tych zagrożeń zainstalować urządzenia dodatkowe (blo-
rzają zagrożenia.
kady lub selektory) pozwalajÄ…ce na uaktywnienie w danej chwili tylko jednej
części mechanizmu uruchamiającego.
Zatrzymywanie maszyny
Maszyny wyposaża się w układ sterowania przeznaczony do całkowi-
tego i bezpiecznego ich zatrzymania.
" Każde stanowisko pracy wyposaża się w element sterowniczy prze-
znaczony do zatrzymania całej maszyny lub niektórych jej części,
w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby maszyna była bez-
pieczna.
" Układ sterowania przeznaczony do zatrzymania maszyny powinien
mieć pierwszeństwo przed układem sterowania przeznaczonym do
jej uruchomienia.
" Zasilanie energią odpowiednich napędów maszyny odłącza się
w przypadku zatrzymania maszyny lub jej niebezpiecznych części.
Zatrzymanie awaryjne
Ze względu na zagrożenia, jakie stwarzają maszyny, w zależności " Maszyna powinna być wyposażona w urządzenia do zatrzymywania awa-
od czasu zatrzymania, wyposaża się je w urządzenie zatrzymania awa- ryjnego, pozwalające na uniknięcie bezpośredniego lub pośredniego zagrożenia.
ryjnego. W zależności od potrzeb stosuje się jedno lub więcej urządzeń zatrzymania
awaryjnego.
9
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Uwaga!
UrzÄ…dzenie zatrzymania awaryjnego nie jest wymagane:
 w sytuacji, gdy nie zmniejszyłoby ono zagrożenia, ponieważ nie uległby
skróceniu czas zatrzymania maszyny w stosunku do normalnego czasu
zatrzymania, lub gdy urządzenie to uniemożliwiłoby zastosowanie spe-
cjalnych środków, wymaganych ze względu na bezpieczeństwo;
 dla przenośnych maszyn trzymanych i prowadzonych ręcznie.
" Wyłącznik awaryjny powinien mieć wyraz
nie rozpoznawalne i widoczne
oraz szybko dostępne elementy sterownicze;
" Element sterowniczy urządzenia powinien po pobudzeniu pozostać za-
blokowany, a jego odblokowanie nie powinno powodować uruchomienia ma-
szyny.
" Elementy sterownicze urządzeń do zatrzymania awaryjnego mogą być
wykonane w postaci: przycisku grzybkowego, drutów, linek, barierek, uchwy-
tów, pedałów bez osłon itp. Elementy te powinny być koloru czerwonego,
a ich tło powinno mieć barwę żółtą. Jeśli jako elementy sterownicze zastoso-
wano druty, można użyć chorągiewek znakujących.
" W przypadku zastosowania kilku urządzeń należy zapewnić możliwość
rozróżnienia elementów dla poszczególnych stref zagrożenia.
Ochrona przed zagrożeniami powodowanymi emisją gazów, oparów, płynu lub pyłu oraz wyrzucanymi przedmiotami
Maszyny stwarzające zagrożenie emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu " Jeśli brak jest możliwości wyeliminowania zagrożeń drogą rozwiązań kon-
wyposaża się w odpowiednie obudowy lub urządzenia wyciągowe znaj- strukcyjnych, maszynę wyposaża się  w zależności od właściwości występują-
dujące się w pobliżu z
ródła zagrożenia. cych czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia  w osłony, okapy
lub inne urzÄ…dzenia odprowadzajÄ…ce te czynniki z miejsca powstawania.
Uwaga!
Przy ustalaniu zakresu prac należy uwzględnić wyniki badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia.
10
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Maszyny stwarzające ryzyko upadku lub wyrzucenia przedmiotów Problem dotyczy przedmiotów obrabianych, wiórów, odprysków metalu,
wyposaża się w środki ochrony odpowiednie do występującego ryzyka. elementów instalacji ciśnieniowych itp.
Zastosowanie osłon (obudów, ekranów), zabezpieczeń przed upadkiem,
uchwytów obróbkowych itp.
Stateczność
Maszyny oraz ich części, jeśli jest to konieczne dla zapewnienia bez- Zagrożenie może być następstwem przewrócenia lub wykonania niezamie-
pieczeństwa i zdrowia pracowników, mocuje się za pomocą odpowied- rzonych ruchów przez maszyny lub ich części.
nich zaczepów lub innych podobnych urządzeń w celu zapewnienia ich " Zamocowanie maszyn lub ich części za pomocą uchwytów, śrub funda-
stateczności. mentowych, użycia podpór itp.
Ochrona przed zagrożeniami będącymi następstwem oderwania lub rozpadnięcia się części maszyn
Jeżeli występuje ryzyko oderwania lub rozpadnięcia się części ma- Problem dotyczy m.in. narzędzi do obróbki skrawaniem (noży, ściernic,
szyn powodujące zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowni- wierteł itp.).
ków, pracodawca powinien zastosować odpowiednie środki.
