DSC06931

.'bojętne (dziewcząt 20,5%) a 8,7i°/o — za zimne i wymuszone (11.02% -dziewcząt). Podobne typy stosunków między rodzicami a dziećmi przedstawiła E. Hurlock w książce pt. Rozwój dziecka (1980, s. 629). Autorka podzieliła stosunki między rodzicami i dziećmi na: intymne, dobre, wstrzemięźliwe i chłodne.

Problem ten podjął także autor niniejszej pracy, porównując wyniki badań przeprowadzonych w Brnie przez psychologa słowackiego A. Jurovskiego z rezultatami badań własnych. Chodziło mianowicie o sprawdzenie, czy istnieje różnica w stosunkach między rodzicami a dziećmi w rodzinach polskich i słowackich. Badania moje obejmowały 940 uczniów szkół zawodowych Gdańska. Gdyni i Elbląga. Wyniki odpowiedzi na takie same pytania, jakie zastosował psycholog słowacki, zostały podzielone na 1 typy stosunków : stosunki przyjacielskie (serdeczne, bardzo serdeczne), dobre, obojętne, chłodne i wymuszone. Okazuje się, że chłopcy w 31,0% przypadków oceniali swe stosunki z ojcem jako przyjacielskie (dziewczęta w 32,0%; i=0,6), w 36,6% — jako dobie (dziewczęta w 35,4%; t=0,4), w 18,3% — jako obojętne (dziewczęta w 17,7%; t=0,2), w 14,1% — jako chłodne i wymuszone (dziewczęta w 14,0%; t=0,4). Swój stosunek do matki zarówno J chłopcy, jak i dziewczęta oceniali pozytywniej niż stosunek do ojca. Aż 39,4% chłopców (51,8% dziewcząt; t — 3,6) uznało swe stosunki z matką za przyjacielskie, 43,71% (dziewcząt 31,7%; t =

= 3,5) — za dobre, 9,8% (dziewcząt 12,21%; t = 1,1) — za obojętne oraz 7,1% (dziewcząt 4,3%; t = 1,5) — za chłodne i wymuszone. Jak dowiodły badania, stosunki młodzieży dorastającej w rodzinach polskich (na przykładzie młodzieży szkół zawodowych) są bardziej pozytywne i korzystniejsze dla rozwoju Osobowości niż te stosunki w rodzinach słowackich.

2. Stosunki między rodzicami a dziećmi pozytywne, ambiwalentne i negatywne

Test układu J. Anthony’ego i E. Bene odzwierciedla nie tylko postawy dzieci wobec poszczególnych członków rodziny, lecz daje także iogląd w stosunki interpersonalne w rodzinie. Treść po-szczególnych kartek (liścików) odzwierciedla stopień nasilenia uczuć, jakie dzieci we własnym odczuciu żywią do osób w rodzi- i

nie i na odwrót. Wyniki poszczególnych badań można łączyć w grupy rodzin o takich samych lub podobnych cechach i uzyskiwać w ten sposób typy stosunków między dzieckiem a pozostałymi osobami w rodzinie. Podstawą ich uporządkowania może być liczba i stosunek kartek z wypowiedziami pozytywnymi i negatywnymi, jakie dzieci skierowały do centralnych osób w rodzinie (matfei, ojca, rodzeństwa) i do „pana Nikt”. W ten sposób uzyskano trzy typy stosunków międzyosobowych w rodzinie: 1) grupę stosunków pozytywnych i serdecznych, tzn. taką, w której dzieci przydzieliły % kartek z wypowiedziami pozytywnymi „od” i „do” dziecka (łącznie 34 kartki) — centralnym osobom w rodzinie i tyle samo mniej więcej negatywnych (łącznie 34 kartki) „panu Nikt”; 2) grupę stosunków ambiwalentnych, a więc ani zdecydowanie pozytywnych, ani zdecydowanie negatywnych. Za podstawę wyodrębnienia tej grupy wzięto taki układ kartek z wypowiedziami, w którym badani przydzielili mniej więcej tyle kartek negatywnych, ile pozytywnych „od” i „do” dziecka — rodzicom i rodzeństwu, bądź jednym albo drugim, a pozostałe kartki trafiły do „pana Nikt”; 3) grupę negatywnych stosunków wewnątrz-rodzinnych — za podstawę przyjęto tu układ, w którym dzieci przydzieliły rodzicom i rodzeństwu % kartek z wypowiedziami o treści negatywnej „od” i „do” i mniej więcej tyle samo kartek pozytywnych „panu Nikt”.

Zajmiemy się obecnie nieco bliżej opisem poszczególnych typów stosunków wewnątrzrodzinnych. Ilustracją analizy stosunków pierwszego typu (pozytywnych i serdecznych) może być sytuacja rodzinna chłopca A. L. (wiek dziecka 7;5), przedstawiona graficznie na rysunku 11.

Ojciec dziecka jest inżynierem-mechanikiem, matka — nauczycielką, starszy brat uczęszcza do szkoły średniej, jedna młodsza siostra chodzi do przedszkola, druga — trzyletnia — znajduje się w żłobku dziennym. Chłopiec jest dobrze rozwinięty umysłowo, w teście Ravena osiągnął 27 punktów.

Jak widać z wykresu na rys. 11, stosunki w rodzinie dziecka są bardzo dobre. Na 18 kartek pozytywnych chłopiec skierował do matki 8, do ojca — 3, do brata — 2, do pierwszej młodszej siostry — 3, do drugiej młodszej siostry — 2. Stosunek poszczególnych członków rodziny do dziecka, tak, jak ono samo to odbiera,