DSC05419 (2)

II

przyściennym dorydum portykiem. Główną rolę odgrywał w Win^-w tym okresie Chrystian Piotr Aigner (1746-1841). obdarzony godność generalnego ardnteku Królestwa Polskiego Według jego projektu wy^. wiono Mennicę (1817-1821), kamienicę Pctyskusa (1818-1821), odu^ przy Krakowskim Przedmieściu (1820-1821) i przebudowano pałac dziwiłłów na Pałac Namiestnikowski (1818-1819, obecnie siedziba Prczy. denta Rzeczypospolitej). Architekt przebudowuje też zespół Marywj|_u (1817-1821), przy którym wznosi tzw. Dom Jarmarczny z długą dorycfcj kolumnadą. Dziełem Aignera o szczególnym znaczeniu stał się wzorowany na rzymskim Panteonie kośdół św. Aleksandra (1818-1825), który stanął przy Placu Trzech Krzyży dla uczczenia cara Aleksandra I jako króla Polski. Obiekt na rzucie koła otrzymał, ze względu na swoje usytuowanie w centralnej części placu, przy Trakcie Królewskim, dwa kolumnowe portyki, od południa i od północy.

Gwiazda obsypywanego zaszczytami Aignera zgasła, gdy na warszawskiej scenie architektonicznej pojawił się młody przybysz z Italii, absolwent florenc-kicj Akademii Sztuk Pięknych, Antonio Corazzi (1792-1877). Sprowadzi! go w 1818 r. Stanisław Staszic, aby rok później powierzyć mu znaczące stanowisko budowniczego Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego. W latach 1820-1823 Corazzi wznosi gmach Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (zwany Pałacem Staszica), stanowiący charakterystyczne zamknięcie Krakowskiego Przedmieścia od strony Nowego Światu

W lalach 1825-1828 przypadła architektowi w udziale realizacja największego założenia architektoniczno-urbanistycznego ówczesnej Warszawy, jakim byl »pół Placu Bankowego. Złożyły się nań gmachy pałacu Komisji Rządowej | Przychodów i Skarbu (przebudowany z dawnego Pałacu J. Leszczyńskiego, a następnie J Potockiego), pałac Ministra Skarbu (przebudowany z Pałacu Ogińskich) oraz usytuowana narożnie, u zbiegu z Elektoralną, siedziba Banku Polskiego i Giełdy. Kolejnym wybitnym dziełem architekta był Teatr Wielki (1826-1833), który stał «ę głównym akcentem architektonicznym Placu Teatralnego. Architekt stworzył monumentalną kompozycję, z wyniosłą, plastycznie rozczłonkowaną częścią środkową flankowaną długimi kolumnadami skrzydeł bocznych, z których wschodnią stanowi! dawny aignerowski Dom Jarmarczny.

Charakterystyczny „corazziański" klasycyzm odznacza się bogactwem i oadobnośaą form, osiąganą poprzez umiejętne rozczłonkowywanie brył i plastyczną ich dyspozycję. Architekt chętnie też wzbogacał dzieła akcentami plastycznymi w postaci reliefów o empirowym charakterze. Spośród dziel przybysza z Włoch wyróżnia się gmach Banku Polskiego, przy którym współpracował z cum Jan Jakub Gay (1881-1849), zaskakujący architekturą surową i oszczędną w formach, z elewacjami kształtowanymi prze/, dwie

kondygnacje prosto zarysowanych arkad. Dostrzec w nim można wpływy tzw. stylu arkadowego, propagowanego na początku XIX stulecia przez

| francuskiego architekta i teoretyka, profesora paryskiej Ecolć Polytechniquc, Jeana-Nicolasa-Louua Duranda. Popularyzował on pragmatyczne bezporząd-■ kowe tomy, w których dominowały półkoliście zamknięte otwory.

Dzieła, jakm Gorsza ozdobił stolicę, stały się najwybitniejszym pomnikami polskiego klasycyzmu, a Teatr Wielki zaliczyć trzeba do najważniejszych realizacji owego czasu w Europie. Pamiętać jednak trzebi równocześnie o zachowawczości i konserwatyzmie dziel Corazziego w okresie, gdy narastały już w archi tekturze nowe tendencje.

N« prowincji w dobie konstytucyjnej Królestwa Polskiego, tj. w Jatach ■ 1815-1830, również trwał intensywny ruch budowlany wywołany gospodarczym ożywieniem w wielu regionach. Rozwijały się liczne miasta i osady przemysłowe, które władze poprzez odpowiednie przepisy starały się uporządkować pod względem architektonicznym i urbanistycznym, ingerując nawet w takie sprawy jak kolor elewacji budynków. Ważną rolę odgrywali w tej kwestii budowniczowie rządowi: wojewódzcy i obwodowi, wcielający w życie lansowane odgórnie wzorce. Temu też służyły publikowane wzorniki architektoniczne.

Na terenie Mazowsza aktywny był Bonifacy Witkowski (za. IM), Adiunkt Budowniczy Województwa Mazowieckiego, którego dziełem były liczne ratusze (tn. in. w Łowiczu, 1825-1828, w Lodzi, 1826-182% a także grupa kościołów ewangelicko-augsburskich: w Aleksandrowie (1826), Zgierzu (182% i Łodzi (1828). W widu miastach, głównie siedzibach władz wojewódzkich, powstawały gmachy rządowe: w Kaliszu Sylwester Szpik) wski (za. 1832), syn Hilarego, wzniósł gmach Trybunału (1824), a Franciszek fieinstea (1792-1853), budynek Komisji Województwa Kaliskiego (1826). W Radomiu stanął budynek Komisji Województwa Sandomierskiego (1827) według projektu A. Corazziego. W Częstochowie, wspomniany już, F. Bernstein wybudował ratusz, a w Lublinie na ratusz przebudowano klasztor karmelitów, według projektu Budowniczego Generalnego Królestwa Polskiego Aleksandra Groflfe (1771-1838). Gmachy te zakładano na osiowych planach z ryzalitami i z przyściennymi portykami. Była to architektura poważna, mająca nadać budynkom rządowym znamię dostojeństwa, lecz jednocześnie bardzo schematyczna.

W dziedzinie budownictwa sakralnego na prowincji wyróżnić należy ośmioboczny kościół w Radziejowicach (1822) projektu J Kubickiego oraz okazałą świątynię w Suwałkach (1820-1829), na pŁuue prostokątnym z kolumnowym portykiem, dzido Ch. P. Aignera. Dużą rolę w ukształtowaniu prowincjonalnego budownictwa kościelnego omawianego okresu odegrały wzorniki architektoniczne opublikowane w 1824 r. przez H. Szpdowskicgo, a w 1825 r. przez Aignera. Propagowały one głównie schematyczne rozwiązania na planie prostokąta i płaskimi portykami z kolumnami bądź półkolumnami w fasadzie. Wyraźną zależność od tych wzorników wykazuje m. in. wspominana grupa kościołów ewangelickich.