Rozwiązaniem może być:
" Zastosowanie części wykonanych z materiałów o odpowiednich właści-
wościach mechanicznych i użytkowych (odporność na korozję, ścieranie itp.).
" Zamocowanie i umieszczenie części i narzędzi, które mogą ulec pęknię-
ciu lub rozerwaniu, w taki sposób, by ich odrywające się kawałki zostały za-
trzymane; mają tu zastosowanie odpowiedniej konstrukcji osłony, ekrany itp.
Ochrona przed elementami ruchomymi
W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z rucho- Wymaganie to odnosi się zarówno do napędu, jak i narzędzi oraz innych
mymi częściami maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje się elementów ruchomych.
osłony lub inne urządzenia ochronne (urządzenia zabezpieczające), któ-
Do spełnienia wymogu powinno być przewidziane zastosowanie osłon lub
re zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia lub zatrzymywałyby
innych urządzeń zabezpieczających (np. mat czułych na nacisk, urządzeń
ruch części niebezpiecznych.
fotoelektrycznych, czułych barier).
Osłony i inne urządzenia ochronne powinny posiadać następujące
Przy doborze osłon należy uwzględnić następujące kryteria:
cechy:
 występujący poziom ryzyka zawodowego,
" mocną (trwałą) konstrukcję,
11
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
 liczbę i lokalizację zagrożeń,
" nie mogą same stwarzać zagrożeń,
 warunki, w jakich urządzenie ma być stosowane.
" nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania,
W przypadku pierwszego z kryteriów  poziomu ryzyka zawodowego 
" powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy za-
punktem wyjścia jest częstotliwość dostępu (interwencji) operatora w strefie
grożenia,
niebezpiecznej podczas pracy:
" nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia w
" dostęp nie jest wymagany  osłony stałe (możliwe do usunięcia przy uży-
większym stopniu niż jest to konieczne,
ciu narzędzi);
" powinny umożliwiać wykonywanie czynności mających na celu za-
" dostęp nie może być całkowicie zabroniony  osłony samoczynne i osłony
mocowanie lub wymianę części lub czynności konserwacyjnych, po-
nastawne;
zostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma
" dostęp wymagany tylko podczas nastawiania maszyny, korekty procesu,
być wykonywana, w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urzą-
regulacji, naprawy:
dzeń zabezpieczających,
 nie częściej niż raz na zmianę  osłona ruchoma blokująca z ryglo-
" powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy
waniem lub bez ryglowania albo osłona stała,
maszyny.
 częściej niż raz na zmianę  w sytuacji gdy otwarcie osłony powoduje
ustanie zagrożenia przed dostępem do strefy jego występowania, sto-
sować osłony ruchome blokujące bądz
osłony sterujące, a jeśli zagro-
żenie to nie ustaje  osłony ruchome blokujące z ryglowaniem,
 dostęp podczas pracy cyklicznej  takie same rozwiązania, jak przy
dostępie częstszym niż raz na zmianę.
Na podstawie liczby i lokalizacji zagrożeń określa się rodzaj wymaganej
osłony:
zagrożenia zlokalizowane w określonej strefie  możliwość zapobieże-
nia wszelkiemu dostępowi:
 duża liczba zagrożeń  obudowa lub osłona odległościowa;
 mała liczba zagrożeń  obudowa miejscowa lub osłona odległościowa;
zagrożenia zlokalizowane w określonej strefie  brak możliwości zapo-
bieżenia wszelkiemu dostępowi:
 liczba stref zagrożeń mała  osłona odległościowa miejscowa lub
częściowa;
 liczba stref zagrożeń duża  osłona odległościowa całkowicie od-
gradzajÄ…ca;
12
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
zagrożenie nie jest zlokalizowane w określonej strefie  obudowa zapo-
biegająca dostępowi.
Warunki, w jakich osłona lub inne urządzenie ochronne mają być sto-
sowane, stanowią dane wyjściowe do doboru materiałów o odpowiednich
właściwościach (odporność na uderzenia, odporność na korozję, nietoksycz-
ność, przezroczystość, odporność na temperatury, zdolność do ochrony przed
promieniowaniem itp.).
Przy konstruowaniu osłon należy też zwrócić uwagę na problemy zwią-
zane z manipulowaniem nimi  zapewnić wyposażenie w uchwyty, haki, za-
czepy, ograniczyć masę itp.
