DSC07099 (3)

leżności tkwiące u podstaw formowania się nieprawidłowych postaw wobec dziecka.

Wymienione powyżej rodzaje zaburzeń kontaktu z dzieckiem są czynnikami wyznaczającymi podstawowe (główne) typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich, a mianowicie postawy: odtrącającą,, unikającą, zbyt wymagającą i nadmiernie chroniącą.

Wzajemne powiązania zarówno właściwych, jak i niewłaściwych postaw rodzicielskich zostały przedstawione graficznie na ryc. 6.

Ryc. 6. Model typologu postaw rodzicielskich właiciwych i niewłaściwych

Na obwodzie koła oznaczono główne typy właściwych postaw rodzicielskich, a więc: dawanie dziecku swobody, uznanie jego praw, akceptacja dziecka jako rozwijającej się osobowości i współdziałanie z nim. Przy wierzchołkach kwadratu podano główne typy niewłaściwych postaw, jak: nadmierne ochranianie dziecka, nadmierne wymaganie od dziecka, jego odrzucenie, unikanie kontaktu z nim (lub stwarzanie pozorów kontaktu).

Główne typy postaw właściwych znalazły się na obwodzie koła, gdyż postawy te nie tylko nie wykluczają się wzajemnie, ale zwykle współwystę-pują u danej osoby i harminijnie współistnieją. Kto akceptuje swoje dziecko, ten współdziała z nim i darzy je zaufaniem i swobodą oraz uznaje jego prawa i miejsce w rodzinie bez przeceniania czy niedoceniania jego roli. Poszczególne z tych postaw mogą jedynie występować w różnym nasileniu u różnych osób, np. ktoś współdziała z dzieckiem, kto inny daje większą swobodę, jeszcze inna osoba kładzie większy nacisk na demokratyczne współżycie w rodzinie.

Przy wyróżnianiu postaw właściwych uznanych za odrębne typy podstawowe pomogła także analiza podstawowych typów niewłaściwych postaw rodzicielskich, które jako „nieprawidłowe”, „zakłócające” wzajemne stosunki między rodzicami i dziećmi narzucają się obserwatorowi z większą siłą jako obiekt analizy. Jak możemy odczytać z podanego modelu, każdej z wyróź-

nionych postaw prawidłowych odpowiada przeciwna jej postawa nieprawidłowa, a więc: akceptacji — odtrącenie; współdziałaniu — unikanie; rozumnej swobodzie — nadmierne ochranianie; uznawaniu praw — zbytnie wymaganie, zmuszanie, korygowanie. Jak widzimy, poszczególne postawy włai-ciwe i niewłaściwe tworzą przeciwstawne pary, co ma znaczenie przy próbach oddziaływania na postawy rodzicielskie.

Równocześnie, jeżeli zestawimy ryciny 5 i 6, okaże się, że lewa strona obrazuje niewłaściwe postawy rodzicielskie powstałe na podłożu nadmiernego dystansu uczuciowego wobec dziecka, a prawa — uformowane na podłożu nadmiernej koncentracji uczuciowej na nim. Natomiast górna reprezentuje postawy związane z dominacją rodziców, a dolna — postawy związane z ich uległością.

Prawidłowy kontakt z dzieckiem kształtuje się dzięki zrównoważeniu uczuciowemu rodziców oraz dzięki wewnętrznej autonomii. Należałoby wpisać je na rycinie 4 w środku kontinuum emocjonalnego stosunku do dziecka oraz w centrum ryciny 6 — w kole, na którego obwodzie zostały umieszczone prawidłowe postawy.

Omówimy teraz podstawowe typy postaw rodzicielskich niepożądanych i pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, przeciwstawiając je sobie parami, a więc 4 skale: odtrącenie — akceptacja; unikanie — współdziałanie; nadmierne wymaganie (nadmierne korygowanie) — uznanie praw; nadmierne ochranianie — przyznawanie dziecku swobody.

Jak już wspomniano, na każdy z podstawowych typów postaw, nazywanych też postawami głównymi prawidłowymi lub nieprawidłowymi, składa się szereg postaw cząstkowych: Każda z cząstkowych postaw wchodząca w skład głównej postawy (podstawowego typu) obejmuje pewne charakterystyczne dla niej zachowania rodzicielskie. Zanim przedstawimy je w zarysie, dodamy tylko, że wyróżnienie postaw cząstkowych nie tylko umożliwia opis typu niewłaściwej postawy, ale także stanowi jedną z podstaw jej rozpoznania, a więc diagnozy.

Przy nadmiernym dystansie uczuciowym i dominacji rodziców mamy do czynienia z postawą odtrącającą dziecko. Dziecko jest odczuwane jako ciężar i nierzadko rodzice poszukują zakładu, który by przejął ich obowiązki i uwolnił od tej niewygody, ograniczającej np. ich swobodę czy możność robienia szybkiej kariery. Nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią uczucia rozczarowania, zawodu i urazy wobec niego. Uważają opiekę nad nim za czynności odrażające czy ponad ich siły. Na postawę odtrącającą składają się takie postawy cząstkowe jak: nieokazywanie uczuć pozytywnych, a nawet demonstrowanie negatywnych, dezaprohata i otwarta krytyka dziecka, podejście dyktatorskie, nie dopuszczające go do głosu, nie wnikające w motywy jego zachowania czy potrzeby, kierowanie dzieckiem przez rozkazy i „przykręcanie śruby” (co wymaga minimalnego nakładu wysiłku i czasu ze strony rodziców), liczne i represywne żądania, surowe kary, zastraszanie, brutalne postępowanie z dzieckiem. Brak przy tym uznania jakichkolwiek pozytywów

183