Oświetlenie miejsc pracy i stanowisk pracy lub konserwacji maszyn
Miejsca i stanowiska pracy lub konserwacji maszyn odpowiednio się " Zapewnienie odpowiedniego do miejsca i wykonywanych czynności ro-
oświetla, stosownie do wykonywanych czynności. dzaju oświetlenia, z
ródeł światła, opraw  z uwzględnieniem przepisów i norm
(wymagane natężenie, odpowiednio dobrana barwa, brak efektu strobosko-
powego, cieni itp.).
Uwaga!
Przy ustalaniu zakresu prac należy uwzględnić wyniki badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia.
Zabezpieczenie przed oparzeniami i odmrożeniami
Części maszyn o wysokiej lub bardzo niskiej temperaturze zabezpie- " Zastosowanie osłon, izolacji, ogrodzeń i innych rozwiązań eliminujących
cza się w celu uniknięcia ryzyka ich dotknięcia lub zbliżenia się do nich. zagrożenie.
" Usytuowanie maszyn w taki sposób, by wyeliminować konieczność
przebywania operatora w strefie zagrożenia.
Uwaga!
Przy ustalaniu zakresu prac należy uwzględnić wyniki badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia.
13
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Znaki i sygnały bezpieczeństwa
Urządzenia ostrzegawcze maszyn powinny być jednoznaczne, łatwo " Wyposażenie maszyny w środki umożliwiające skuteczne alarmowanie
dostrzegalne i zrozumiałe. operatora i innych osób zagrożonych wskutek zmiany parametrów pracy, jeśli
zmiana ta może stanowić z
ródło niebezpiecznej sytuacji (np. zmiana ciśnie-
nia, temperatury, prędkości).
" Zapewnienie odpowiednich sygnałów świetlnych lub dz
więkowych, in-
formacji na monitorze; w przypadku sygnałów świetlnych zalecane jest uży-
wanie następujących barw:
 czerwona: awaria, nieprawidłowość (sytuacja zagrożenia),
 żółta: ostrzeżenie (stan odbiegający od normalnego, zbliżająca się
sytuacja zagrożenia),
 zielona: stan bezpieczeństwa (stan normalny),
 niebieska: stan, w którym jest konieczne działanie operatora (infor-
mowanie o konieczności podjęcia działania przez operatora).
Bezpieczeństwo przy konserwacji maszyn
Wykonywanie prac konserwacyjnych powinno być możliwe podczas " Miejsca, gdzie przeprowadza się regulację, smarowanie i konserwację,
postoju maszyny. Jeżeli nie jest to niemożliwe, w celu wykonania tych powinny znajdować się  w miarę możliwości  poza strefami zagrożenia.
prac stosuje się odpowiednie środki ochronne albo prace te wykonuje " Powinna istnieć możliwość przeprowadzenia regulacji, konserwacji, na-
się poza strefami niebezpiecznymi. praw, czyszczenia i obsługi technicznej maszyny w czasie jej postoju.
Odłączanie maszyn od zasilania
Maszyny wyposaża się w łatwo rozpoznawalne urządzenia służące do " Zastosowanie odpowiednich urządzeń do odłączania energii elektrycz-
odłączania od z
ródeł energii; ponowne przyłączenie maszyny do z
ródeł nej i ich wyraz
ne oznakowanie (np. rozłączniki izolacyjne, wyłączniki samo-
energii nie może stanowić zagrożenia dla pracowników. czynne, zestawy gniazdo-wtyczka).
" W przypadku, jeśli ponowne zasilanie energią może wywołać zagrożenie,
urządzenie do odłączania powinno być zaryglowane w położeniu zamkniętym.
Powinno być również blokowane w sytuacji, gdy operator nie ma możliwości
sprawdzenia, czy zasilanie energią elektryczną jest w dalszym ciągu odłączone.
14
WYMAGANIE DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
Bezpieczny dostęp do różnych miejsc maszyny w związku z jej użytkowaniem
Powinny być zastosowane rozwiązania zapewniające bezpieczny do- " Zastosowanie schodów, drabin, pomostów roboczych i innych środków
stęp i przebywanie pracowników w obszarach produkcyjnych oraz stre- umożliwiających bezpieczny dostęp do wszystkich miejsc związanych z pro-
fach ustawiania i konserwacji maszyn. cesem technologicznym, remontami i konserwacją maszyny (dojścia, przej-
ścia itp.).
Ochrona przed pożarem, wybuchem i zagrożeniami prądem elektrycznym
Maszyny odpowiednio zabezpiecza się w celu ochrony pracowników " Zastosowanie instalacji i urządzeń elektrycznych w wersji dostosowanej
przed: do występujących zagrożeń (np. przeciwwybuchowej).
" ryzykiem pożaru, przegrzania lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu
" Zapewnienie urządzeń pozwalających na kontrolę i utrzymanie na od-
oraz innych substancji wytwarzanych, używanych lub zmagazyno-
powiednim poziomie parametrów pracy (temperatury, ciśnienia, napięcia,
wanych w maszynach;
natężenia prądu elektrycznego itp.).
" ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, uży-
" Zabezpieczenie przewodów elektrycznych, przewodów do przesyłu ga-
wanych albo zmagazynowanych w maszynach;
zów i cieczy oraz innych mediów przed uszkodzeniami mechanicznymi (od-
" zagrożeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego
powiednie prowadzenie, zamocowanie, osłonięcie itp.).
kontaktu z energiÄ… elektrycznÄ….
" Zastosowanie urządzeń zabezpieczających (np. zaworów bezpieczeń-
stwa).
" Zastosowanie takich rozwiązań technicznych, by zagrożenia związane
z energią elektryczną były wyeliminowane lub można im było zapobiec (np.
zastosowanie środków ochrony przeciwporażeniowej).
" Zastosowanie rozwiązań eliminujących lub ograniczających możliwość
występowania niebezpiecznych ładunków elektrostatycznych lub środków do
ich wyładowania.
" Zastosowanie rozwiązań eliminujących możliwość reakcji egzotermicz-
nych i tworzenia mieszanin wybuchowych (pyły, gazy itp.).
Od 1 stycznia 2006 r. niedopuszczalne jest udostępnianie pracownikom sprzętu roboczego niespełniającego minimalnych wymagań technicznych
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
15
Bieżący nadzór nad użytkowanym sprzętem
W miejscu użytkowania sprzętu powinien znajdować się
i utrzymanie go w stanie odpowiadajÄ…cym
odpowiedni dokument potwierdzajÄ…cy przeprowadzenie
wymaganiom technicznym przez cały okres użytkowania
ostatniej kontroli.
Pracodawca ma obowiązek zapewnienia kontroli sprzętu, w tym:
" wstępnej kontroli po zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eks-
Udostępnianie pracownikom informacji dotyczących
ploatacji po raz pierwszy;
bezpieczeństwa i higieny pracy
" kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym
przy użytkowaniu sprzętu roboczego
miejscu.
W przypadku sprzętu narażonego na działanie warunków powodujących
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do informacji doty-
pogorszenie stanu technicznego sprzętu i powstawanie sytuacji niebez-
czących bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu sprzętu robocze-
piecznych pracodawca ma obowiÄ…zek zapewnienia:
go, w tym zrozumiałych dla nich pisemnych instrukcji.
" okresowych kontroli i badań sprzętu, w tym sprawdzenia urządzeń
W instrukcjach powinny być zamieszczone informacje dotyczące:
zabezpieczających, bezpośrednio spełniających funkcje bezpieczeń-
" warunków użytkowania sprzętu;
stwa: osłon blokujących, kurtyn świetlnych, mat czułych na nacisk,
" możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych, w tym wynikających
głowic skanujących, urządzeń sterowania oburęcznego;
z nieoczekiwanych zdarzeń (m.in. uszkodzenie, awaria);
" specjalnych kontroli w sytuacji, gdy istnieje obawa, że związany z ma-
" praktyk użytkowania sprzętu.
szyną stan bezpieczeństwa może ulec pogorszeniu w następstwie:
Pracownicy powinni być na bieżąco informowani przez pracodawcę:
" prac modernizacyjnych,
o zagrożeniach związanych ze sprzętem znajdującym się w ich
" wystÄ…pienia zjawisk przyrodniczych,
miejscu pracy lub jego otoczeniu,
" wydłużonego czasu przestoju maszyny,
o wszelkich zmianach mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo
" niebezpiecznego uszkodzenia oraz wypadku przy pracy.
ich pracy.
Kontrole powinny być powierzone jednostkom specjalistycznym lub
osobom posiadajÄ…cym odpowiednie kwalifikacje.
Przeszkolenie osób użytkujących sprzęt w zakresie
Wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowywane przez
bezpiecznego wykonywania czynności
okres 5 lat od dnia zakończenia kontroli, jeśli przepisy szczególne nie
przewidują innych okresów.
Pracownikom użytkującym sprzęt roboczy pracodawca powinien za-
Dokumenty kontroli powinny być udostępniane do dyspozycji upraw- pewnić odpowiednie przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy, obejmujące problematykę użytkowania sprzętu. Osoby wykonujące
nionych organów, w tym sprawującym nadzór nad warunkami pracy, jak
naprawy, modernizacje, konserwacje sprzętu roboczego powinny odbyć
Państwowa Inspekcja Pracy, Urząd Dozoru Technicznego, Państwowa
odpowiednie przeszkolenie specjalistyczne.
Inspekcja Sanitarna.
16
Przestrzeganie przepisów i zasad bhp również znajdują się w innych przepisach, w tym w rozporządzeniu Ministra
przy użytkowaniu sprzętu roboczego Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy2.
" sprzętu do tymczasowej pracy na wysokości  rusztowań, drabin i lin;
Przepisy omawianego rozporządzenia określają również wymagania
odnośne regulacje prawne znajdują się innych przepisach, w tym w rozpo-
odnośnie do bezpiecznego użytkowania sprzętu stwarzającego szczególne
rzÄ…dzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpie-
zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników. Dotyczą one:
czeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych3.
" ruchomych maszyn z własnym napędem, co do których wymaga się
od pracodawcy wprowadzenia takiej organizacji ruchu na terenie zakładu, Problematyka zasad bezpiecznego wykonywania pracy przy użyciu
by zabezpieczyć przed urazami pieszych. Szczegółowe regulacje prawne sprzętu roboczego, ze względu na jej zakres, nie jest tematem niniejszego
znajdujÄ… siÄ™ w wielu innych przepisach, w tym w postanowieniach rozpo- opracowania.
rzÄ…dzenia Ministra Gospodarki z dnia 10 maja 2002 r. w sprawie bezpie-
czeństwa i higieny przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silni-
Udział pracowników w podejmowaniu decyzji dotyczących
kowym1;
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania
" maszyn przeznaczonych do transportu pracowników i ładunków;
sprzętu roboczego
w rozporządzeniu położono nacisk m.in. na użytkowanie sprzętu do ładun-
ków nieprowadzonych, tj. przemieszczanych nie po stałym torze, ustalonym
Pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawi-
za pomocą sztywnych prowadnic lub innych środków technicznych; wyma-
cielami sprawy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w zakresie
gania odnoszą się w szczególności do zapobiegania kolizji ładunków i ma-
użytkowania sprzętu roboczego. Pracownicy powinni aktywnie uczestni-
szyn, których sposób ustawienia na stanowisku powoduje zachodzenie na
czyć w dyskusjach nad wdrożeniem konkretnych rozwiązań.
siebie ich promieni zasięgu, zapewnienia stateczności tych środków trans-
Informacje pochodzące bezpośrednio od użytkowników mają kluczowe
portu oraz koordynacji pracy między operatorami dwóch lub więcej maszyn
znaczenie przy doborze zabezpieczeń  również na etapie projektowania
do jednoczesnego przemieszczania tego samego Å‚adunku.
sprzętu.
" maszyn przeznaczonych do transportu, zwiÄ…zanych z przenoszeniem
Współdziałanie pracowników w kształtowaniu warunków pracy umożli-
ładunków nad czynnymi stanowiskami pracy i komunikowaniem się pra- wia pełniejszą identyfikację zagrożeń i korektę ryzyka zawodowego na
cowników podczas prac transportowych; szczegółowe regulacje prawne
etapie użytkowania sprzętu.
2
Dz.U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650 z póz
n. zm.
1 3
Dz.U. Nr 70, poz. 650 z póz
n. zm. Dz.U. Nr 47, poz. 401.
17
LISTA KONTROLNA
ocena spełniania przez maszyny minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie użytkowania przez pracowników podczas pracy
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
Minimalne wymagania dla wszystkich maszyn i innych urządzeń technicznych
" Czy elementy sterownicze maszyny, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, są wyraz
nie widocz-
ne, możliwe do zidentyfikowania (łatwo rozpoznawalne) oraz odpowiednio oznakowane?
" Czy elementy sterowania maszyny, mające wpływ na bezpieczeństwo pracowników, są usytuowane poza stre-
fami zagrożenia w taki sposób, aby obsługa tych elementów nie powodowała dodatkowych zagrożeń (np. zetknięcia
z będącymi w ruchu elementami napędu, narzędziami), i czy mogą stwarzać zagrożenia w związku z przypadkowym
ich zadziałaniem?
" Czy operator maszyny  w przypadku gdy jest to konieczne - ma możliwość sprawdzenia, z miejsca głównego
pulpitu sterowniczego (głównego stanowiska sterowania), czy nikt nie znajduje się w strefie niebezpiecznej, lub jeśli
sprawdzenie tego nie jest możliwe, czy układ bezpieczeństwa automatycznie wysyła akustyczny lub optyczny sygnał
ostrzegawczy (np. sygnał dz
więkowy o zmiennej częstotliwości, sygnał świetlny przerywany) przed uruchomieniem
maszyny?
" Czy pracownik narażony (patrz: poprzednie pytanie) ma czas lub środki umożliwiające uniknięcie zagrożenia
spowodowanego uruchomieniem lub zatrzymaniem maszyny (np. czas na ucieczkę, możliwość i czas na użycie
urządzeń uniemożliwiających uruchomienie maszyny)?
" Czy układ sterowania maszyny zapewnia bezpieczeństwo i jest dobrany z uwzględnianiem możliwych uszko-
dzeń, defektów oraz ograniczeń (np. utraty możliwości zatrzymania maszyny, niekontrolowanej zmiany parametrów
pracy, niezadziałania urządzeń zabezpieczających), jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowa-
nia maszyny?
" Czy uruchomienie maszyny jest możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu układ
sterowania?
" Czy maszyna jest wyposażona w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego jej zatrzymy-
wania?
18
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
" Czy układ sterowania przeznaczony do zatrzymywania maszyny ma pierwszeństwo przed układem sterowania
przeznaczonym do jej uruchamiania?
" Czy w przypadku zatrzymania maszyny lub jej niebezpiecznych części odłącza się zasilanie energią odpo-
wiednich jej napędów?
" Czy maszyna jest wyposażona w urządzenie do zatrzymania awaryjnego?
" Czy maszyna stwarzająca ryzyko upadku przedmiotów lub ich wyrzucenia wyposażona jest w odpowiednie do
występującego ryzyka środki ochrony (obudowę, prowadnicę, uchwyt mocujący, ekran, osłonę, odpowiedniej wielko-
ści i konstrukcji stół roboczy, ograniczniki położenia itp.)?
" Czy maszyna stwarzająca zagrożenie emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu jest wyposażona w odpowiednie
obudowy lub urzÄ…dzenia wyciÄ…gowe?
" Czy maszyna oraz jej części, jeśli jest to konieczne dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, są zamocowa-
ne za pomocą odpowiednich zaczepów lub innych podobnych urządzeń (np. śrub fundamentowych, uchwytów, pod-
pór) w celu zapewnienia stateczności?
" Czy w przypadku ryzyka oderwania lub rozpadnięcia się części maszyny, mogących spowodować zagrożenie
dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, zastosowano odpowiednie środki ochronne (obudowy, ekrany i inne
urządzenia do zatrzymania kawałków elementów mogących ulec rozerwaniu, pęknięciu itp.).
" Czy w przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyny, mogącego
powodować wypadki, zastosowano osłony lub inne urządzenia ochronne, zapobiegające dostępowi do strefy zagro-
żenia lub zatrzymujące ruch części niebezpiecznych?
" Czy zastosowane osłony i inne urządzenia ochronne:
 posiadają mocną (trwałą) konstrukcję (a tym samym zdolność zachowania kształtu, wymiarów, położenia
i innych cech decydujących o spełnianiu funkcji ochronnej),
 nie stwarzają zagrożenia (np. wskutek niekontrolowanej zmiany położenia, zetknięcia się z elementami chro-
nionymi, pęknięcia pod wpływem uderzeń),
 nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania,
19
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
 są usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia (np. czy nie ma możliwości dotknięcia elemen-
tów chronionych przez otwory w osłonach ażurowych, z siatki, czy elementy stwarzające zagrożenie znajdują
się poza zasięgiem kończyn),
 nie ograniczajÄ… pola widzenia cyklu pracy urzÄ…dzenia,
 umożliwiają wykonywanie czynności mających na celu zamocowanie lub wymianę części oraz czynności
konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma być wykonywana,
w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających,
 ograniczają dostęp do niebezpiecznej strefy pracy maszyny?
" Czy miejsca i stanowiska pracy lub konserwacji maszyny są odpowiednio oświetlone, stosownie do wykony-
wanych czynności (np. tak aby wyeliminować tętnienie, efekty stroboskopowe, cienie)?
" Czy części o wysokiej lub bardzo niskiej temperaturze są zabezpieczone w celu uniknięcia ryzyka ich dotknię-
cia lub zbliżenia się do nich (osłonami, izolacją termiczną, odpowiednim usytuowaniem maszyny itp.)?
" Czy informacje dostarczane przez urzÄ…dzenia ostrzegawcze maszyn sÄ… jednoznaczne, Å‚atwo dostrzegalne
i zrozumiałe?
" Czy maszyna jest użytkowana tylko w procesach i warunkach, do których jest przeznaczona?
" Czy wykonywanie prac konserwacyjnych jest możliwe podczas postoju maszyny, a jeśli jest to niemożliwe, to
czy w celu wykonania tych prac stosowane są odpowiednie środki ochronne albo prace te wykonywane są poza
strefami niebezpiecznymi?
" Czy w przypadku, gdy dla maszyny jest przewidziane prowadzenie dziennika konserwacji maszyn, jest on pro-
wadzony na bieżąco?
" Czy maszyna jest wyposażona w:
 łatwo rozpoznawalne urządzenia służące do odłączania od z
ródeł energii, a ponowne przyłączenie maszyny
do tych z
ródeł nie stanowi zagrożenia dla pracowników,
 znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników?
20
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
" Czy zastosowane są rozwiązania zapewniające bezpieczny dostęp i bezpieczne przebywanie pracowników
w obszarach produkcyjnych oraz strefach ustawiania i konserwowania maszyn (np. schody, drabiny, pomosty robocze,
balustrady)?
" Czy maszyna jest zabezpieczona w celu ochrony pracowników przed:
 ryzykiem pożaru, przegrzania w czasie eksploatacji lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz innych sub-
stancji wytwarzanych, używanych lub zmagazynowanych w maszynie,
 ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, używanych albo w nim zmagazynowanych,
 zagrożeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z energią elektryczną?
Minimalne wymagania mające zastosowanie do specyficznych maszyn i urządzeń technicznych
Minimalne wymagania dla maszyn i innych urządzeń ruchomych  samobieżnych lub niesamobieżnych
" Czy maszyna przewożąca pracowników jest tak wyposażona, aby zostało zminimalizowane związane z tym ryzy-
ko dla pracowników podczas jazdy i czy wyposażenie to uwzględnia również ryzyko kontaktu lub dostania się pracowni-
ka pod koła albo gąsienice maszyn (czy są zamocowane odpowiednie bariery, uchwyty itp.)?
" Czy w przypadku gdy niezamierzone zablokowanie układu napędowego między ruchomą maszyną a jej wyposa-
żeniem lub urządzeniem holowanym może spowodować powstanie ryzyka, maszyna dostosowana jest lub wyposażona
w taki sposób, aby zapobiec blokowaniu układów napędowych?
" Czy w przypadku gdy nie ma możliwości uniknięcia blokowania układów napędowych, zastosowano wszelkie
możliwe środki zapobiegające zagrożeniu bezpieczeństwa i zdrowia pracowników?
" Czy w przypadku wałów napędowych, przeznaczonych do przekazywania napędu między ruchomymi maszyna-
mi, przewidziane są urządzenia do zamocowania ich w ustalonym położeniu?
" Czy maszyna ruchoma, na której znajdują się pracownicy, skonstruowana jest w taki sposób, aby w rzeczywi-
stych warunkach użytkowania tej maszyny ryzyko związane z jej wywróceniem się było ograniczone?
Uwaga!
Jako środki ograniczające ryzyko wywrócenia stosuje się:
21
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
 konstrukcję ochronną, która uniemożliwi przechylenie maszyny w stopniu większym niż 1/4 obrotu, lub
 konstrukcję, która zapewni dostateczną przestrzeń ochronną wokół przewożonych pracowników w przypad-
ku przechylenia się maszyny w stopniu większym niż 1/4 obrotu, lub
 inne rozwiązania, które zapewniałyby taki sam skutek.
Konstrukcje te mogą stanowić integralną część maszyny; nie są one wymagane w przypadku, gdy maszyna jest
stabilna podczas obsługi lub jej konstrukcja uniemożliwia wywrócenie się.
" Czy w przypadku ryzyka przygniecenia do podłoża pracownika jadącego na ruchomej maszynie przez elementy
tej maszyny jest zainstalowane urządzenie zabezpieczające jadących pracowników?
" Czy wózek podnośnikowy, na którym znajdują się pracownicy, jest przystosowany lub wyposażony w taki sposób,
aby ograniczyć ryzyko związane z wywróceniem się?
Uwaga!
Ryzyko to może być ograniczone w szczególności przez:
 zainstalowanie obudowy (kabiny) dla kierujÄ…cego lub
 konstrukcję zapobiegającą wywróceniu się, lub
 konstrukcję zapewniającą na wypadek wywrócenia się dostateczną wolną przestrzeń między podłożem
i określonymi częściami wózka widłowego dla przewożonych pracowników, lub
 konstrukcjÄ™ zabezpieczajÄ…cÄ… pracownika znajdujÄ…cego siÄ™ na miejscu kierowcy przed przygnieceniem przez
części wywracającego się wózka podnośnikowego.
" Czy maszyna z własnym napędem, która po uruchomieniu może spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa
lub zdrowia pracowników, jest wyposażona w:
 urządzenie zapobiegające jej uruchomieniu przez osoby nieupoważnione,
 odpowiednie urzÄ…dzenia minimalizujÄ…ce skutki kolizji - w przypadku poruszania siÄ™ na torze ruchu jednocze-
śnie kilku maszyn,
 odpowiednie urzÄ…dzenia przeznaczone do hamowania i zatrzymywania,
Uwaga!
Urządzenia te wyposaża się w system awaryjnego hamowania, którego układ sterowania powinien być łatwo do-
stępny lub automatyczny, w celu zahamowania lub zatrzymania urządzenia w przypadku awarii urządzenia główne-
go, jeżeli wymagania takie wynikają z zasad bezpieczeństwa.
22
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
 odpowiednie urządzenia pomocnicze zainstalowane w celu poprawienia widoczności  jeżeli bezpośrednie
pole widzenia kierowcy nie zapewnia dostatecznego bezpieczeństwa,
 oświetlenie odpowiednie do rodzaju wykonywanej pracy, zapewniające dostateczne bezpieczeństwo pracow-
nikom  jeżeli maszyna przeznaczona jest do użytkowania w nocy lub w miejscach niedostatecznie oświetlo-
nych,
 odpowiednie urządzenia przeciwpożarowe  w przypadku gdy urządzenia te nie znajdują się w bliskim za-
sięgu w miejscu użytkowania maszyny,
Uwaga!
Dotyczy to maszyn, które mogą zagrażać bezpieczeństwu pracowników, stwarzając niebezpieczeństwo pożaru
własnym działaniem lub ze względu na elementy holowane lub przewożone.
 rozwiązania powodujące natychmiastowe zatrzymanie się zdalnie sterowanej maszyny  jeżeli urządzenia
do jej sterowania znajdą się poza zasięgiem działania,
 urządzenia zabezpieczające przed ryzykiem zderzenia lub uderzenia, występującego podczas normalnej
pracy zdalnie sterowanej maszyny  o ile nie ma innych urządzeń kontrolujących takie ryzyko?
Minimalne wymagania dotyczące maszyn i innych urządzeń technicznych przeznaczonych do podnoszenia ładunków
" Czy zainstalowane w maszynie na stałe urządzenie do podnoszenia ładunków posiada odpowiednią wytrzyma-
łość i stateczność podczas użytkowania, z uwzględnieniem masy podnoszonych ładunków oraz naprężeń wytwarza-
nych w punkcie ich zawieszenia lub zamocowania?
" Czy maszyna do podnoszenia ładunków jest wyraz
nie oznakowana ze wskazaniem udz
wigu nominalnego oraz,
jeżeli jest to właściwe, czy jest wyposażona w tablicę obciążalności zawierającą udz
wig nominalny dla każdej konfigu-
racji tej maszyny?
" Czy osprzęt służący do podnoszenia ładunków jest oznakowany w sposób umożliwiający określenie jego para-
metrów koniecznych w celu bezpiecznego użytkowania?
" Czy maszyna służąca do podnoszenia ładunków, która nie została zaprojektowana z przeznaczeniem do podno-
szenia osób, w celu uniknięcia jej przypadkowego niewłaściwego wykorzystania jest odpowiednio i wyraz
nie oznako-
wana?
23
Odpowiedz

Pytania dotyczące badanych zagadnień
Nie
Tak Nie
dotyczy
" Czy maszyna do podnoszenia ładunków, instalowana na stałe, jest tak zainstalowana, aby zminimalizować
ryzyko:
 przygniecenia pracownika przez Å‚adunek,
 niebezpiecznego przemieszczania siÄ™ Å‚adunku albo swobodnego spadania Å‚adunku,
 niezamierzonego uwolnienia siÄ™ Å‚adunku?
" Czy w maszynie przeznaczonej do podnoszenia lub przenoszenia pracowników zastosowano rozwiązania:
 zabezpieczające kosz przed spadnięciem, a jeżeli nie jest możliwe uniknięcie tego rodzaju ryzyka, czy zain-
stalowana jest lina nośna o zwiększonym współczynniku bezpieczeństwa i czy dokonuje się jej sprawdzenia
każdego dnia pracy,
 zabezpieczające pracownika przed wypadnięciem z kosza, zgnieceniem, uwięzieniem lub uderzeniem
szczególnie w wyniku przypadkowego kontaktu z przedmiotami,
 zapewniające bezpieczeństwo pracownikom uwięzionym wewnątrz kosza i umożliwiające niezwłoczne ich
uwolnienie?
LITERATURA
1. S. Kowalewski, D. Dąbrowski, Dyrektywy dotyczące użytkowania maszyn,  Bezpieczeństwo Pracy 1/2003, s. 8-9.
2. T. Strawiński, Elementy systemów sterowania maszyn związane z bezpieczeństwem,  Bezpieczeństwo Pracy 11/2002, s. 28-31.
3. M. Dąbrowski, J. Gierasimiuk, Dostosowanie maszyn i innych urządzeń technicznych użytkowanych w miejscu pracy do zgodności
z dyrektywami,  Bezpieczeństwo Pracy 7-8/2002, s. 30-32.
4. Bezpieczeństwo użytkowanych maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi w aspekcie wymagań Dyrektywy 89/655/ECC
(zmienionej DyrektywÄ… 89/63/EC), CIOP, Warszawa 2000.
5. Dostosowanie maszyn użytkowanych do wymagań wynikających z przepisów wdrażających dyrektywy 89/655/EEC i 95/63/EC, CIOP,
Warszawa 2001.
24